Thuiskomst van de vreemdganger

Meestal gaat de hereniging tussen vreemdganger en zijn echtgenote niet zo harmonieus als in de mythe van Odysseus. Waar hangt het van af of er voor de vreemdganger en zijn echtgenote nog een toekomst is als ze samen besluiten verder te gaan? Want hij zal moeten beslissen wat hij wil, maar zij moet dat ook. Wil zij hem terug? In veel gevallen wil ze dat wel. Sommige vrouwen zijn zeer resoluut en vragen direct echtscheiding aan en zetten die ook door wanneer het vreemdgaan van de partner bekend wordt. Dit is niet altijd verstandig, want dan speelt de gekwetstheid of de behoefte aan duidelijkheid de boventoon. Beter is het om geen overhaaste stappen te nemen zodat ieder eerst kan bedenken wat hij of zij werkelijk wil. De meeste echtgenotes vechten echter voor hun man, voor hun huwelijk en voor hun gezin, scheiden is wel het laatste wat ze willen. Waarom willen ze hem nog terug?

Motieven om door te gaan met een huwelijk, ook al is dat huwelijk verre van ideaal, kunnen zeer talrijk, verschillend, complex en ook tegenstrijdig zijn. Gevoelens kunnen uiteraard een rol spelen, maar ook economische belangen spelen mee. De status van ‘gescheiden zijn’ kan afschrikken of de angst om alleen te komen staan. En niet op de laatste plaats telt het belang van de kinderen voor haar vaak zwaar. Dat ze zelf gescheiden verder moet is nog tot daaraan toe, maar dat haar kinderen verder moeten met gescheiden ouders is voor haar vaak zeer bitter. Haar eigen pijn is zwaar maar zij draagt en voelt ook de pijn van de kinderen die ze dagelijks om haar heen heeft en die vader zullen missen. Ze zullen zich moeten gaan verhouden tot een zeer complexe situatie, ze zullen te maken krijgen met de minnares en dat deze vrouw iets met haar kinderen te maken gaat krijgen is voor menige echtgenote een nachtmerrie. Soms is ze bang dat ze ook nog haar kinderen aan deze vrouw kwijtraakt. Kortom, er zijn genoeg redenen om als een leeuwin voor haar huwelijk te vechten.

Wat ook altijd meespeelt in het gevecht voor het behoud van haar man is het feit dat zij de persoonlijke kwetsing en afwijzing ongedaan wil maken. Ze voelt zich aan de kant gezet en heeft verloren van de minnares en wil haar man van haar terugwinnen. Ze wil dat hij uiteindelijk opnieuw voor haar kiest. In hoofdstuk twee werd beschreven hoeveel mannen en vrouwen met romantische huwelijksverwachtingen in het huwelijksbootje stappen. Met het vreemdgaan van de man wordt dit romantische huwelijksideaal ruw verstoord, maar ondanks alles houden sommige bedrogen echtgenotes hardnekkig vast aan die romantische huwelijksidealen. Ondanks alle ellende romantiseren ze de situatie opnieuw alsof ze de hoofdrolspelers van een flutroman zijn. Het script ziet er dan als volgt uit: De aantrekkelijke man raakte in de ban van een zeer gevaarlijke, slechte vrouw, waardoor hij even vergat van wie hij werkelijk hield. De echtgenote gedroeg zich heldhaftig en bleef in hem geloven, of was boos en radeloos, dat maakt niet veel uit voor de afloop, want vroeger of later komt haar man uiteindelijk weer tot bezinning en realiseert hij zich dat zijn hart slechts haar toe behoort. Hij weet nu voor altijd dat hij eigenlijk alleen maar van haar heeft gehouden en niet van die andere vrouw. Hij bekent haar opnieuw zijn liefde met de woorden: ‘Hoe heb ik ooit zo dom kunnen zijn dat ik dacht zonder jou te kunnen.’ De echtgenote sluit hem dan begripvol in haar armen en ze leven vervolgens nog lang en gelukkig. Moraal van het verhaal: echte liefde zal overwinnen en zal zegevieren. Deze populaire fantasie is in feite een variant op de mythe van Odysseus en we komen haar in diverse gedaanten tegen. In werkelijkheid is het leven zo romantisch niet en het leven na overspel al helemaal niet.

Wanneer echtgenote en vreemdganger besluiten verder te gaan, zal het van de kwaliteit van hun relatie, van hun opstelling en van beider persoonlijke mogelijkheden afhangen hoe het hun verder zal vergaan. Bepalend is hoe de kwaliteit van het huwelijk voor het vreemdgaan was. Waren er al veel problemen en was het vreemdgaan slechts de druppel die de emmer deed overlopen, dan zijn de vooruitzichten slecht. Vaak spat het huwelijk dan uit elkaar. Of ze leven in haat en nijd samen verder. In het gunstigste geval is het vreemdgaan eindelijk een aanleiding om hulp te gaan zoeken en lukt het hen met die hulp om tot een gezonder samenleven te komen. Dit zal echter een grote inspanning en grote motivatie van beiden vragen.

Geschaad vertrouwen

Ook als het huwelijk betrekkelijk rustig en goed was en niet bol stond van de problemen, dan nog vergt het een grote inspanning om na een buitenechtelijke relatie weer tot elkaar te komen. Als de buitenechtelijke relatie lang aanhield en de echtgenote langdurig werd bedrogen, is het vertrouwen in de relatie hoe dan ook ernstig geschaad en is er veel tijd nodig om dat vertrouwen weer te herstellen, áls het al te herstellen is.

Vertrouwen wordt geschaad wanneer er dingen gebeuren in de relatie die niet binnen het verwachtingspatroon liggen. De echtgenote en haar man hadden min of meer een afspraak dat er niet buitenechtelijk gevreeën zou worden. Het hoorde bij hun contract, zo waren ze getrouwd, dat was de afspraak. Niet altijd wordt de inhoud van dit contract zo met elkaar besproken, vaker wordt het onuitgesproken als vanzelfsprekend aangenomen en dit is in feite ook logisch. We zijn aan het idee gewend dat trouwen of samenwonen betekent dat je geen seks hebt met een ander tenzij er andere afspraken zijn gemaakt. Wanneer je daar andere opvattingen over hebt, is het verstandig die uit te spreken zodat je weet waar je aan toe bent. Als de vreemdganger deze afspraak schendt, zonder uit te spreken dat hij die afspraak wil herzien, dan verbreekt hij hun contract. Het vertrouwen in een relatie wordt ook ondergraven wanneer er een situatie ontstaat waarin geven en ontvangen niet in evenwicht zijn. Meestal geeft de echtgenote meer dan ze van de vreemdganger terugkrijgt. In praktische zin is dat vaak het geval omdat hij veel van huis is, maar ook in persoonlijke en affectieve zin omdat hij minder in de relatie en in haar investeert wanneer hij een minnares heeft. Als de echtgenote van het vreemdgaan zou weten, zou ze zeer waarschijnlijk niet zijn overhemden strijken, niet zijn eten koken, niet zijn troep opruimen, niet zijn telefoontjes aannemen, geen smoesjes voor hem verzinnen wanneer hij wegens ‘overwerk’ niet mee kan naar een verjaardag.

Het vertrouwen is op de laatste plaats geschaad omdat er een derde in haar huwelijk ‘meeluisterde’ terwijl de echtgenote dat niet wist. Wanneer ze ontdekt dat de minnares veel over haar en haar huwelijk weet, dan is haar privacy geschaad en de intimiteit met haar man besmeurd.

Niet alleen het vertrouwen in haar man is beschadigd, maar soms ook het vertrouwen in anderen. Als iedereen ervan wist behalve zijzelf, dan zal ze boos zijn op iedereen die het haar niet vertelde. Ze zal wantrouwig en achterdochtig worden over wat er misschien over haar gedacht en gezegd is. Ze zal zich schamen en buitengesloten voelen. Als ze niet meer op haar man terug kan vallen en niet meer op haar omgeving kan steunen, wordt ze enorm op zichzelf teruggeworpen en heeft ze waarschijnlijk het gevoel dat ze er grotendeels alleen voor staat. Juist nu, nu haar zelfvertrouwen ook een flinke dreun heeft gehad. Want niet alleen het vertrouwen in haar man is beschadigd, ze neemt het zichzelf meestal ook kwalijk dat ze niets in de gaten had.

Het feit dat haar man in de ban was van een andere vrouw tast haar zelfvertrouwen ook aan. Zij was niet langer nummer één voor hem maar nummer twee. Kan ze ooit nog geloven en erop vertrouwen dat ze echt nummer één voor hem is als hij dat zegt? Het zal in belangrijke mate van haar gevoel van eigenwaarde afhangen in welke mate ze zich hierdoor onzeker gaat voelen. Had ze de minnares hoog en zichzelf laag zitten, dan zal ze in haar eigen ogen nog meer in waarde gedaald zijn. Ze zal zich nog afhankelijker voelen van de bevestiging van haar man, maar die vertrouwt ze niet meer. Ze wordt enorm op zichzelf teruggeworpen. Misschien was er vroeger ook niemand waarop ze kon steunen en wellicht stond ze er in haar huwelijk ook steeds alleen voor, maar ze had toen tenminste nog de illusie dat ze op haar man kon terugvallen. Nu heeft ze zelfs die illusie niet meer en zal ze zich eenzamer voelen dan ooit. Kan het vertrouwen weer hersteld worden, kunnen ze samen uit dat diepe dal komen en wat is daar dan voor nodig?

Als het vertrouwen in de ander op ernstige wijze wordt beschadigd, is er sprake van een trauma. Is de echtgenote door het vreemdgaan getraumatiseerd? Doe je dan wel recht aan mensen die werkelijk ernstig getraumatiseerd zijn door bijvoorbeeld een natuurramp, geweld of wat dan ook? Sommige echtgenotes raken zo beschadigd in hun huwelijk door het overspel van hun partner of door andere onfrisse zaken, dat je met reden van een trauma kunt spreken. Maar niet alle ingrijpende en vervelende gebeurtenissen zijn traumatisch. Het zou te ver voeren om een betoog te houden over wanneer het vreemdgaan wel of niet traumatiserend werkt, want dat hangt van heel veel factoren af. Eén ding is echter zeker: als je langdurig bedrogen wordt, dan wordt het vertrouwen in de ander en vaak ook in jezelf ernstig geschaad; dit is wel degelijk een kenmerk van alle getraumatiseerde mensen en om dit vertrouwen weer te herstellen, zijn dan ook dezelfde stappen nodig als bij traumaverwerking. Judith Herman¹ heeft in haar boek Trauma en herstel drie fasen beschreven in de traumaverwerking. Deze fasen moeten allemaal doorlopen worden en kunnen in het verwerkingsproces uiteraard ook door elkaar heen lopen.

Herstellen van veiligheid

De eerste stap is dat de echtgenote haar gevoel van veiligheid weer terugkrijgt. Het gedrag van de vreemdganger moet afgestemd zijn op wat zij kan verdragen. De echtgenote mag aan haar man vragen rekening te houden met het feit dat ze angstig is en hem nog niet kan vertrouwen. Het zou echter mooier zijn als hij uit zichzelf rekening met haar ging houden. Misschien moet hij wel tijdelijk afzien van allerlei uitstapjes omdat dat haar te angstig maakt. Hij moet accepteren dat ze hem controleert en zijn zaken naloopt wanneer zij daar behoefte aan heeft. Als hij vreemdging vanuit een behoefte aan autonomie, dan zal het een hele opgave voor hem zijn om deze controle te verdragen.

Ze moet er ook van op aan kunnen dat ze nu zeker niet meer bedrogen wordt en dat de relatie met de minnares beëindigd is. Ze mag ook van hem vragen om de minnares niet meer te ontmoeten. Sommige echtgenotes vinden dat moeilijk. Ze willen redelijk, verstandig en begripvol blijven, in de hoop dat ze hiermee respect afdwingen. In de hoop dat hij zal zeggen: ‘Ze neemt het allemaal zo goed op, valt me alles mee, ze is veel sterker dan ik dacht, ik heb wel bewondering voor haar gekregen hoor.’ Maar al dit begrip gaat meestal ten koste van henzelf. De echtgenote wil het liefst dat hij uit eigen beweging bij zijn minnares uit de buurt blijft. Dat zou natuurlijk het mooiste zijn, maar wanneer de vreemdganger toch vriendschap met haar wil houden, hoeft ze dat niet te accepteren. Ze zal te veel onder dat contact tussen haar man en zijn ex-minnares lijden en dat willen verdragen is te veel van jezelf vragen.

Veel vreemdgangers vinden het moeilijk te accepteren dat de echtgenote eisen stelt en denken dat ze hem bijvoorbeeld de rest van zijn leven zal blijven controleren en dat zij het doet om hem te straffen. Soms zit dat element van straffen er ook in, maar het gaat er haar vooral om dat ze het gevoel van veiligheid en controle terug wil krijgen. Als hij zich dat realiseert, is hij meestal milder ten aanzien van haar en haar gedrag.

De veiligheid zal ook weer ontstaan wanneer hij in staat is haar duidelijk te maken dat hij echt voor haar gekozen heeft en nog van haar houdt. Wanneer ze het idee heeft dat hij bijvoorbeeld alleen voor de kinderen bij haar is gebleven, terwijl ze dat zelf niet zou willen, dan zal haar wantrouwen blijven dat hij opnieuw vreemd kan gaan. Wanneer hij duidelijk laat zien dat hij opnieuw wil investeren in de relatie, dan zal haar dat ook veiligheid geven. Wanneer hij kan verwoorden waarom hij van haar houdt dan zal haar dit goed doen en zal ze ook minder onzeker worden. Alles staat of valt met de overtuigingskracht van de vreemdganger en daarbij zijn daden belangrijker dan woorden.

Het kan natuurlijk best zo zijn dat de vreemdganger ook niet meer zo goed weet of hij werkelijk nog van zijn echtgenote houdt. Misschien willen ze beiden verder om dat uit te zoeken. Ook dan is het van groot belang dat de veiligheid hersteld wordt en er rust komt om dat ook daadwerkelijk uit te zoeken. Hij moet de minnares voor lange tijd niet meer zien. Voor een alcoholist is een kroeg ook geen geschikte omgeving. Voor een vreemdganger is de nabijheid van de ex-minnares een gevaar wanneer hij werkelijk verder wil met zijn vrouw.

Boosheid, wraak, verdriet, rouw

Wanneer het gevoel van veiligheid en rust enigszins hersteld is, kan de echtgenote het verleden gaan verwerken en ook de vreemdganger zal stil moeten staan bij wat er allemaal is gebeurd, ook hij moet verwerken.

Wanneer de vreemdganger werkelijk besluit om te breken met de minnares, zal de echtgenote in eerste instantie opgelucht zijn dat hij bij haar en bij zijn gezin zal blijven. Maar daarmee is de kous niet af. Veel vreemdgangers denken van wel en willen gewoon overgaan tot de orde van de dag. Natuurlijk begrijpen ze wel dat de echtgenote tijd nodig heeft en boos is en wantrouwig is geworden maar ze willen graag het tijdstip bepalen waarop het óver moet zijn. ‘Ik heb nu toch voor jou gekozen, het is nu toch allemaal weer goed, we moeten verder, we kunnen er niet bij stil blijven staan, ik heb je nu toch alles verteld, wat wil je nu nog.’

Het verwerkingsproces van de echtgenote vergt veel tijd en vaak heeft ze last van wraakgevoelens. De behoefte aan wraak van de echtgenote moet niet worden onderschat. Op wraak heerst een taboe in onze westerse samenleving. Wraak lijkt uit de tijd en we zijn weinig creatief in het vinden van een vorm van wraak die niet echt destructief is. Op een creatieve manier wraak nemen, zodat er weinig schade wordt berokkend, kan heel gezond zijn en is soms gezonder dan woekerende slopende verwijten jaar in, jaar uit. Sommige echtgenotes zouden wat kunnen opsteken van Hera, die met wraak wel raad wist. Meestal speelt de behoefte aan wraak sterk wanneer de vreemdganger niet voor zijn gezin kiest en hij bij zijn minnares intrekt. Dan wordt aan die wraakgevoelens ook eerder uiting gegeven. Maar zodra de vreemdganger voor zijn gezin heeft gekozen, lijkt het alsof die wraakgevoelens er niet meer zouden mogen zijn, maar het tegendeel is vaak het geval. Regelmatig zal de echtgenote nog overvallen worden door buien van woede en verdriet over het feit dat haar man haar zo heeft bedrogen en zal ze de behoefte voelen wat terug te doen. Ze wil hem het liefst laten voelen wat zij heeft gevoeld, maar hoe doe je dat? Moet ze ook vreemdgaan? Sommige echtgenotes doen dit inderdaad, maar dat is zelden effectief. Lievelingsspullen van hem kapotmaken wil nog wel eens helpen en bankrekeningen plunderen en dan dure dingen kopen, kan tijdelijk ook een prettig gevoel geven, maar zelden is de opluchting van lange duur. De echtgenote wil de vreemdganger vernederen net zoals ze zichzelf door hem vernederd voelt. De echtgenote kan naarstig op zoek zijn naar iets waarmee ze hem in zijn ziel kan treffen. Ze fantaseert soms over castreren, over martelen, over dat hij zal lijden en dat hij zal kruipen voor haar, dat hij haar zal smeken om genade. Maar zij heeft dan geen genade, of alleen pas op het aller, allerlaatste moment. Haar wraak zal zoet en subtiel zijn, maar meestal is ze in haar fantasie gewelddadig. Of ze fantaseert over een advertentie in De Telegraaf zodat iedereen zal weten dat hij een enorme bedrieger is. Ze fantaseert over van alles, maar meestal komt ze tot niets. Vrouwen zijn niet zo goed in het bedenken van mooie, creatieve wraakacties. Eerder zoeken ze hun heil in wrok en herhalen ze eindeloos hun verwijten. Of ze blijven hem confronteren met de pijnlijkste details van zijn bedrog, of ze sturen hem in therapie in de wetenschap dat hij toch niet zal gaan en zeggen dan: ‘Lafaard, je durft zeker niet.’

Soms kan het voor de verwerking goed zijn als de vreemdganger boete doet in de vorm van een soort straf of goedmaking. Wie iemand tekortdoet en schade berokkent, moet eerst schuld erkennen, vervolgens zich werkelijk verdiepen in de schade die hij veroorzaakt heeft en in het lijden van de ander en misschien moet hij daadwerkelijk iets doen om het goed te maken. Dit goedmaken moet geen afkopen worden in de zin van iets groots en materieels, maar zal meer gezocht moeten worden in de vorm van een extra investering van de man. Misschien kan zijn vrouw iets bedenken waar hij haar een groot plezier mee zou kunnen doen. Het kan goed zijn als hij een offer brengt. Misschien moet hij de wekelijkse zondagmiddagen op het voetbalveld wel een tijdje stopzetten en die tijd aan zijn gezin besteden. Misschien moet hij zijn wekelijkse kroegavonden met vrienden opschorten en die avond met haar samen iets leuks doen. Hij kan alleen maar iets van zijn schuld inlossen door opnieuw in de relatie met zijn vrouw te investeren. Alleen zijn excuus aanbieden is in deze situatie niet voldoende. Als hij een offer brengt en opnieuw investeert, kan hij iets van zijn schuld inlossen en beiden kunnen dan wellicht gemakkelijker de situatie ook een keer werkelijk afsluiten en achter zich laten.

Buien van woede en wraak zullen afgewisseld worden met buien van somberheid en verdriet. Ze voelt zich dan angstig, onzeker, alleen en eenzaam. Ze rouwt over de barst in haar huwelijk, over de verloren idealen, over het feit dat het romantische huwelijksideaal zo ruw verstoord werd. Ze probeert de moed erin te houden, ze probeert haar man weer te vertrouwen, maar het lukt haar niet. Ze voelt zich op die momenten tien jaar ouder.

De vreemdganger zal haar erg helpen door dergelijke buien te verdragen en te accepteren en naar haar te luisteren, keer op keer, soms urenlang. Wanneer hij zich werkelijk wil verdiepen in wat zijn vreemdgaan voor haar heeft betekend, zal ze zich serieus genomen voelen. Als hij echt wil voelen en wil meeleven, dan zal hij daadwerkelijk duidelijk moeten maken dat hij het rot voor haar vindt wat er is gebeurd. Maar voor menige vreemdganger zal het niet meevallen om deze houding aan te nemen, want hij zit met zijn eigen verhaal en bovendien is het lastig troosten wanneer je zelf de veroorzaker bent van al dit leed. Menig echtpaar loopt in deze fase vast in de schuldvraag. Wanneer de echtgenote het bedrog en de buitenechtelijke relatie volkomen onacceptabel vindt, zal hij misschien al snel vervallen in ‘ja maar jij’ als verdediging. Het is erg belangrijk dat de vreemdganger verantwoordelijkheid neemt voor zijn gedrag en erkent dat er nooit een reden is voor bedrog. Ook al heeft de echtgenote misschien bijgedragen aan het vreemdgaan van haar man door hem onrechtvaardig te behandelen in hun huwelijk, het rechtvaardigt zijn vreemdgaan nog niet. Daardoor is het hooguit beter te begrijpen.

Wanneer de verwijten, de boosheid en het verdriet geheel of gedeeltelijk weggemoffeld worden, zullen ze op een ongezonde manier blijven woekeren en van tijd tot tijd onaangenaam de kop opsteken. Er zijn echtparen die het hoofdstuk overspel van een van beiden snel sluiten, meestal op aandringen van de ‘dader’, en die ogenschijnlijk vrolijk verder leven alsof er niets gebeurd is. Maar wat onverwerkt wordt weggedrukt, kan later alsnog tot explosie komen.

Herstel van verbondenheid

Als de boosheid en het verdriet niet onderdrukt worden, ontstaat er ruimte voor werkelijke bezinning over de gebeurtenissen. Het echtpaar kan dan wellicht praten over de kwaliteit van hun huwelijk, over waar ze elkaar zijn kwijtgeraakt, over de rollen die ze ten opzichte van elkaar vervullen, over wat ze per se niet meer willen of juist wel wensen. Het aandeel van de echtgenote kan dan ook meer naar voren komen. Waarin deed zij misschien haar man tekort, wat herhaalt zij in deze relatie vanuit haar eigen persoonlijke achtergrond? Welke bagage nam zij mee in het huwelijk en wat voor effect had dat op haar partner? Was zij voldoende autonoom of steunde ze in alles op haar man? Was ze misschien toch een weerstandsdochter die haar man met verwijten het huis uit joeg? Richtte ze zich inderdaad alleen nog maar op de kinderen als een ware Demeter en kreeg haar man werkelijk geen aandacht van haar? Als zij haar rol in hun huwelijk onderzoekt en ontdekt dat haar opstelling ook bijdroeg aan het vreemdgaan van haar man, betekent dat nog niet dat zij schuld heeft aan het vreemdgaan. Hij heeft ervoor gekozen om de problemen op te lossen door vreemd te gaan en die keuze is geheel en al voor zijn eigen rekening. Maar het kan het wederzijds begrip vergroten wanneer beide partijen zich onderzoekend en reflecterend opstellen en beiden kunnen daardoor tot nieuwe inzichten komen, over zichzelf en over hun huwelijk. Deze gesprekken kunnen leiden tot een nieuw evenwicht, tot verdieping van de relatie en tot herstel van vertrouwen en verbondenheid en het kan er zelfs toe leiden dat de relatie beter wordt dan ooit tevoren.

Menig echtpaar komt hier niet goed uit en loopt vast in de verwerking van overspel, omdat er voordien meestal ook al tal van problemen speelden en de communicatie stroef verliep. Velen schakelen dan gelukkig professionele hulp in. De bedrogen echtgenote kan zich soms zo onmogelijk gaan gedragen dat de situatie thuis voor de vreemdganger onhoudbaar wordt. Het kan ook zijn dat hij geen enkele kans meer van haar krijgt om het goed te maken, of ze wimpelt elk positief gebaar van hem weg. Of ze doet vanuit minderwaardigheidsgevoelens vreselijk haar best. Ze slooft zich uit om hem zo duidelijk te maken dat hij de beste keuze heeft gemaakt. Ze wil van alles met hem ondernemen en overal naartoe waar hij met de minnares ook naartoe ging om hem ervan te overtuigen dat hij het met haar ook leuk kan hebben en om op die plaatsen de ‘geursporen’ van de minnares uit te wissen. Ze heeft het gevoel dat ze zich opnieuw moet ‘verkopen’ en hij ziet dit soms geërgerd aan maar weet ook niet goed wat hij ervan moet zeggen. Hij kan uit schuldgevoel en schaamte hetzelfde gedrag gaan vertonen, beiden lopen dan voortdurend op hun tenen. Een onafhankelijke derde kan hen dan steunen in dit verwerkingsproces, zodat ze uiteindelijk weer dichter tot elkaar kunnen komen. Maar of ze daar in slagen hangt vooral van henzelf af.

En wat moet de vreemdganger, de aanstichter van dit alles, dan nog verwerken? Op de eerste plaats moet hij de minnares voorgoed loslaten en dit valt soms niet mee. Hij zal haar missen en het zal hem misschien extra duidelijk worden wat hun relatie voor hem betekende. Ook al kiest hij er nu voor om haar los te laten, dat wil nog niet zeggen dat hij geen verdriet heeft over het feit dat deze relatie voorgoed voorbij is. Hij had met haar ook zijn dromen, zijn idealen en plannen. Als hij meer rust krijgt, kan hij soms ook met wat meer afstand zijn situatie bekijken en kan hij reflecteren over wat er gebeurd is. Niet zelden ontdekt hij zaken waarvan hij zich tot dan toe niet bewust was geweest. Veel nieuwe vragen kunnen zich aandienen die hem tot nieuwe inzichten kunnen brengen. Hij kan zich ineens gaan realiseren dat hij beide vrouwen nodig had en hij kan de diepe innerlijke wond misschien gaan voelen en de wens hebben die alsnog te helen en voor therapie kiezen. De vreemdganger zal misschien ook met boosheid worstelen over het verlies van zijn minnares.

Het kan ook zijn dat hij rouwt om zichzelf. Om het feit dat hij het beeld van zichzelf moet bijstellen. Hij is ineens iemand die zijn vrouw bedrogen heeft en dit feit moet hij inpassen in zijn zelfbeeld. Hij is ‘in den vreemde gegaan’, ook ten aanzien van zichzelf. Hij heeft contact gehad met een ‘duistere’, ‘verboden’ en ‘onbekende’ kant van zichzelf. Een kant die hem voorheen ‘vreemd’ was en die hij nu moet integreren in zijn zelfbeeld. Dit valt niet altijd mee. Het is veel leuker om van jezelf naar eer en geweten te kunnen zeggen dat je trouw bent en niet kunt bedriegen. Zowel de vreemdganger als zijn vrouw moeten zich opnieuw oriënteren op zichzelf, op elkaar en op hun toekomst. Ze moeten inzichten, beelden, dromen, veronderstellingen loslaten en nieuwe inzichten en beelden en dromen een plaats geven. Als ze hierover met elkaar in gesprek kunnen blijven, zullen ze de verbondenheid en het vertrouwen in zichzelf en in elkaar beter kunnen ervaren. Zulke gesprekken kunnen zeer helend werken voor ieder afzonderlijk op een eigen manier en voor de relatie. Er zijn echtparen die achteraf bekennen dat de buitenechtelijke relatie hun relatie heeft verbeterd en zelfs heeft gered, maar deze stellen zijn in de minderheid. Vaak slaat de langdurige buitenechtelijke relatie van een van de partners een onherstelbare breuk en is het vertrouwen voorgoed beschadigd.

Afscheid van de minnares

En hoe gaat het met de minnares wanneer haar minnaar definitief niet voor haar heeft gekozen? Kan ze hem laten gaan of moeten de goden er werkelijk aan te pas komen, net als in de mythe van Odysseus? Ze kan inderdaad wel wat hulp van de goden gebruiken want dat loslaten valt meestal niet mee. Geeft ze hem water en wijn mee en wenst ze hem gunstige wind toe? Als het alleen van haar zal afhangen en de goden haar niet bijstaan niet. Integendeel, ze hoopt juist dat hij storm krijgt onderweg zodat hij terug zal keren bij haar en ze hoopt dat hij zal verhongeren en zal verdorsten in zijn huwelijk, dat hij daar jammerlijk zal creperen samen met zijn vrouw en zijn bloedjes van kinderen.

De ene minnares is de andere niet, dus moet ook ten aanzien van haar de vraag worden gesteld: hoe heeft hij de relatie opgezegd en wat is er allemaal tussen hen gebeurd? Heeft hij haar lang in de veronderstelling gelaten dat er nog hoop voor haar was? Dan zal het des te erger zijn dat nu alle hoop verloren is. Heeft hij niet alleen tegen zijn echtgenote maar ook tegen haar gelogen, dan zal ze zich verraden en gebruikt voelen en met een enorme kater blijven zitten. Misschien is ze een Athene en is ze gekwetst en razend en houdt ze zichzelf in haar woede voor dat ze deze man beter kwijt dan rijk kan zijn. De woede zal haar een tijd overeind houden en zal haar kracht geven om haar leven weer op te pakken. Misschien gunt ze het hem niet dat zij nu bij de pakken neer gaat zitten. Maar in gedachten zal ze nog volop met hem bezig zijn en in haar woede is ze met hem verbonden, ook al beweert ze bij hoog en bij laag dat haar liefde voor hem allang over is.

Het afhankelijke kindvrouwtje Persephone zal alleen maar leegte en verdriet voelen wanneer de relatie definitief over is. De relatie was haar dagvulling, alles stond in het teken van hem, ook al was hij er vrijwel nooit. Ze mist het wachten, het hopen, het fantaseren over de volgende ontmoeting. Wanneer deze intense relatie van de ene op de andere dag stopt, omdat hij plotseling uit haar leven verdwijnt, kan ze in een gigantische crisis terechtkomen. Juist vanwege alle aspecten die de buitenechtelijke relatie zo aantrekkelijk maakte voor haar, kon ze hem zo moeilijk loslaten en nu wordt zij daartoe gedwongen.

Was ze een behaagdochter en vond ze in de vreemdganger een vader, dan wordt ze opnieuw door hem afgewezen. Ze zal misschien veronderstellen dat ze blijkbaar toch minderwaardig en niet de geschikte vrouw was. Vond ze in de vreemdganger een moeder waarmee ze in het symbiotische paradijs vertoefde, dan zal ze de relatiebreuk ervaren als een amputatie. Was ze een weerstandsdochter en was de verhouding met de vreemdganger een daad van verzet tegen haar ouders en een poging om haar autonomie te bewijzen, dan zal ze zich met het verbreken van de relatie weer in de armen van haar ouders gedreven voelen. De schaamte dat ze verloren heeft van de echtgenote en hij niet voor haar gekozen heeft, kan haar woedend maken en niet zelden zal ze aan haar omgeving vertellen dat niet hij maar zij de relatie heeft verbroken. Voorheen was zij misschien inderdaad steeds degene die het contact verbrak en kon ze dat een tijdje volhouden omdat zij daar zelf voor koos. Bovendien kon ze altijd weer naar hem teruggaan als de pijn van het gescheiden zijn van haar minnaar niet meer te verdragen was. Dit teruggaan deed ze dan ook regelmatig en ze was altijd weer welkom. Wanneer de vreemdganger nu definitief voor zijn vrouw kiest en er voor haar geen weg meer naar hem terug is kan de crisis in volle omvang bezit van haar nemen. Sommige minnaressen gaan een lange rouwperiode tegemoet waarin ze rouwen om de verloren jaren, de verspeelde kansen op een andere partner. Soms rouwen ze om de kinderen die ze nooit zullen krijgen. Ze zullen treuren om het verlies van vertrouwen, hoop en illusies en dat kan enige tijd duren. Er zijn minnaressen die in stilte rouwen. Vooral wanneer de relatie heel erg geheim was, zijn ze alleen met hun verdriet en kunnen ze er geen kant mee op.

Er zijn ook weerstandsdochters die zich niet zo gemakkelijk aan de kant laten zetten, ze blijven de vreemdganger achtervolgen. Ze belt hem thuis op en probeert hem aan de lijn te krijgen. Ze belt het liefst midden in de nacht en roept de vreselijkste dingen, het liefst tegen zijn vrouw, die daar natuurlijk onder zal lijden en dat weet de minnares maar al te goed. Vroeger terroriseerde ze het leven van haar ouders en nu verlegt de strijd zich naar haar ex-minnaar. Ze wil zijn leven verstoren en wanneer ze dat echt van plan is, zal haar dat ook zeker lukken en kan ze veel schade aanrichten. Sommige minnaressen gaan stalken en de echtgenote en vreemdganger hebben dan hun handen vol aan haar en dat was nu net de bedoeling. De minnares die zich zo laat gaan maakt zich niet geliefd en het is ook niet slim, want als ze zo tekeergaat zal de vreemdganger nog meer bevestigd worden in het feit dat het maar goed is dat hij niet voor haar heeft gekozen. Als zij wil dat de vreemdganger haar zal missen, doet ze er wijzer aan zich heldhaftig te gedragen. Natuurlijk mag ze laten zien dat ze treurt en rouwt en hem mist, maar als zij desondanks haar leven weer oppakt en uitstraalt ‘ik ga toch verder met mijn leven en jij had daarbij kunnen zijn’, dan zal de vreemdganger nog vaak aan zijn gemiste kansen met haar denken. Er zijn gelukkig zeker minnaressen die zich kranig gedragen na het definitieve afscheid van hun minnaar. Ze likken hun wonden, hebben heel wat over zichzelf en het leven geleerd. Misschien is het hun duidelijk geworden waarom juist zij geschikt waren voor de rol van minnares en motiveert dit inzicht hen om dit niet langer te blijven en kiezen ze voor therapie om hun innerlijke wonden te helen. Het kan ook zijn dat ze tijdens de relatie met haar vreemdganger in therapie ging en haar wonden heelde. De kans dat ze dan werkelijk een intieme relatie aankan, met een man die er helemaal voor haar alleen is, is dan toegenomen. Niet zelden komt de minnares dan ook de man van haar leven tegen nadat ze de relatie met de vreemdganger heeft beëindigd.

Maar ook al is die nieuwe partner er nog niet, veel ex-minnaressen troosten zich ook met de gedachte dat hun ook veel bespaard is gebleven nu hij voor zijn vrouw kiest. Ze kan dan naast verdriet, boosheid en teleurstelling ook opluchting en bevrijding voelen. Ze hoeft zich niet meer te bewijzen, hoeft zich niet meer schuldig te voelen, hoeft niet meer bang te zijn dat hij ook haar ooit zal verlaten en zal bedriegen, ze hoeft zich geen zorgen meer te maken over de toekomst met hem. Ze krijgt niet te maken met zijn vervelende ex en zijn lastige kinderen, die niets van haar willen weten. Van tijd tot tijd kan ze met een glimlach terugdenken aan de tijd die ze samen hebben gehad. Had ze het willen missen? Voor geen goud. ‘Wat hebben we ons laten gaan, zou het met een andere man ooit weer zo kunnen worden,’ vraagt ze zich af. Waarschijnlijk niet, een gewone relatie met iemand die niet getrouwd is zal zelden zo extatisch zijn. Als de minnares niet verbitterd is geworden, zal ze blij zijn dat ze een tijdje in het paradijs vertoefd heeft, maar het is raadzaam dat ze bedenkt dat vooral de context van de buitenechtelijke verhouding het paradijs schiep. Wanneer de minnares dat niet begrijpt en geen zicht heeft op haar wonden, loopt ze het gevaar dat ze elke relatie met een ongetrouwde man die na de vreemdganger komt, gaat vergelijken met de hartstochtelijke driehoeksverhouding. Ze zal dan steeds constateren dat het niet zo leuk is als toen met hem… Als de driehoeksverhouding de maatstaf wordt, zal ze voor de rest van haar leven alleen blijven. Een gewone relatie zal misschien minder hartstochtelijk en gepassioneerd zijn, maar uiteindelijk zullen de voordelen toch opwegen tegen de nadelen. De nadelen van een verslaving wegen ook altijd op den duur zwaarder dan de prettige bevredigende momenten. Een man met wie je voor de dag kan komen, die voor je kiest en die je niet hoeft te delen: veel vrouwen verkiezen toch zo’n relatie boven een geheime liefde. Maar… er zijn ook vrouwen die een hond verkiezen boven een man!²

Het spook waart rond

Neemt de vreemdganger werkelijk altijd afscheid van zijn minnares? Soms wel in daden maar niet in gedachten. Ze blijft nog lang in zijn hoofd rondspoken, als herinnering, als fantasie, als gemiste kans, als vluchtroute voor zijn huwelijk, mocht het met zijn vrouw toch niet lukken. Sommige vreemdgangers ontdekken tien jaar na de buitenechtelijke relatie dat ze nooit echt afscheid van de minnares hebben genomen. Hij is erover blijven dromen hoe het met haar geweest zou zijn wanneer hij met haar verder was gegaan. Sommigen hebben spijt dat ze niet doorgezet hebben tijdens de crisis in het gezin toen het vreemdgaan ontdekt werd en betreuren dat ze toch niet bij hun gezin weggegaan zijn. Ze voelen zich in hun gezin nooit meer helemaal thuis, er zijn bedrogen echtgenotes die hun man het vreemdgaan zijn hele leven nadragen. De vreemdganger kan het fantaseren over zijn verloren minnares ook nog steeds nodig hebben om bijvoorbeeld niet te intiem met zijn vrouw te worden, of toch dat gevoel van autonomie te behouden. De innerlijke gespletenheid die tot overspel leidde is blijven bestaan. De oplossing in de vorm van een derde is nog steeds nodig en krijgt nu vooral een plaats in de fantasie of in de dromen van de vreemdganger.

Het kan ook zijn dat de vreemdganger uiteindelijk laat weten dat hij bij zijn vrouw zal blijven en daar ook naar handelt, maar toch zijn ex-minnares blijft zien met of zonder toestemming van zijn vrouw. Ook dan blijft de driehoeksverhouding in feite bestaan, nu niet alleen in de fantasie maar ook in de praktijk, alleen dan zonder seks. Ze proberen de relatie om te buigen naar een gewone vriendschap. Dit lukt een enkele keer maar vaker worden het toch slepende kwesties van toch nog eens vrijen, of andere grensoverschrijdende contacten en gesprekken. Als de vreemdganger en de minnares elkaar blijven zien, ontstaat er meestal een situatie waarin de minnares nog heel veel over het huwelijk van de vreemdganger te horen krijgt en dit kan tot gevolg hebben dat de intimiteit tussen hem en zijn vrouw niet meer echt totstandkomt. En de minnares zal moeilijk los van haar minnaar komen en ontneemt zichzelf de kans om met een andere man iets op te bouwen. De minnares is soms pas echt gemotiveerd uit het leven van haar vreemdganger te verdwijnen wanneer ze zelf een andere man gevonden heeft, maar het wrange is dat zolang ze zo intensief verbonden blijft met de vreemdganger, ze die andere man moeilijker zal vinden.

De echtgenote zal in de meeste gevallen niet blij zijn met een voortzetting van het contact tussen haar man en zijn ex-minnares, omdat ze voelt dat het een werkelijk contact tussen haar en hem in de weg zal staan en meestal heeft ze daar ook gelijk in. Maar soms heeft zij ook belang bij de situatie en laat ze het maar zo onder het mom van ‘moet toch kunnen’ en het feit dat er dan niet meer gevreeën wordt is voor haar voldoende. Misschien is ze niet opgewassen tegen de druk van haar man en durft ze niet genoeg voor zichzelf op te komen, maar vaak is het zo dat zij de bedreigende derde in de relatie op de achtergrond ook nodig heeft. Want stel dat je man niet meer vreemdgaat, dat er geen andere vrouw meer is om je druk over te maken, dan zou haar partner misschien ook wel veel te dicht bij haar komen. Zoals al beschreven in hoofdstuk zes, hebben sommige echtparen ruzies nodig om vooral niet te intiem met elkaar te worden, want die intimiteit is voor hen te bedreigend. Ruzies over een andere vrouw kunnen dus de functie hebben die intimiteit te reguleren. De minnares blijft dan zo’n beetje rondwaren als een spook in de relatie van haar minnaar en zijn echtgenote en sommige spoken sterven nooit.