Het was weekend en Richard reed naar huis. Of beter gezegd, naar zijn vroegere huis.

De vorige avond had hij besloten op Angela's uitnodiging voor een gezamenlijke zondagse lunch in te gaan - Henry en Victoria waren over uit Londen, en de jongens hoefden bij uitzondering niet naar een sportwedstrijd. Zijn aarzeling om meteen ja te zeggen toen Angela hem op zijn werk had gebeld, had haar ertoe gebracht om te zeggen: 'We moeten één front vormen ter wille van de kinderen. Maar als je je niet een paar uur van die vrouw kunt losrukken, begrijpen Christopher en Nicholas dat vast wel.'

'Angela, gebruik de jongens alsjeblieft niet om me te manipuleren.'

'Dat doe ik niet! Ik geef alleen een schot voor open doel. Je zonen zouden teleurgesteld zijn als ze wisten dat zij voor hen gaat. Maar dat heb je volgens mij al bewezen.'

'Het is begrijpelijk dat ze van streek is en ze wil graag dat jij dat weet,' had Dulcie gezegd toen hij haar over het gesprek vertelde.

'Maar moet ze dan zo verbitterd zijn?'

'Zou jij dat dan niet zijn?'

Dat was nou Dulcie: ze kon akelig eerlijk en oprecht zijn, en was geneigd een situatie van alle kanten te bekijken.

In plaats van op zijn gewone plaats te parkeren, naast Angela's Range Rover, voor de dubbele garage, zette hij de auto onder het raam van de eetkamer. Het was een symbolisch gebaar dat hij moest maken: het had geen zin om te denken, of anderen te laten denken, dat er niets was veranderd. Omdat hij zijn nieuwe status - die van gast - respecteerde, belde hij aan.

Victoria deed open. Ze keek hem even aan alsof ze probeerde in te schatten of hij vriend of vijand was.

'Mag ik binnenkomen?' vroeg hij.

Ze ging achteruit. 'Doe niet zo raar, pap. Je hoeft toch geen toestemming te vragen om je eigen huis binnen te komen. Waarom heb je je sleutel niet gebruikt?'

'Dat leek me niet gepast.'

Ze trok haar wenkbrauwen op in een frons van intense afkeuring - zoals ze als klein kind zo dikwijls had gedaan, meestal als ze iets kreeg voorgezet wat groen was en gezond werd geacht voor kinderen die in de groei waren. Bij die herinnering stak hij zijn armen uit. 'Wat dacht je van een knuffel?'

De frons verdween en ze kroop in zijn armen en tegen zijn jas. 'O, pap, waarom ben je bij ons weggegaan?'

Hij hield haar stevig vast. Omdat hij geen woorden kon vinden, ademde hij de zoete geur van haar frisgewassen haren in. 'Ik ben niet bij jullie weggegaan,' zei hij zacht. 'Ik zal er altijd voor jullie zijn, dat weet je.'

'Ah, dus jij bent het.'

Het was Angela, en tot Richards consternatie schoot Victoria uit zijn omhelzing: ze ging met haar handen op haar rug tegen de radiator staan. Om zijn verlegenheid te verbergen trok hij zijn jas uit en hing hem in de kast onder de trap. 'Wat kan ik doen?' vroeg hij Angela.

'O, niets,' zei ze luchtig. 'Alles is klaar. Henry heeft de wijn opengetrokken en de jongens hebben samen met Victoria de tafel gedekt.'

Teleurgesteld dat hij niets te doen had, en omdat hij begreep wat Angela hem duidelijk wilde maken, zei hij: 'Dan ga ik maar even met de jongens praten.'

Hij vond hen boven, op Christophers kamer. Met hun ogen strak op het tv'tje op het bureau gericht, speelden ze een heftig schietspelletje, waarbij geweervuur werd gevolgd door dierlijke kreten van dood en vernietiging. Hij ging in hun beeld staan. 'Hallo, jongens, hoe gaat het?'

Ze zetten het spel uit en opeens was het stil: ze leken geen van beiden te weten wat ze moesten zeggen. En hoe kon hij zo gladjes vragen hoe het ging als ze hem waarschijnlijk wel konden slaan? Angela had gelijk: wat hen betrof, had hij hun een overduidelijke boodschap gegeven. Maar hij moest zijn zoontjes ervan overtuigen dat er niets was veranderd als het op zijn liefde voor hen aankwam: ze betekenden nog steeds alles voor hem.

Hij hoorde Angela roepen. 'Dat klinkt of het eten klaar is. Laten we maar gaan.'

Beneden, in de eetkamer, wierpen ze zich op hun stoel, aan weerskanten van Richard aan het hoofd van de tafel. 'Ik heb het mes voor je gewet,' zei Angela. Hij voelde hoe ze naar hem keek toen hij het vlees begon te snijden. Zwijgend en geconcentreerd sneed hij het met langzame, behendige halen, alle plakken even dik. Hij vroeg zich af hoe hij zo rustig voor zijn gezin kon verschijnen na alles wat hij hun had aangedaan. Aan de overkant van de tafel snoot Angela haar neus en verontschuldigde zich toen.

Victoria vroeg Christopher om de borden door te geven en tegen de tijd dat Angela met een schaal appelmoes terugkwam, was er een geforceerd gesprek op gang gekomen. 'Een dezer prachtige dagen,' onderbrak ze hen, 'zal ik een maaltijd opdienen zonder de helft in de keuken te laten staan.' Het gesprek stokte.

De lunch met zijn gezin bleek net zo inspannend als Richard had gevreesd. Henry keek of hij hem wel kon vermoorden, Victoria was stilletjes, en de jongens deden liever een luidruchtig wedstrijdje wie de grootste gebakken aardappel in zijn mond kon steken dan dat ze antwoord gaven op een van zijn vragen over school en vriendjes. Hun ongedurige kleuterschoolfratsen ergerden hem, maar hij vond dat hij er niets van kon zeggen - hij was er al snel achter hoe het was om een ontrouwe vader te zijn. Tegenover hem maakte Angela opmerkingen die nergens op sloegen. Ze had al twee keer een opmerking gemaakt over de weersomslag en dat het zo onnatuurlijk warm was. 'Het lijkt wel juni in plaats van begin april,' had ze enthousiast gezegd.

Hij had niet moeten komen. Het was te vroeg. Hij had nee moeten zeggen, had moeten wachten tot ze zijn vertrek allemaal wat rustiger opnamen.

'Zo, pap, wanneer hou je nou op met die onzin en kom je weer thuis?'

Iedereen hield op met eten en keek hem aan. Hij legde zijn mes en vork neer en nam een slok wijn om zijn zenuwen in bedwang te krijgen. 'Henry, ik geloof niet dat dit de tijd of de plaats is om...'

'Ik had gedacht dat dit júist de tijd en de plaats waren.'

'Henry...'

'Nee, mam, dit moet gezegd worden. Een van ons moet zorgen dat paps weer bij zijn verstand komt. Hij heeft laten zien hoe hij erover denkt en nu moet hij snappen dat het genoeg is geweest. Wat hij jou - óns - aandoet, is verkeerd en het moet ophouden.'

'Het is geen kwestie van laten zien hoe ik erover denk,' zei Richard rustig, zich ervan bewust dat Christopher tegen de tafelpoot zat te schoppen en dat Nicholas op zijn nagels zat te bijten, wat hij nog nooit had gedaan. 'En ik wil er nu eigenlijk ook niet over praten.'

'Nog wat appelmoes, Victoria?' vroeg Angela.

'Wanneer dan wel?' Henry's stem klonk kribbig en dwingend.

'Nee, dank je, mam.'

'Ik zei: wanneer, pap?'

'Ik heb je wel gehoord, Henry, en ik ben niet bereid om je antwoord te geven als je met niemands gevoelens rekening houdt, behalve met die van jezelf.'

'Nicholas? Wil jij nog iets eten? Nog een aardappel?'

'Ik heb genoeg gehad, dank je.' Nicholas liet kletterend zijn bestek op zijn bord vallen.

'Ik hou met niemands gevoelens rekening? O, dat is een goeie. En jij dan?'

'Henry, alsjeblieft, bederf onze plezierige lunch nou niet. Hou je in en geef me de jus eens aan.'

Henry keek van Richard naar zijn moeder. 'Ben je nou helemaal gek, mam? Niemand die bij zijn volle verstand is zou dit een plezierige lunch noemen. Word wakker, het stinkt hier naar echtscheiding!'

'Waag het niet zo tegen je moeder te spreken.'

'Het geeft niet, Richard. Henry bedoelt het niet zo. Nietwaar, schat? Hij is alleen van streek. Nicholas, zit niet zo op je nagels te bijten, en Christopher, schop niet zo tegen de tafelpoot. Hoe zouden jullie het vinden als...'

'Die tafelpoot kan me geen donder schelen.' Christopher gaf hem nog een welgemeende trap. 'En als jullie meer om pap gaven, had hij niet naar een andere vrouw hoeven gaan. Het is allemaal jullie schuld.'

Angela trok wit weg. 'Christopher!'

'O, houden jullie toch allemaal je mond!' riep Victoria uit. 'Zien jullie dan niet in dat dit helemaal niet helpt? Pap houdt gewoon niet meer van mam, en ook al doen we nou nog zo of dat wel zo is, hij komt niet meer terug. Hij houdt van een ander en het enige wat we kunnen doen is het accepteren en gewoon doorgaan.' Haar stem haperde en ze voegde eraan toe: 'Hoe pijnlijk dat ook mag zijn.'

'Goed zo, Victoria - die zit!' mompelde Henry toen Angela langzaam uit haar stoel was gekomen en de kamer uit was gegaan. Aangezien ik de enige hier ben met enig verstand en invoelingsvermogen, kan ik maar beter achter mam aan gaan om te kijken of het wel goed met haar gaat.'

'Blijf waar je bent,' beval Richard, die zich moest inhouden om niet met zijn vuist op tafel te slaan. 'Ik ga wel bij jullie moeder kijken, maar niet voordat ik dit heb gezegd.' Hij vouwde zijn servet op en legde het netjes naast zijn bord. 'Hoewel ik de volle verantwoordelijkheid op me neem voor wat ik jullie moeder heb aangedaan, zal ik niet...' Hij keek de tafel rond. 'Ik herhaal: zal ik niét tolereren dat een van jullie zo tegen haar spreekt. Zij kan hier niets aan doen. Begrijpen jullie dat? Christopher?'

Christopher beet op zijn lip en knikte.

'Bovendien,' ging Richard met zachte en ernstige stem verder, 'had Victoria gelijk toen ze de situatie die ik heb veroorzaakt pijnlijk noemde. Dat is zij ook en dat zal nog wel een tijdje zo blijven. We moeten elkaar helpen, en geen ruziemaken en geen mensen de schuld geven die dat niet verdienen.' Hij stond op.

'Goed dan, terwijl ik naar jullie moeder ga, stel ik voor dat jullie je aandeel leveren door de tafel af te ruimen.'

Hij vond Angela boven in wat hun slaapkamer was geweest. Ze lag snikkend op bed, met haar gezicht in het kussen en haar knieën tegen haar borst. 'Laat me met rust,' zei ze. 'Ga terug naar de vrouw die zoveel voor je betekent.'

Hij bukte zich en gaf haar een tissue uit de doos op het nachtkastje. Ze deed net of ze het niet zag en hield haar gezicht afgewend. 'Zal ik je een kopje thee brengen?' 'Nee.'

'Wat kan ik doen om je te helpen?' 'Laat me nou maar gewoon met rust.' 'Ik kan toch wel iets doen.'

Ze draaide zich om en keek hem met dikke en betraande ogen aan. 'Je kunt niets doen. Zie je niet dat je meer kwaad dan goed doet door hier te zijn? Heb je me nog niet genoeg vernederd? Ga, Richard. Ga!'

Hij was zo van streek dat hij onderweg naar Dulcie moest stoppen. Hij bleef wel tien minuten roerloos zitten, verpletterd door het beklemmende gevoel dat hij van zijn kinderen was afgesneden.