11
Bevrijding

Tegen de natuur in, zeggen filosofen en psychologen: gebruik je verstand en laat je niet overweldigen door de roerselen van het hart. Maar wie wil zo iemand zijn? Hoewel het wel zo rustig is als we redelijk en sereen zijn, wil niemand een wereld met alleen koele kikkers. We zouden het moeten stellen zonder begeerte, zonder liefde, zonder het vuur van onze idealen, zonder de gloed die passie aan het leven geeft.1

Als we niet echt behoefte hebben aan een driehoeksverhouding, waar moeten we dan met onze verliefdheden, onvervulde verlangens en wensen heen? Afknijpen, onderdrukken, wegstoppen? Inmiddels weet iedereen dat wat je met geweld wegstopt, zich des te harder tegen je kan keren op een moment dat je er niet op bedacht bent. Wegstoppen is dus geen optie, maar wat dan wel? Misschien zouden we kunnen leren gevoelens te verdragen, ervan te genieten, zonder dat we deze gevoelens direct om moeten zetten in allerlei (overspelige) gedragingen. Misschien moeten we niet zo schrikken als we verliefd worden of onze partner verliefd wordt, en het is ook goed om ons te realiseren dat elke verliefdheid vroeger of later overgaat.

Een driehoeksverhouding aangaan is een keuze. Verliefdheidsgevoelens kunnen je overkomen. Het is een misverstand te denken dat alle gevoelens geuit moeten worden. Dit misverstand heeft al voor veel ellende gezorgd en heel wat vriendschappen gekost. Als alle gevoelens tegen de betreffende mensen geuit worden, krijg je er vaak een probleem bij. De persoon in kwestie begrijpt het niet, wordt boos en vooral verdrietig, is gekwetst, trekt ook een beerputje aan ergernissen open – nu we toch bezig zijn – wat weer een heftige reactie teweegbrengt bij degene die was begonnen enzovoort. Niet zelden komt van het een het ander en is de situatie voor beiden niet meer te hanteren.

Met verliefdheid kan het net zo gaan. Verliefdheid uiten kan een reactie bij de ander veroorzaken die jouw reactie weer versterkt, waardoor de situatie uiteindelijk steeds slechter hanteerbaar is. Moeten we onze verliefdheidsgevoelens dan nooit uiten? Dat hangt af van wat je ermee wilt en dat laatste vragen mensen zich te weinig af.

Zoek jezelf

‘Zoek jezelf’ klinkt als een cliché uit de jaren zestig, maar dat is het niet.

Wie we zijn, wat onze drijfveren zijn, wat we willen en hoe we daar naar kunnen leven is voor velen een ondergeschikte vraag geworden in het leven. Als je verleerd bent daarover na te denken kun je aardig de weg kwijtraken. Je laat je dan leiden door anderen, door toevalligheden, door misschien minder relevante zaken om op een gegeven moment tot je grote schrik te moeten constateren dat je ergens bent waar je helemaal niet wilt zijn. ‘Hoe kom ik hier weer uit,’ vraag je je dan af en dat is het moment waarop de eerste vraag zich weer aandient.

Nadenken over wat we werkelijk willen met onszelf en met ons leven is niet eenvoudig. We hebben dit meestal niet zo goed geleerd, omdat onze ouders ons die vraag niet stelden of ze de antwoorden niet konden verdragen en afkeurden. Bovendien nodigt deze maatschappij waarin alles steeds sneller, efficiënter, meer en groter moet ook niet bepaald uit tot reflectie over onszelf, over het leven en de zin ervan. Want daar kom je bij uit wanneer je deze vraag wilt beantwoorden: bij zingevingsvragen.

Als je de vraag ‘wie ben ik, wat zijn mijn drijfveren en hoe wil ik leven’ eerlijk wilt beantwoorden, zul je ook moeten nadenken over je persoonlijke achtergrond. ‘Waar kom je vandaan en waar wil je naartoe?’ Wat zit er in je ‘rugzak’ aan ballast en aan waardevols? Wat zijn je waarden en normen, welke principes zijn heilig, welke idealen heb je? Je zult moeten nadenken over het ‘heilig vuur’ in jezelf. Waar geloof je in, waar wil je aan vasthouden, waar ligt je passie? Wat verafschuw je en waar kun je helemaal voor gaan? Wat past bij je wensen en capaciteiten en wat niet? En ten slotte: zijn je levenssituatie en je gedrag afgestemd op de antwoorden op bovenstaande vragen en zo niet, waarom dan niet?

Als we de vragen zo stellen, komen we onherroepelijk uit op het woord ‘trouw’. Trouw zijn aan jezelf. Eindelijk is het woord ‘trouw’ daar. Tien hoofdstukken over overspel en waar bleef het woord trouw? Niet voor niets komt het nu pas aan de orde, want niet zelden krijgt de betekenis van dit woord pas echt inhoud en waarde na een buitenechtelijke crisis.

De hierboven gestelde vragen beantwoord je niet op een enkele avond in een goed gesprek, het is een proces van zoeken, reflecteren en bezinnen en dat proces duurt een leven lang. Je gaat dan een dialoog aan met jezelf en soms met een ander. Trouw refereert aan verbondenheid, met jezelf en met een ander. Als je trouw kunt zijn aan jezelf en je kunt leven vanuit een diep besef van wat voor jou feitelijk van belang is, als je daar echt voor staat, dan zijn keuzes eenvoudiger te maken. Wat voor jou werkelijk van belang is, kan niemand ooit voor je bepalen. Jij alleen kan je eigen antwoorden vinden.

Trouw zijn aan jezelf hangt samen met van jezelf houden. Als je jezelf de moeite waard vindt, jezelf serieus neemt en jezelf niet wilt verloochenen, maak je keuzes die goed zijn voor jezelf. Menigeen sluit met zichzelf en met anderen in ongezonde mate compromissen en vroeger of later wreekt zich dat.

Als je echtelijke trouw werkelijk een groot goed vindt, moet je niet vreemdgaan of een relatie met een vreemdganger beginnen. Als je niet in monogamie gelooft, moet je geen relatie aangaan met iemand die daar wel in gelooft. Als je weet wat je wilt en welke waarden je na wilt leven, zonder daarbij veroordelend te zijn ten opzichte van eigen gevoelens, wensen en gedachten die je niet uitkomen, dan kun je duidelijke keuzes maken in je leven en aanvaard je ook de consequenties van die keuzes beter. Je mag bij jezelf constateren dat je enorm gecharmeerd bent van een bepaalde man of vrouw. Je mag over hem of haar fantaseren zoveel je wilt, je mag zijn of haar nabijheid zoeken en hij of zij mag best merken wat je voelt. Maar als je niet in een driehoeksverhouding verzeild wilt raken, moet je niet met hem of haar het bed induiken. Het is dan beter om trouw te blijven aan je principes en aan dat wat je werkelijk wilt. Als je je eigen overtuigingen rotsvast kunt voelen, zal dat houvast bieden en het zal helpen trouw aan jezelf en aan de ander te blijven. Als je niet weet wat je wilt en je je eigen overtuigingen niet kent, ben je weerloos overgeleverd aan elk impuls van jezelf of van een ander. Alles is dan een optie ‘als het maar leuk is’, en voor je het weet zit je in een trein naar ‘niemandsland’.

Als mensen vasthouden aan hun principes en overtuigingen, moeten ze de consequenties daarvan dragen en meestal ook wat inleveren. Helaas… ‘kiezen is verliezen’, zo zit het leven nu eenmaal in elkaar. Het is van belang de consequenties te aanvaarden en de verantwoordelijkheid voor de keuzes te dragen.

Red jezelf

De driehoeksverhouding draait vaak uit op een ongezond compromis. Wil de minnares werkelijk een relatie met een getrouwde man? Meestal niet. Bedriegt de vreemdganger zijn vrouw graag? Vrijwel nooit. En de bedrogen echtgenote wil het vreemdgaan van haar man niet leren verdragen, maar heeft het gevoel dat ze geen andere keuze heeft. Maar toch is dat niet het geval. Allen hebben de mogelijkheid om dat te doen wat ze werkelijk willen en te laten wat ze niet willen, alleen moeten sommige mensen daarbij geholpen worden.

Deze hulp kan door vrienden of door deskundigen geboden worden. Vrienden brengen het geduld soms niet op om rustig alle pendelbewegingen van alle betrokkenen zonder waardeoordeel te volgen en lopen tegen eigen waarden en normen op. Deskundigen kunnen doorgaans meer afstand nemen en een belangelozer gesprekspartner zijn. Want dat is wat alle betrokkenen nodig hebben. Een gesprekspartner, een coach die hen helpt zichzelf weer terug te vinden. Die hen helpt om zo te leven zoals zijzelf willen en daar de consequenties van te aanvaarden. Die helpt verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen welzijn.

Alle betrokkenen in het driehoeksdrama geven graag de verantwoordelijkheid voor dat eigen welzijn uit handen. De minnares stelt hem voor de keuze… hij moet beslissen opdat de situatie voor haar draaglijker wordt. Maar dan stelt ze zich te afhankelijk op. Zij moet beslissen of ze nog langer iets met een getrouwde man wil. Als ze niet meer verdraagt dat hij getrouwd is, moet zij de relatie beëindigen en als haar dat niet lukt, moet ze daar hulp bij zoeken. De minnares kan het beste tegen hem zeggen: ‘Ik hou van je maar de situatie is niet langer goed voor mij, ik wil je niet meer zien. Als je gescheiden bent kun je weer contact met me opnemen, mocht je dat dan nog willen.’

De vreemdganger voelt zich verscheurd tussen twee vrouwen die beiden aan hem trekken. Hij wil dat beide vrouwen zich intomen, maar dat is niet de oplossing. Als hij minder verscheurd wil worden moet hij zorgen dat hij zelf van beide vrouwen afstand neemt. Hij zou kunnen zeggen: ‘Ik weet niet meer wat ik wil en wat goed is, ik wil de tijd om dat uit te zoeken en daarom neem ik afstand. Als ik eruit ben zal ik me melden.’

De echtgenote eist van haar man dat hij zijn minnares opgeeft en eist van hem dat hij voor haar kiest, maar zij hoeft dat niet van hem te eisen, zij kan zelf kiezen. Ze kan tegen hem zeggen: ‘Ik hou van je en wil je niet kwijt, maar zolang jij nog contact hebt met je minnares wil ik je niet meer zien en wil ik dat je ergens anders gaat wonen.’ Ook zij hoeft zich niet afhankelijk op te stellen en kan voor zichzelf kiezen. Ze hoeft het niet te verdragen dat hij bij haar in het echtelijke bed stapt nadat hij bij zijn minnares is geweest omdat hij haar nog niet kan loslaten. Ze kan weggaan of hem vragen weg te gaan, hoe moeilijk dat misschien ook is. Als ze zichzelf niet wil verloochenen en goed voor zichzelf en haar welzijn wil zorgen, dan zal ze goed haar eigenbelang in de gaten moeten houden en dat moet haar handelen richting geven.

Trek je terug

Als mensen in een driehoeksverhouding verstrikt zijn geraakt en er moeilijk uit los kunnen komen, dan is de beste weg toch afstand nemen van elkaar. Niet om definitief afscheid te nemen misschien, maar om zich te bezinnen op de meest essentiële levensvragen. Wie ben ik, wat wil ik met mijn leven en ben ik op dit moment op de goede weg? Je terugtrekken in je eigen vesting en je beraden… Dit is wat veel mensen zichzelf en elkaar niet gunnen. In plaats van zich te bezinnen blijven ze elkaar en zichzelf voor de voeten lopen. Met beschuldigingen, verwijten, manipulaties, angsten enzovoort. Ze ‘roeren in eigen en elkaars beerput’ tot ze elkaar gek gemaakt hebben en zichzelf helemaal kwijt zijn. Wanneer een oorlog uit de hand dreigt te lopen is het verstandig dat iedere partij zich terugtrekt in zijn eigen vesting en zich gaat beraden, om daarna weer duidelijk stelling te kunnen nemen. Deze oude oorlogsstrategie wordt te vaak vergeten. In de liefde blijven we vaak als gekken in het rond schieten, draven we als bezetenen met geheven zwaarden rond en vergeten we vaak waar de oorlog ook alweer om begonnen was.

De weg tot de bevrijding uit elke beknellende situatie is ‘bij jezelf te rade gaan’. Daarvoor moet je de ander durven loslaten. Krampachtig de ander proberen vast te houden, betekent meestal dat je de ander verliest. Ted Troost zegt het in zijn boek Het lichaam liegt nooit als volgt: ‘Veel mensen hebben angst om nooit te bezitten en de angst om te verliezen zodra ze bezitten.’2

Als je de moed hebt om datgene los te laten wat niet werkelijk bij je hoort en de moed hebt om te kiezen voor datgene wat wel bij je past, dan ben je trouw aan jezelf en kun je ook pas echt trouw aan een ander zijn. Trouw aan jezelf zijn en tegelijk je partner langdurig bedriegen gaat niet samen.

Tel je winst

Alle ‘spelers’ in het driehoeksdrama kunnen wijzer worden en groeien van hun ervaringen wanneer ze hun lessen willen leren en daarom is verbittering, ongeacht de afloopt, zinloos. Ieder kan zichzelf en zijn of haar persoonlijke geschiedenis leren kennen en het kan voor ieder een aanzet zijn om oude wonden te helen, innerlijke conflicten uit te werken of trauma’s te verwerken. In een crisissituatie worden alle facetten van de persoonlijkheid zichtbaar. De mooie en minder mooie, de sterke en zwakke kanten. Het kan bijdragen aan een reëler beeld van jezelf en van de partner. Het kan noodzakelijk zijn irreële verwachtingen van het leven en van het huwelijk bij te stellen.

De driehoeksverhouding kan ertoe bijdragen dat de minnares na deze affaire beter een gelijkwaardige relatie met een ongebonden man aandurft. De vreemdganger kan uiteindelijk ook meer innerlijk in balans komen en zal dan meer rust en vrede vinden in zijn huwelijk. Ook de echtgenote kan er ‘beter’ van worden, maar alleen wanneer ze bereid is uit haar slachtofferrol te stappen.

Ten slotte en misschien wel het allerbelangrijkste: een driehoeksrelatie kan ons in contact brengen met onze mogelijkheid tot liefhebben. In de paradijselijke periode van een buitenechtelijke relatie kennen we geen angst voor intimiteit, voor nabijheid, voor afhankelijkheid en autonomieverlies. We durven onszelf te zijn, accepteren de ander en laten hem in zijn waarde. De buitenechtelijke verhouding brengt ons in contact met een ongekende kracht in onszelf, we kunnen even ‘proeven aan onze mogelijkheden’ wanneer we zonder angst waren. Wat een uitdaging zou het kunnen zijn om deze angsten te overwinnen in ‘gewone’ liefdesrelaties. Wat zouden we dan tot een diepe verbondenheid met onze partner kunnen komen. Dat zou pas paradijselijk zijn…