21 De boekenkist van Hugo de Groot in Slot Loevestein

Een van de wonderbaarlijkste ontsnappingen in de Nederlandse geschiedenis was die van Hugo de Groot, die in een boekenkist uit Slot Loevestein ontsnapte, om vervolgens naar een hoeve gebracht te worden, waarin een kast stond met een verborgen paneel, zodat hij ongemerkt kon verdwijnen. Moderne illusionisten kunnen er nog iets van leren…

Slot Loevestein, in de zeventiende eeuw, door Anton van Oirschot – Op kasteel Loevestein, dat op een eenzame plek ligt in een dunbevolkte polder, het Monnikenland, waar Maas en Waal samenstromen, zal de gids altijd de boekenkist aanwijzen waarmee de beroemdste ontsnapping uit de vaderlandse geschiedenis werd gepleegd: de ontsnapping van Hugo de Groot.

Loevestein is een stoer kasteel met zware vierkante torens en schietgaten, met zijn ridderzaal, kruittoren en grachten. Daar vindt men op de tweede verdieping de kamer waar Hugo de Groot, de beroemde rechtsgeleerde uit Delft, van 1619 tot 1621 opgesloten heeft gezeten.

In die tijd was Loevestein de gevangenis van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Hier zaten toen meer voorname lieden gevangen, zoals zes leden van de Staten van Holland, die tegen prins Maurits waren; negen remonstrantse predikanten, die tot levenslang waren veroordeeld; later werden er ook een Engelse admiraal en verschillende burgemeesters opgesloten.

Tot de eerste gevangenen van Loevestein behoorden Hugo de Groot en Hoogerbeets. Hun vrouwen mochten de gevangenschap met hun mannen delen. Zij kregen zelfs geld toe: 24 stuivers per dag. Maar dat laatste weigerden de vrouwen trots.

Toen ze Hugo de Groot daarheen brachten werd er meteen een andere officier als bevelvoerder van het kasteel benoemd. Iemand die hem niet kon uitstaan. Dus op diens hulp hoefde hij zeker niet te rekenen. Het was er, vooral in het begin, erg streng. Aanvankelijk mochten de vrouwen ook niet zonder een speciale vergunning het kasteel uit, maar eindelijk hadden ze het dan toch zover weten te krijgen dat ze elke week naar Gorinchem of Woudrichem mochten gaan om inkopen te doen en Hugo de Groot mocht op den duur zelfs boeken ontvangen en terugsturen. Hij studeerde veel op het kasteel.

Toen ze daar zo zaten kreeg de vrouw van De Groot, Maria van Reigersbergen, een idee. Ze had iets gehoord van de ontsnapping van twee predikanten uit het tuchthuis in Amsterdam. En ineens viel haar oog op de kist waarin de boeken voor haar man van en naar Loevestein werden gebracht. De kist was wel niet zeer groot, maar met enige moeite zou er toch wel iemand in passen.

Elke week ging de vrouw naar Gorinchem om inkopen te doen en daar had zij kennisgemaakt met een koopman die Daatselaar heette en die getrouwd was met een zuster van een van Hugo’s beste vrienden. De kisten met boeken voor Loevestein kwamen daar ook altijd aan. In het begin werden die kisten steeds goed nagekeken, maar de soldaten vonden alleen maar boeken, zodat de commandant het op den duur wel goed vond en de kist voortaan gewoon doorliet. Maar voor alle zekerheid wachtte de vrouw toch totdat de bevelvoerder op een dag weg moest.

Onder toezicht van haar dienstmeisje, Elsje van Houweningen, werd de kist waarin Hugo de Groot verscholen zat per schip naar Gorinchem gebracht, zonder dat iemand hem nagekeken had. Enkele soldaten zeiden wel dat de kist veel zwaarder was dan anders en maakten een grapje dat de gevangene er zelf wel eens in zou kunnen zitten, maar daar bleef het bij. De kist werd naar Daatselaar in Gorinchem gebracht en Hugo de Groot stapte er als vrij man uit. Als metselaar verkleed kwam hij in Waalwijk aan, dat nog het gebied van de aartshertog was.

Nu is er iets te doen rond de boekenkist waar Hugo de Groot mee ontsnapte. Er bestaan namelijk drie kisten die doorgaan voor de bewuste boekenkist. In museum het Prinsenhof in Delft staat er een met het bijschrift:

In deze kist ontvluchtte Hugo de Groot op 22 maart 1622 uit het Slot Loevestein, waar hij op last van de Staten-Generaal gevangen was gezet .

In het Rijksmuseum in Amsterdam is ook een dergelijke boekenkist te zien. Hier staat bij vermeld:

Kist waarin De Groot in 1621 uit Slot Loevestein ontkwam, afkomstig van de familie Daetselaer in
Gorinchem, die De Groot bij zijn vlucht hielp .

Op Loevestein zelf, ten slotte, staat ook een boekenkist waarin De Groot ontvlucht zou zijn. Slechts een van deze boekenkisten kan de echte zijn. Welke is tot op de dag van vandaag een raadsel.