1
Verboden vruchten

Vreemdgaan is zo oud als de mensheid

Vreemdgaan is een fascinerend fenomeen. Niet zozeer ‘de daad’ op zich, als wel het feit dat velen van ons het niet kunnen laten, terwijl er toch vaak zoveel ellende van komt.

Hebben we het aan Adam en Eva te danken dat we de verleiding van verboden vruchten zo moeilijk kunnen weerstaan? Eva at als eerste van de verboden vrucht en vervolgens verleidde ze haar man om er ook van te proeven. Daarna voelden ze zich naakt. Ineens leken ze zich bewust te zijn van hun seksualiteit, en bedekten ze hun geslachtsdelen met vijgenbladeren. Met het eten van de verboden vrucht verdween dus ook de seksuele onschuld. Vooral Eva lijkt de aanstichtster van deze zonde. Maar Adam dan? Is hij niet ook verantwoordelijk voor de zonde die hij beging? In de bijbel worden zij beiden ter verantwoording geroepen en uit het paradijs verdreven. Het paradijs van het eeuwige leven en de volmaakte liefde, waarin ze geen schaamte kenden, geen zorgen en angst en schuldgevoel. Eenmaal uit de hof van Eden verdreven zou het verre van paradijselijk zijn. De vrouw zou voortaan in ‘smart’ haar kinderen baren en naar haar man zou haar begeerte uitgaan, maar hij zou over haar heersen. En de man was gedoemd zwoegend de aardbodem te bewerken die vooral distelen en doornen voort zou brengen. Hebben we het aan Adam en Eva te danken dat het in het dagelijks leven zo tobben blijft? Dat we zo zoekend en onrustig zijn, dat we zo gevoelig blijven voor de verleiding, ook in de liefde?

In de bijbel staan talrijke andere verhalen over de onweerstaanbaarheid van ‘de verleiding’. De verleiding, soms in de gedaante van een mooie ‘verboden’ vrouw is dan het werk van de duivel. De opdracht voor de mens is ‘niet van het rechte pad te wijken’, de verleiding moet worden weerstaan – maar vaak wint de verleiding het! Zo ook in het bijbelverhaal van koning David en Batseba:1

Op een avond, toen David wat op zijn dak van het paleis wandelde, zag hij een heel mooie vrouw bezig zich te baden. Bij navraag bleek ze getrouwd met Uria. Desondanks werd zij bij David ontboden en ‘lag hij bij haar’ en maakte hij haar zwanger. David verzon nu een list om Uria te doden. Hij zorgde ervoor dat Uria tijdens de belegering van de stad Rabba in de gevechtstroepen vooraan werd geplaatst, zodat hij zou sneuvelen. En dat gebeurde ook. Na de rouw werd Batseba naar het hof gebracht, werd ze David zijn vrouw en beviel ze uiteindelijk van hun zoon. Maar David werd gestraft voor zijn zonde. Een engel kwam en sprak er schande van: ‘Ik heb u gegeven het huis van uw heer, en de vrouwen van uw heer in uw schoot. […] en indien dat te weinig geweest was, dan had Ik u nog wel meer gegeven. Waarom hebt ge het woord des Heren veracht, en gedaan wat kwaad is in zijn ogen?’

David en Batseba werden zwaar voor hun zonden gestraft: hun zoon stierf na een ziekbed van zeven dagen.

Ook in mythen en sagen werd er veelvuldig vreemdgegaan. De oppergod Zeus beminde talloze vrouwen. Zijn jaloerse en wraakzuchtige vrouw Hera vervolgde zijn minnaressen en hun kroost op meedogenloze wijze.2

De koning van Argolis, Inachus, had een schone dochter Io. Deze jonge vrouw werd door Zeus bemind, hetgeen natuurlijk de jaloezie van zijn vrouw Hera opwekte. Woedend kwam de godin op het meisje af, maar Zeus veranderde zijn minnares snel in een koe om Hera op een dwaalspoor te brengen. Deze liet zich echter niet zo gauw bedriegen, en stuurde een wezen met honderd ogen, Argos geheten, om de koe te bewaken. Maar Zeus gaf zich niet gewonnen en zond Hermes om Argos te doden. Toen bedacht Hera een ergere plaag; ze liet de arme koe opjagen door een horzel. Van land tot land ging de tocht, zelfs de zeestraat tussen Europa en Azië, die naar haar ‘Bosporus’ is genoemd, zwom ze over. Eindelijk vond ze rust in Egypte, waar de inwoners haar als Isis vereerden; daar schonk zij het leven aan een zoon Epaphus.

Het verhaal van de overspelige echtgenoot, de verleidelijke, gehate en vereerde minnares en de jaloerse en wraakzuchtige echtgenote is door de eeuwen heen ontelbaar vaak beleefd, nagespeeld, bezongen en beschreven. Het oude script is door de tijd heen weinig gewijzigd, maar het blijft ons fascineren en we kunnen er niet genoeg van krijgen.

We herinneren ons nog levendig hoe de hele wereld even in de ban van de Clinton/Lewinsky-affaire was. Het was in bepaalde kringen ‘not done’ om deze ‘live soap’ op de voet te volgen. Veel mensen spraken er schande van dat er zoveel aandacht aan besteed werd, maar ondertussen werd er wel op grote schaal naar de verhoren gekeken en gegniffeld over de sappige details. Hoe was het in vredesnaam mogelijk dat de Amerikaanse president Bill Clinton zich zo in de nesten kon werken, in een conformistisch land als Amerika, en dat in zijn positie? Werd hij gedreven door macht of misschien toch door liefde? Lijdt hij aan een seksverslaving of was Monica Lewinsky werkelijk onweerstaanbaar; en wat waren haar motieven? En hoe zat het met Hillary Clinton? Is ze te betreuren met zo’n man? Heeft ze zoveel politieke macht gekregen van Clinton in ruil voor zijn avontuurtjes? Heeft ze zelf misschien ook een turbulent liefdesleven? Had ze ook zo haar belangen in deze situatie? Het was dan misschien ‘not done’, maar het hield veel mensen toch wel bezig.

Cijfers

Hoe veelvuldig er in ons land vreemdgegaan wordt is niet exact bekend en dat hoeft ons niet te verbazen. In de eerste plaats rust op vreemdgaan nog steeds een taboe en de meeste mensen komen er niet graag voor uit, ook niet tijdens een onderzoek. Op de tweede plaats zullen de cijfers sterk afhangen van wat je precies onder vreemdgaan verstaat. Wanneer erotisch getinte internetcontacten daar ook onder vallen, evenals het bellen van sekslijnen, dan zou je van een heel brede definitie kunnen spreken. De cijfers zullen dus veel hoger zijn dan wanneer je de wat ‘smallere’ definitie aanhoudt: ‘een erotisch of seksueel getint lichamelijk contact met een ander dan je vaste partner’. Wanneer je vreemdgaan alleen opvat als ‘het hebben van geslachtsgemeenschap met een ander dan je vaste partner’, dan hanteer je een zeer smalle definitie en zullen de cijfers nog lager liggen. Vreemdgangers ‘rommelen’ graag met deze definitie om hun geweten te sussen. Ze maken zichzelf dan wijs dat ze niet echt vreemdgaan zolang ze niet werkelijk met iemand geslachtsgemeenschap hebben. Alle andere intieme handelingen zoals (tong)zoenen, strelen, en elkaar met de hand of mond bevredigen worden dan niet bestempeld als vreemdgaan. Bill Clinton hield vol dat hij geen ‘sexual affair with miss Lewinsky’ had, terwijl er een ruime variatie aan seksuele handelingen boven tafel kwam toen Monica werd verhoord.

In 1992 deden Willeke Beezemer en Annette Heffels3 in opdracht van het tijdschrift Margriet onderzoek naar relaties en seksualiteit. Uit dat onderzoek bleek dat de helft van de vrouwen wel eens fantaseert dat ze met een ander dan haar vaste partner vrijt. Bijna de helft van de ondervraagde vrouwen was wel eens verliefd geweest op een ander en een op de vijf vrouwen was met een ander naar bed geweest. Uit dat onderzoek bleek dat mannen net zoveel vreemdgingen als vrouwen. Andere Nederlandse en Amerikaanse onderzoeken spreken dat echter tegen. Die stellen dat mannen meer vreemdgaan dan vrouwen, namelijk een op de vijf mannen tegenover een op de tien vrouwen.

Er lijken aanwijzingen te zijn dat hoger opgeleide vrouwen vaker vreemdgaan dan lager opgeleide vrouwen. Dit zou te maken kunnen hebben met het feit dat hoger opgeleide vrouwen vaker buitenshuis werkzaam zijn en ze meer mannen op de werkvloer tegenkomen.

Vrouwen die geen baan buitenshuis hebben, zouden vaker vreemdgaan dan vroeger. Je zou kunnen zeggen dat deze vrouwen met een ‘inhaalslag’ bezig zijn in vergelijking met de mannen. Uit het onderzoek van Beezemer en Heffels komt ook naar voren dat vrouwen vaker ontevreden zijn over hun huwelijk dan mannen. Ongelukkige vrouwen lijken tegenwoordig steeds minder achter de ‘geraniums’ te blijven zitten, en ‘stillen steeds minder hun onvervuld verlangen met het lezen van kasteelromans’, maar zoeken het geluk meer en meer in een ‘aanvullende relatie’.

Dubbele moraal

VEROORDELING VERSUS VERONTSCHULDIGING

Vreemdgaan wordt enerzijds sterk veroordeeld en anderzijds in bepaalde kringen verdekt en of openlijk vergoelijkt. Het roept angst en verontwaardiging op, maar er is ook vaak sprake van verhulde bewondering, afgunst en verontschuldiging.

Vreemdgaan wordt geassocieerd met onbetrouwbaarheid, verraad en stiekem gedrag maar is soms ook doorspekt met een sfeer van ‘vrijheid’, ‘kunstzinnigheid’, ‘belangrijkheid’ en een ‘swingend’ leven. Echtelijke trouw wordt dan opgevat als ‘huisje, boompje, beestje’, een bloedeloos bestaan. In bepaalde kringen lijkt iedereen vreemd te gaan en zijn er duidelijke gedragscodes. Er hangt een sfeer van ‘vrijheid, blijheid’ en wanneer je het niet doet, leef je niet.

In streng gereformeerde kring is vreemdgaan uit den boze. Dat wil niet zeggen dat het daar niet gebeurt, maar het wordt wel als een grote zonde gezien. De tolerantie ten opzichte van overspel verschilt dus per bevolkingsgroep en ook is de tolerantie onderhevig aan tijdverschijnselen. In de jaren zestig bijvoorbeeld, onder invloed van de seksuele revolutie en de verbeterde anticonceptie, veranderde de opvatting over vreemdgaan sterk. Het idee was dat vreemdgaan ‘moest kunnen’ wanneer je relatie goed was en sterker nog, het zou de relatie kunnen verbeteren. De praktijk wees echter anders uit. Veel mensen werden er niet gelukkiger van en in de jaren tachtig en negentig is de tolerantie met betrekking tot vreemdgaan dan ook weer afgenomen.

Uit cijfers van het NIPO4 blijkt dat 64 procent van de totale Nederlandse bevolking overspel afkeurt. Ook blijkt dat tweederde van de jongeren onder de 35 en van de mensen boven de 55 overspel afkeurt. De mannen en vrouwen die in de jaren zestig en zeventig groot geworden zijn, staan hier nog steeds iets toleranter tegenover: 59 procent vindt dat overspel niet kan en 41 procent vindt dat dit wel moet kunnen.

DE SOCIAAL-MAATSCHAPPELIJKE VEROORDELING

Volgens het tijdschrift Elsevier5 is uit onderzoek gebleken dat vreemdgaan in alle culturen voorkomt maar in geen enkele cultuur wordt goedgekeurd. Deze conclusie is gebaseerd op antropologische verslagen. Er zijn verslagen bekend over volkeren die totale seksuele vrijheid beschrijven, maar deze rapporten worden zeer bekritiseerd op hun aannemelijkheidsgehalte. Van de Antilliaanse cultuur is het bekend dat mannen er veelvuldig vreemdgaan en vaak wordt verondersteld dat dit toegestaan is. Maar ook in deze cultuur is vreemdgaan niet openlijk toegestaan, maar wanneer het wel gebeurt, is het aan strakke regels gebonden. De echtgenote mag er bijvoorbeeld geen last van hebben en wanneer de minnares openlijk gaat stoken in het huwelijk, dan is het spel snel afgelopen.

Blijkbaar is vreemdgaan dus ‘de mens eigen’, maar is het ook menselijk om het af te keuren en het te veroordelen?

Heel lang geleden was vreemdgaan strafbaar. Vandaag de dag is vreemdgaan in onze westerse cultuur niet meer wettelijk strafbaar maar degene die zich er schuldig aan maakt, wordt toch regelmatig uit de familie of vriendenkring verbannen. Wanneer vrouwen vreemdgaan, wordt het hun over het algemeen zwaarder aangerekend dan mannen. Men veronderstelt dan dat het ‘in de natuurlijke aard’ van mannen zit om ‘te jagen’. Het zou dan in de ‘natuurlijke aard’ van vrouwen zitten om op de kinderen en dus niet op seks gericht te zijn, laat staan op buitenechtelijke seks. In de bijbel werd echter al de actieve en zoekende rol van de vrouw beschreven, bijvoorbeeld in het Hooglied.6

De wachters, die in de stad hun ronde deden, troffen mij aan: ‘Hebt gij ook mijn zielsbeminde gezien?’ Nauwelijks was ik hen voorbijgegaan, of daar vond ik mijn zielsbeminde. Ik greep hem vast en wilde hem niet loslaten, totdat ik hem gebracht had in het huis van mijn moeder, in de kamer van haar die mij gebaard heeft.

Toch werd door de eeuwen heen (vooral door mannen) steeds de passieve rol van de vrouw in de seksualiteit benadrukt. Het was voor mannen veilig om vrouwen te beschouwen als seksloze wezens, want ‘seksloze wezens gaan niet vreemd’. Wanneer vrouwen in de seks toch een actieve rol aannamen werden ze al snel als hoeren bestempeld en wanneer ze dan ook nog eens vreemdgingen, werden ze ook nog eens als slechte moeders gezien. Inmiddels zijn onze opvattingen wel wat gewijzigd, maar onbewust spelen ze vaak toch nog door in onze oordeelvorming.

Ook voor de minnares was en is er meestal geen sympathie. Er wordt over haar nog harder geoordeeld dan over de overspelige. Wanneer ze geen kinderen heeft en geen vaste partner, wordt ze vaak als onbetaalde hoer en als uiteindelijke aanstichtster van het overspel beschouwd. Ze is de ‘femme fatale’, waar mannen voor zwichten. Alleen de bedrogene kan nog wel eens op wat steun uit de omgeving rekenen, maar ook van haar wordt wel gedacht dat ze waarschijnlijk geen goede (seksuele) echtgenote is geweest, ‘want anders zoekt hij het echt niet bij een ander’.

Wanneer mensen in hun omgeving geconfronteerd worden met overspel, dan worden ze ook geconfronteerd met de gevolgen daarvan. Die zijn meestal niet gering, vooral wanneer het op echtscheiding uitdraait en er kinderen bij betrokken zijn. Familie, vrienden en kennissen fungeren vaak als opvangof crisisadres voor een van de partijen en komen vaak klem te zitten in loyaliteitsconflicten.

Vrienden en kennissen worden vaak ongevraagd bij het overspel betrokken door bijvoorbeeld te dienen als biechtvader, -moeder of alibi. Hierdoor kunnen er zeer ongemakkelijke situaties en grote dilemma’s ontstaan. Ook is overspel of vermoeden van overspel nogal eens oorzaak van ‘huiselijk geweld’ en niet zelden vallen er slachtoffers bij jaloerse wraakacties of vlagen van verstandsverbijstering. Kortom: overspel is wel iets om serieus te nemen, want het kan enorm uit de hand lopen.

Aan de afkeuring van overspel zit ook een sociaal-economische kant. Vreemdgaan leidt regelmatig tot scheiding, persoonlijke crisis en ontwrichting van sociale verbanden. Dit is maatschappelijk gezien onvoordelig. Elke cultuur is gebaat bij stabiele familie-, gezins- of groepsverbanden waarin mensen individueel redelijk veilig kunnen opgroeien, opgevoed kunnen worden en zich kunnen ontwikkelen. Van daaruit kan weer worden deelgenomen aan het maatschappelijke (productie)proces. Vreemdgaan en echtscheiding is dus in feite een economische bedreiging. Toch lijkt dit maatschappelijk en economische argument politiek gezien ook weer niet zo zwaar te wegen, want wanneer er berekend zou worden wat al die echtscheidingen de staat per jaar kosten, zou er wellicht meer geïnvesteerd worden in het voorkomen van echtscheiding.

DE PERSOONLIJKE VEROORDELING

Naast sociaal-maatschappelijke redenen om overspel af te keuren zijn de persoonlijke redenen om tegen overspel te zijn de meest zwaarwegende.

Veel mensen zijn bang om bedrogen of verlaten te worden of vrezen in de positie van de schuldige en bedrieger terecht te komen en fantaseren over de hel die dan op aarde neer zal dalen, wanneer het hun overkomt.

Iedereen fantaseert en deze fantasieën lopen qua thema uiteen. Fantasieën over macht en rijkdom of succes zijn prettig en fantaseren over een volmaakte liefde ook. Maar er zijn ook mensen die veel fantaseren over nare, verdrietige, angstige, onmogelijke of agressieve zaken. Het zijn zelfkastijdingsfanta sieën, die aan een bepaalde strafbehoefte voldoen. Een strafbehoefte kan ontstaan wanneer er bewust of onbewust veel ‘slechte’ en ‘verboden’ gedachten zijn, gedachten aan bepaalde seksuele handelingen bijvoorbeeld. Om zichzelf voor deze gedachten te straffen, fantaseren sommigen over hel en verdoemenis.

Soms zijn de negatieve fantasieën ook projecties van eigen gedachten op de ander. Zou je zelf misschien vreemd willen gaan maar is die gedachte te bedreigend en verboden en verwijt je dan je partner dat hij niet te vertrouwen is met andere vrouwen? Soms gaat de spreuk ‘zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten’ ook in het huwelijk op.

Een enkele keer zijn deze negatieve gedachten ook gebaseerd op eerdere nare ervaringen. Wanneer iemand ooit langdurig bedrogen is kan het moeilijk zijn om opnieuw in een positief scenario te geloven.

De confrontatie met een driehoeksverhouding, met alle mooie elementen maar ook met alle ellende van dien, kan zeer angstaanjagend zijn omdat zich voor je ogen het drama afspeelt waar jij zo bang voor bent of veel over fantaseert. ‘Wie zegt me dat wat anderen overkomt mij niet (opnieuw) zal overkomen.’ Vooral wanneer mensen zich sterk identificeren met de bedrogen partij, hebben ze de neiging vreemdgaan te veroordelen. Dit oordeel wordt dan met algemene waarden en normen bekleedt (zoals ‘altijd eerlijk zijn’), maar de reden voor deze sterke veroordeling is veelal de persoonlijke angst dat het hun ook (weer) zal overkomen.

Hester (33)

Ik begrijp niets van mezelf, ik ben al jaren gelukkig getrouwd en heb een schat van een man en toch ben ik zo bang dat er aan dit geluk eens een einde zal komen. Het lijkt net alsof ik zit te wachten tot er wat zal gebeuren waardoor alles zal veranderen in negatieve zin. Ik ben zo bang dat mijn man een keer vreemd zal gaan. Dat maakt me somber en verdrietig en wanneer ik er met hem over wil praten wordt hij alleen maar boos. ‘Jij hebt helemaal geen reden om daar bang voor te zijn,’ zegt hij dan en daarmee is de discussie voor hem afgelopen, maar voor mij niet. Ik lig soms nachten wakker en zie dan hele ‘films’ voor me waarin ik hem betrap met een ander. Mijn therapeut opperde laatst dat ik het misschien opwindend vind om te fantaseren dat mijn man ‘het’ met een ander doet: toen voelde ik me door hem ook al niet serieus genomen.

Tot overmaat van ramp vertelde mijn vriendin laatst dat ze met haar baas naar bed was geweest. Ze deed er heel luchtig over, maar ik kon er de lol niet van inzien. Ik moest alsmaar aan de vrouw van haar baas denken, hoe dat arme mens bedonderd wordt. Ik kreeg zelfs de neiging om haar te bellen en het haar te vertellen, maar dat durfde ik toch niet.

De makers van soapseries kennen de neiging van mensen zich te identificeren met anderen. Soapseries zijn dan ook rijkelijk gevuld met list en bedrog, goed en kwaad, conflicten en intriges, aansluitend bij fantasieën die in alle culturen en alle tijden voorkomen. Elke kijker kan zich identificeren met een bepaalde acteur of zich inleven in een bepaald thema en kan zich plaatsvervangend boos maken, schuldig voelen, slachtoffer zijn enzovoort.

In de hoop dat ze zelf nooit in de positie van ‘de bedrogene’, ‘de bedrieger’ of ‘de verleidster’ terecht zullen komen, veroordelen veel mensen overspel en preken ze bezwerend dat ‘het’ hun niet zal gebeuren. Veel mensen gaan niet openlijk vreemd omdat ze bang zijn een vrijbrief af te geven aan hun partner om dat ook te doen en dat zouden ze dan zelf niet verdragen.

De verontschuldiging

DE MYTHE VAN ‘DE NATUUR’

Vreemdgaan wordt enerzijds sterk veroordeeld en anderzijds met een ‘saus van hartstocht en passie overgoten’ waardoor er wat vergoelijkend tegenaan wordt gekeken.

Het woord ‘hartstocht’7 betekent ‘een sterke drang, drift der natuur om te voldoen aan hetgeen men begeert’. Het woord ‘passie’ betekent: lijdensgeschiedenis; drift, hartstocht; drang die men niet kan weerstaan, waaraan men moet voldoen. Wanneer mensen door ‘de drift der natuur’ aangezet worden tot overspelige daden, dan kun je het hun toch niet kwalijk nemen! ‘Natuurlijke neigingen’ zijn bovendien ook fascinerend, vooral in een cultuur waarin we zo ver van de natuur leven. Natuurlijke krachten roepen angst op en dwingen respect af omdat ze vaak zoveel sterker zijn dan mensen wanneer we ze willen trotseren. Wanneer we met zogenaamde ‘natuurkrachten’ geconfronteerd worden in de liefde, dan roept dat dus naast gevoelens van angst ook gevoelens van bewondering en fascinatie op.

De biologische verklaring voor overspel is de laatste jaren weer erg ‘in’. Het boek De spermaoorlog8 van Robin Baker analyseert ons seksueel gedrag vanuit biologisch perspectief. Hij beweert dat wij in de seks enkel en alleen maar naar een succesvolle voortplanting streven. Mannen zouden daarbij geprogrammeerd zijn om te veroveren en moeten zoveel mogelijk zaad bij zoveel mogelijk verschillende vrouwen ‘afleveren’, want slechts minder dan één procent van hun zaad is in staat een eicel te bevruchten, de rest dient om het zaad van andere mannen af te weren en te vernietigen. Daar komt nog eens bij dat een vrouw eerder zwanger zal worden van een vreemde dan van haar vaste partner: tien procent van de kinderen is dan ook niet van hun eigen ‘vader’. Wil een man van nageslacht verzekerd zijn, dan moet hij wel vreemdgaan, want dan is er altijd wel een kind van hemzelf bij.

Vrouwen worden volgens dit boek slechts gedreven door de noodzaak het best mogelijke genetische materiaal te bemachtigen. Dat is voor hen dan ook de reden om vreemd te gaan. Ze zoeken dan een gezonde, grote, sterke, mooie partner. Het boek werd een bestseller en dat hoeft ons niet te verbazen, want een mooier alibi voor vreemdgaan is ondenkbaar.

Mensen die ineens in de ban zijn van een heftige buitenechtelijke verliefdheid ervaren zelf vaak dat ze gegrepen worden door iets wat sterker is dan zijzelf. Ze ervaren het als iets wat hun overkomt en waar ze niet voor gekozen hebben, alsof de natuur met hen op de loop gaat.

Jan (45)

Er was niets mis met mijn leven tot ik Ilse ontmoette. Ik had een leuke vrouw, schatten van kinderen, prima werk en een goed sociaal leven. Toch sloeg de ontmoeting met Ilse in als een bom. Vanaf het eerste moment dat ik haar zag, kon ik mijn ogen niet meer van haar afhouden. Ik was erg onder de indruk van haar ogen, haar mond, haar bewegingen, hoe ze lachte. Ik werd steeds naar haar toe getrokken. Wanneer ze tijdens de lunchpauze niet in de kantine was, bleef ik haar met mijn ogen zoeken. Ik voelde me net een puber, een dwaas kind. Ik deed van alles om meer over haar te weten te komen en toen ik ontdekte dat ze alleenstaand was, was het hek voor mij van de dam. Ik fantaseerde aan een stuk door hoe ik meer contact met haar kon krijgen, wat we dan zouden doen. Mijn werk begon er onder te lijden en toen ik eenmaal een relatie met haar had, kwam er van werken helemaal niets meer. Ik was in de zevende hemel, maar ik maakte me ook zorgen. Zorgen over hoe dit verder moest, want ik had mezelf niet meer in de hand; ‘waar was mijn verstand gebleven, waar zou dit toe leiden?’ Ik werd gek van de gedachte dat ik Ilse zou moeten missen en ik werd ook gek van de gedachte dat ik mijn gezin zou moeten missen. Ik had een collega op mijn werk die van de situatie wist, maar zij had weinig begrip voor mijn positie. Ze zei steeds: ‘Je hebt zelf voor deze situatie gekozen, dus wat zeur je nu?’ Maar ik had helemaal niet voor deze situatie gekozen, zij had me in mijn greep zonder dat ik dat wilde.

Dit ‘door de natuur gedreven’-element in het vreemdgaan heeft ook tot gevolg dat mannen die veelvuldig vreemdgaan ergens toch nog als ‘echte kerels’ worden beschouwd. Het ‘jachtinstinct’ is blijkbaar nog intact. Ze verlaten huis en haard om aan hun driften gehoor te geven. Er schuilt toch nog een oermens achter de geschoren kin, de dikke buik, het nette pak en de comfortabele auto.

Het zit ook in ‘de natuur’ dat er prooien zijn om op te jagen en de prooi wil natuurlijk eigenlijk ook niets liever dan ‘gegrepen’ worden. En de vrouw van de jager moppert wel dat haar man te veel op jacht is, maar moet ook begrip hebben voor de driften van haar man en vooral niet te veel mopperen, anders kon hij er echt wel eens vandoor gaan en niet meer terugkomen en dat is eigenlijk weer niet ‘de natuur’, want een man keert altijd weer bij zijn eigen haard terug.

Wanneer vrouwen vreemdgaan, is het volgens Baker wel ‘der natuur’ want ze willen genetisch sterk materiaal bemachtigen. In de volksmond is vreemdgaan onder het motto van ‘de natuur’ echter nog steeds duidelijk voorbehouden aan mannen. Vrouwen gebruiken dan seksualiteit niet zozeer voor eigen (lust)bevrediging, maar vooral om hun mannen tevreden te houden en ‘aan zich te binden’. Dat is dan tegelijk weer strijdig met die natuur van mannen, want die willen zich dus niet te veel binden vanwege dat broodnodige jachtinstinct. Tja… zo bekeken blijft het inderdaad wel tobben in de liefde.

Kortom, wanneer een man zich laat leiden door sterke natuurlijke driften, dan wordt dat niet goedgekeurd, maar er is soms wel begrip voor het feit dat de natuur vaak wint. Over een crime passionnel wordt dan ook milder geoordeeld dan over een doodordinaire moord.

DE FANTASIE VAN DE ONBEREIKBARE LIEFDE

Vreemdgaan heeft naast de mythe van ‘de natuurlijke driften’ ook het thema ‘de onbereikbare liefde’ in zich en ook dit thema fascineert ons. De echtgenoot die een minnares heeft, zal haar gedeeltelijk als onbereikbaar ervaren, want nooit kan hij zoveel tijd met haar doorbrengen als hij zou willen. Ook de minnares ervaart haar minnaar gedeeltelijk als onbereikbaar: na een leuke avond kan hij niet bij haar blijven, maar moet hij weer naar huis. De liefdesbeker wordt door beiden nooit volledig leeggedronken, elke ontmoeting smaakt naar meer, de dorst wordt nooit volledig gelest.

Liefde in combinatie met frustratie wakkert de hartstocht en de passie tot ongekende hoogte aan. Het thema ‘het onvervuld verlangen’ is een grote inspiratiebron voor dichters en romanschrijvers. Er zijn veel meer boeken en gedichten geschreven over een onmogelijke liefde dan over een gelukkig huwelijk. Een gelukkig en stabiel huwelijk is mooi meegenomen, maar lijkt minder een thema voor kunst. Gevoelens van heimwee naar dat sterke verlangen en gevoelens van jaloezie kunnen zich van ons meester maken wanneer we in onze omgeving geconfronteerd worden met een gepassioneerde buitenechtelijke relatie terwijl we zelf in een rustige en stabiele maar minder gepassioneerde relatie vastzitten. Deze gevoelens van jaloezie en heimwee kunnen ervoor zorgen dat we vreemdgaan enerzijds veroordelen, maar er anderzijds ook nieuwsgierig en hunkerend tegenover staan.

DE FANTASIE VAN DE VOLMAAKTE LIEFDE

Naast het feit dat een onbereikbare liefde het verlangen wakker houdt, biedt een onbereikbare liefde ook de mogelijkheid om te fantaseren over de volmaakte en paradijselijke liefde, want dat wat onbereikbaar en gedeeltelijk onvervuld blijft vullen we dan zelf in onze fantasie in. We creëren in gedachten ons eigen paradijs waarin we in het contact met onze geliefde helemaal tot ons recht zullen komen. Het beste in onszelf en de ander zal zegevieren, al onze onvervulde verlangens gaan in vervulling en al het ongerief van ons dagelijks leven zal als sneeuw voor de zon verdwijnen.

Het blijven fantaseren over hoe het kan zijn en het lijden aan de pijn dat het nooit zo zal zijn, om een reden die buiten jezelf ligt, namelijk de aanwezigheid van een gezin en/of echtgenote, kan veel aantrekkelijker zijn dan de sleur en de beslommering van een huwelijk en de werkelijke confrontatie met elkaar in het dagelijks leven. Het kan ook een goede reden zijn om de situatie vooral zo te laten, want de realiteit zou de fantasie wel eens te veel kunnen verstoren.

Loes (28)

Toen ik een relatie had met Jack fantaseerden we vaak hoe het zou zijn wanneer we echt altijd samen zouden kunnen zijn. We fantaseerden over de gekste en leukste dingen en zagen het soms helemaal voor ons. In onze fantasieën hadden we het alleen maar goed met elkaar en wanneer we wel eens ruzie zouden hebben, zouden we het daarna weer hartstochtelijk goedmaken.

We wisten beiden wel dat het er nooit van zou komen, hij zou nooit bij zijn vrouw weggaan en dat accepteerde ik. Toch deed dat fantaseren ons beiden goed en wanneer ik hem miste kon ik terugvallen op onze gedeelde fantasieën. Wanneer hij met zijn vrouw op vakantie was, fantaseerde hij dat niet zij bij hem in bed lag maar ik en dat vertelde hij mij dan later weer. Zo was ik toch altijd in alles bij hem en hij bij mij. Soms wanneer ik alleen was, vroeg ik me wel eens af of het in het echte samenleven in de praktijk niet zou tegenvallen. Hij had ook wel vervelende trekjes waar ik denk ik niet zo goed tegen zou kunnen, maar meestal stond ik niet lang stil bij het idee hoe het werkelijk zou zijn, het had toch geen zin, want hij zou toch altijd bij zijn vrouw blijven.

Een buitenechtelijke relatie leent zich bij uitstek voor de invulling van de fantasie van de paradijselijke liefde omdat de relatie vaak afgeschermd wordt van de dagelijkse beslommeringen. De buitenechtelijke relatie wordt een eiland waar je naartoe gaat en feestjes beleeft, een vrijplaats, los van de be-woonde wereld en te vergelijken met de hof van Eden zelf. In de bewoonde wereld zijn dan het gezin en de echtgenote gesitueerd, drukdoende met de dagelijkse beslommeringen, de dagelijkse routine, de verwachtingen en verplichtingen, een situatie die vaak verre van paradijselijk aanvoelt.

Omdat elk mens in zijn of haar leven wel onvervulde verlangens heeft, is de fantasie over een volmaakte liefde een favoriet thema voor iedereen. En wanneer mensen overspel plegen en een heimelijk eiland van liefde en seks creëren buiten de deur, dan spreekt ons dat ook aan, juist omdat we zelf ook het verlangen naar dat eiland kennen. We willen dan best een beetje meegenieten van de uitstapjes van die ander. Dat meegenieten kan natuurlijk ook door het lezen van een boek, door het zien van een film of door het op de voet volgen van het liefdesleven van een ander. Zo beleven we het vreemdgaan van de ander een beetje mee en kunnen we ons identificeren met wie we maar willen. Het blijft allemaal heel veilig, want het gebeurt niet in ons eigen leven.

DE AANTREKKINGSKRACHT VAN HET VERBODENE

Adam en Eva konden de verboden vrucht niet weerstaan, wij vaak net zomin. Wat verboden is, is lekker. Een expliciet of impliciet verbod wordt vaak als een inperking van individuele vrijheid ervaren en als een krenking, ook al is dat verbod nog zo zinnig. Een verbod roept automatisch een neiging tot verzet op. De een is meer geneigd zich te verzetten tegen verboden dan de ander. En hoe mensen zich verzetten is ook erg verschillend. De een pleegt openlijk verzet, de ander bedekt, zodat het niet te veel opvalt en de kans op straf minder groot wordt. Want wie verboden dingen doet, loopt kans op straf en dat is een goede reden om het te laten. Geen stoute dingen doen is ons met de paplepel ingegoten en wanneer we dat dan toch doen, dan roept dat ook onmiddellijk schuldgevoel op. Dit schuldgevoel is moeilijk te verdragen en een goede reden om je aan de regels te houden.

Vreemdgaan vanuit een verzet tegen het verbod op echtbreken komt zeker voor en is dan vaak een manifestatie van zogenaamde autonomie. Maar wie handelt uit verzet tegen een gebod, is in feite ook onvrij en niet autonoom.

Omdat iedereen de inperking van een verbod voelt en daar een drang van verzet tegen heeft, roept een daad van verzet van een ander, bijvoorbeeld in de vorm van vreemdgaan, naast afkeuring ook vaak een gevoel van bewondering op. Die ander durft iets wat jij niet durft. Sommige mensen lezen graag detectives, of kijken naar zeer bloeddorstige films, zonder zelf ooit gewelddadig te worden. Door het lezen van dergelijke boeken kunnen ze zich identificeren met mensen die verboden dingen doen. De verboden daden van de ander beleven ze mee op een veilige manier, want zijzelf lopen geen kans op straf of schuldgevoel en hun positieve zelfgevoel blijft intact.

WE KUNNEN ER MAAR NIET AAN WENNEN

Vreemdgaan is al zo oud als de mensheid, en het zal ook altijd wel als fenomeen blijven bestaan, maar waarom kunnen de meeste mensen er dan zo slecht aan wennen en met dit gegeven leven? De echtgenote negeert het feit dat haar man toch wel erg veel van huis is, ze blijft in zijn trouw geloven, vaak tegen beter weten in. De overspelige sust zijn geweten en wanneer het op bekennen aankomt wordt er heel wat (l)af gelogen. De minnares haat de afhankelijke positie waarin ze terecht is gekomen en blijft dromen over de dag dat hij voor haar zal kiezen. Ze neemt zich elke dag voor het leven weer op te pakken, om vervolgens de dag erop weer thuis te blijven, want stel toch dat hij belt.

Is het een teken van bekrompenheid wanneer je niet kunt leven met het feit dat je partner vreemdgaat? Is het een ongepaste neiging tot bezitsdrang? Zijn we allemaal opgevoed in een ouderwetse traditie van een bekrompen huwelijksmoraal? Voldoet het traditionele huwelijk niet meer aan de wensen van de moderne man of vrouw en moeten die nodig worden bijgesteld en wat zijn dan die verwachtingen van dat huwelijk? Daarover gaat het volgende hoofdstuk.