Son os días de outono.

Son os días

en que caen desfeitas, sin arume,

as derradeiras rosas.

En bandadas,

sobre do mar, aléxanse, chilando,

cara ás terras do Sol, as anduriñas.

O chan escuro; brétemas nos vales.

De curuto en curuto, a tombos, rodan

as apromadas nubes da tromenta,

e os bruxos estorniños, enloitados,

raian nas néboas brancas, abafantes,

os misteriosos circos dos conxuros.

Vai alodado o río.

Leva arrastro

as táboas dun portelo apodrecido

e, coas ponlas ó aire, os ameneiros

arrincados a pé.

Como pantasmas

de antigos frades, en medosa noite,

da igrexa en terra no desfeito coro,

na beiramar, os altos pinos fungan

o responso da morte da campía.

¡Como se laia, cando cai a tarde,

a campana da aldea!

¡Como chora

supricante, doída, polos tristes

que sobre as auguas loitan sin amparo

e os que antre sombra e neve van a tentas

ó través da montana sin camiños!

Dos olmos da vereda, dos parrales,

do agoento salgueiral, enrouquecidas,

barbullantes de enoxo, saien voces

que ruxen bravas os trementes versos

da traxedia das follas.

¡Ou tristeza

dos arbres sin paxaros nin follaxe!

¡Ou impiedá do vento polo outono!

Chega o refacho e o carballo envolve;

tronza e esgasa as ponlas; as folliñas

que se queixan mimosas arrincando,

xoga con elas un istante; lévaas

ó longo do camiño; contra un valo

vainas xuntando, pouco a pouco, en feixes;

destrénzase de pronto en remuíños,

ergue o montón, encarraxado brúa

e, baténdoas con rabia tola, guíndaas

nas rodeiras dos carros antre a lama,

nas cunetas de fondos enlixados

ou nas revoltas auguas dunha aberta…

¡Como esas follas meus irmáns gallegos!

¡Como a ispida arboreda a terra miña!

¡Como ese vento, tráxico e bruante,

os malditos caciques que a asoballan!

¡Meus irmáns, meus irmáns como esas follas!

O legón antre as mans, no peito a espranza,

veunos a roiba primaveira abrindo

o secano que a xiada endurecera.

Coas pelras do suor cinguindo as frentes,

o sol do vran labareoulle as costas,

mentras os brazos áxiles movían

as segadoras, rebrilantes fouces.

Ó vi-lo outono, ricos na probeza,

bendecían a Dios polo milagre

das mazorcas douradas e ridoras,

dos follatos e a palla garimosas

e dos asios que enchían as tinallas,

cando entraron nas chouzas as gavillas

de ladróns a xornal, —recaudadores,

escribanos, alcaldes e foreiros,—

que amostrando os trabucos impoñentes

das obligas e as rendas e os repartos,

arrasaron a aldea que tembraba…

¡e quedaron baldeiros os piornos!

¡Como as follas no vento! ¡Onde Dios queira!

¡Lonxe, ben lonxe! ¡Onde o recordo morra!

¡Onde a vista do vello campanario

e a vos dos fillos non anube a alma!

¡Onde o door non cegue e faga un día

ergue-lo sacho pra vingar a fame!

¡E alá van!

Dende o pazo da ribeira,

o negreiro cacique que os empuxa

o vapor que se alexa olla tranquío.

É verdá que son moitos e van lexos,

mais… ¡sobra xente! ¡a ducias, sin queixarse,

a mansa aldea, frábica de escravos,

cobre as baixas do exército dos probes!

Deixalos ir… ¡que loiten!

O que trunfe,

si chega a libertar do embargo a chouza,

deixará na ladrona ucha sin fondo

rendimento e quiñón. ¡Por máis que faga

non fuxirá das uñas lagarteiras!

¡Dio-los acolla!

Baixo doutros ceos,

coa nostalxia dos eidos mimosiños,

sobre do peito a pouta da morriña

que afunde as almas como murcha os corpos,

o caír para sempre no desterro

sin o bico dos seus, sin o consolo

de durmir baixo a terra garimosa

do adro frolido, na nativa aldea,

ni unha crus, ni unha pedra, ni un letreiro

falará dos seus dores nin da impía

man traicioneira que os botou da patria.

¡Como as follas no outono! ¡Como as follas

que do vento o bruante remuíño

guinda nas auguas podres dunha aberta

ou enterra na lama dun camiño!