Afkicken en terugval

Er valt in het algemeen veel puin te ruimen na een langdurige relatie met een foute man. Soms lijdt de vrouw aan depressies en angsten, zijn verslavingen ontstaan en veel schulden. Ze raakt vaak verwikkeld in rechtszaken en slopende en ingewikkelde procedures. Het contact met de kinderen is verslechterd of verbroken of de kinderen hebben zelf klachten en zijn ontspoord. Vrienden en familie zijn niet meer in beeld. Soms heeft ze geen werk, geen huis, geen inkomen… waar moet ze beginnen? Bij zichzelf, bij het fundament, maar dat is na jaren van investeren in een fout ontwikkelingsproject nog brozer geworden dan het al was. Is het verwonderlijk dat sommige vrouwen de stap nooit zetten? Wanneer een vrouw definitief wil en kan stoppen met de foute man kost dat veel moeite en heel veel doorzettingsvermogen en ze zal de steun van haar omgeving daarbij hard nodig hebben. Vriendinnen zijn van levensbelang om deze fase door te komen, vriendinnen die begrijpen wat zij doormaakt en die niet oordelen maar steunen!

Puinruimen is zwaar en juist nu verlangt ze naar een reisgenoot, op die momenten verlangt ze weer naar hem, naar het goede wat er ook was en moet ze zich bedwingen geen contact met hem te zoeken. Ze moet haar partnerkeuzeprobleem als een verslaving erkennen en het als zodanig aanpakken, dan lukt het beter om afstand te houden. Net als bij iedere andere vorm van verslaving begint het herstel bij het erkennen van het probleem.

Natuurlijk krijgt ze afkickverschijnselen, daar moet ze niet van schrikken en ze moet ze vooral niet verwarren met ‘houden van’: wanneer ik zo naar hem verlang moet het toch wel echte liefde zijn? Onzin, elke verslaafde verlangt naar het middel waarvan hij moet afkicken! In dat verlangen huilt dat innerlijke kind dat naar hem toe trekt, getroost wil worden, de drang heeft zijn geschiedenis te herhalen, maar moeder weet inmiddels dat het niet wijs is en moeder is de baas! Ze moet het kind streng toespreken zodat het ophoudt met zeuren en het daarna troosten: ‘We gaan niet naar hem toe! Je kunt hoog of laag springen, het gebeurt niet! We hebben genoeg meegemaakt! Alles zal weer van voren af aan beginnen wanneer we nu toegeven! Kom maar… we maken het vanavond samen gezellig. Daarvoor hebben we hem niet nodig. Ik doe je eerst lekker in bad en daarna ga ik een viergangenmenu koken en we kijken de hele avond televisie. Er komt een zielige film, ik jank vast mijn ogen uit mijn kop, maar ik blijf thuis.’ En ze doet er wijs aan de alcohol te laten staan, want na een fles wijn is het verlangen des te sterker en de wijze moeder niet meer wijs maar zat. Vervolgens wordt dat innerlijke kind in haar weer wakker en belt ze hem op. ‘Ik mis je zo, zal ik naar je toekomen?’ Natuurlijk wil hij dat, maar morgen heeft ze spijt. Dan slaat de morning-after-kater toe. Helaas, dan is ze weer terug bij af en moet ze weer van voren af aan beginnen.

Bij afkicken hoort terugval. Misschien beslist de vrouw wel tien keer om met de relatie te stoppen en komt ze elke keer weer op haar beslissing terug. Soms helpt het wanneer er een andere vrouw in het spel is, hij iets met een andere vrouw begint, maar vaak verdraagt ze dat juist ook niet en zet ze alles op alles om hem terug te krijgen. Soms komt zij een andere, al dan niet foute man tegen die haar helpt los te komen van haar foute ex, maar veel gezonde mannen haken af wanneer ze merken dat hun vriendin nog met heel haar ziel verbonden is aan die rotzak die haar niets te bieden had en waar ze toch maar steeds niet over uitgepraat raakt.

Veel vrouwen proberen via de weg van de geleidelijkheid van hun foute man af te komen, maar wanneer ze echt afscheid willen nemen doen ze er goed aan voor een ‘cold turkey’ te kiezen. Ernstig alcoholverslaafden moeten nooit meer een druppel drank nemen, anders gaan ze zo weer voor de bijl. Zo is het met de relatieverslaafde vrouw ook: ze moet zo ver mogelijk bij haar foute ex uit de buurt blijven. Natuurlijk zijn er vrouwen die via de weg van de geleidelijkheid op den duur wel van hun foute man afkomen, maar wat een tijdverspilling en wat een gedoe! Zachte heelmeesters maken stinkende wonden, ook in de liefde.

De foute man maakt het haar ook niet altijd gemakkelijk. Hij blijft voor haar voeten lopen. Stalken, dreigen met zelfmoord, nachtelijke smeekbeden, mooie beloftes – blijf dan maar eens volharden in je beslissing wanneer je zelf ook nog twijfelt.

Wanneer de man afstand houdt kan het de vrouw helpen dat ook te doen, maar wanneer zij zijn koele houding te veel als een afwijzing ervaart gaat ze toch weer aan hem trekken. Voor de vrouw is afscheid nemen het makkelijkst wanneer zij zelf het tijdstip kan bepalen en de manier waarop. Wanneer hij de relatie wil beëindigen voelt ze zich dikwijls zo afgewezen dat ze alleen al om die reden de relatie weer wil herstellen. Vond zij het zelf dan nog wel de moeite waard? Dat vraagt ze zich niet meer af. Eerst moet hij terugkomen en haar terug willen, dan pas kan ze zich weer afvragen op zij hem nog wel wil.

De eerste ‘droge’ en manloze periode gaat meestal nog wel. Ze is nog vol van goede voornemens, vol van woede en verontwaardiging en dat houdt haar wel een tijdje bij hem uit de buurt. Maar o wee wanneer ze begint te relativeren: was het allemaal wel zo erg, heeft zij het niet allemaal zelf veroorzaakt, heeft ze het niet helemaal fout gezien, zij is ook verre van volmaakt, misschien heeft zij zich vanwege haar traumatische verleden wel helemaal misdragen en is zij wel een foute vrouw, wanneer zij nu haar verleden verwerkt en in therapie gaat, dan is er misschien nog hoop voor hen beiden! Vooral wanneer er iets ergs gebeurt in haar leven wil ze naar hem toe. Bij brand of inbraak zal ze hem als eerste bellen. Ze fantaseert dat hij op zijn sterfbed naar haar zal vragen, ze weet zeker dat wanneer er oorlog uit zou breken ze met hem zou onderduiken, en alles zou dan vergeten en vergeven zijn. Ze vergeet dat ze al die tijd al in een privé-oorlog leefde. Het verlangen naar zijn liefde en aandacht uit zich vaak in een seksueel verlangen. Ze wil met hem naar bed, meer dan ooit. Het ontbreken van seks is voor de relatieverslaafde vrouw meestal een extra beproeving. In de seks vond ze nog iets van de troost, ontspanning, bevestiging en aandacht die ze anders moest ontberen. Ze moet zich nu behelpen met ‘soloseks’ maar vindt daarin niet de bevrediging die ze zoekt.

De neiging om de relatie te herstellen zal nog lange tijd blijven bestaan, houd daar rekening mee en zorg dat je niet toegeeft aan de verleiding. Bel iedereen op, maar hem niet! Vraag aan iedereen waarom je vooral niet naar hem terug moet gaan wanneer je het even niet meer weet, maar onderneem geen impulsieve acties. Kruip desnoods in bed wanneer het verlangen te sterk wordt, wacht tot het weer overgaat en wees trots dat je het volgehouden hebt, op den duur zul je sterker worden!

Zoek afleiding en richt je aandacht bijvoorbeeld op je kinderen, zij zullen dat hard nodig hebben na alles wat er is gebeurd. Afleiding in nieuwe activiteiten is ook altijd goed. Vluchten in werk is prima, alles is beter dan terug vluchten naar hem. Neem die nieuwe baan, kies een nieuwe hobby, maar neem geen nieuwe man, nu even niet!

Veel gedoe bij het afscheid kan een vrouw helpen om emotioneel los te komen. Nu hij weet dat hij niets meer te verliezen heeft en gekrenkt is door haar beslissing om bij hem weg te gaan, komt zijn ware aard soms nog duidelijker naar voren en is hij nog minder voor rede vatbaar. Een beroerd huwelijk leidt meestal ook tot een beroerde echtscheiding en een lange nasleep. Het is soms onvermijdelijk. Zijn opstelling kan voor haar de bevestiging zijn dat hij inderdaad fout is en dat sterkt haar in haar overtuiging dat ze door moet zetten, maar het kan ook haar woede aanwakkeren waardoor ze zich laat verleiden tot een nieuwe machtsstrijd. Advocaten kunnen veel geld verdienen aan deze echtparen.

De verwerking

Wanneer de eerste perikelen achter de rug zijn en de rust weer een beetje is weergekeerd zal de vrouw langzamerhand aan de verwerking van de relatie kunnen beginnen.

De verwerking van een slecht huwelijk zal veel tijd in beslag nemen en duurt langer dan de verwerking van een scheiding waarbij geen sprake was van een rampzalig slechte relatie. Hoe de verwerking zal verlopen zal natuurlijk erg afhangen van de duur van de relatie en wat er allemaal gebeurd is. Hoeveel is er gehoopt, geïnvesteerd, beloofd, geloofd? Wie vecht en hoopt rouwt niet. Nu er geen hoop meer is, voelt ze de pijn in volle omvang wanneer ze tenminste niet vlucht in een nieuwe relatie. Is er veel geweld geweest of andere terreur en nare dingen, dan kunnen er psychische klachten zijn ontstaan. Depressies, angst en paniekklachten, nare dromen, herbelevingen en herinneringen, schrikachtigheid, het kan er allemaal bij horen en het maakt het verwerken, het loskomen van het oude en het opbouwen van een nieuw leven nog zwaarder.

De behoefte om te praten over wat er allemaal is voorgevallen kan enorm sterk zijn, evenals de behoefte aan erkenning. Ze zoekt de erkenning bij anderen, maar vaak ook nog bij hém en dat is nu juist een valkuil, want zo stelt ze zich weer afhankelijk op. Ze wil dat hij zijn fouten inziet en haar met terugwerkende kracht gelijk geeft. Ze kan zich er niet bij neerleggen dat hij zijn aandeel niet ziet, dat hij zaken blijft verdraaien. Ze schrijft hem voortdurend brieven, stuurt hem mails die hij niet beantwoordt. Allerlei verhalen malen haar voortdurend door het hoofd, hele redevoeringen houdt ze in zichzelf. Nu ziet ze in toenemende mate pas goed wat ze allemaal te verduren heeft gehad en dat is bijna onverdraaglijk voor haar: de vernederingen, de onrechtvaardigheid, haar grote investering die tot niets heeft geleid en het minimale wat hij heeft gedaan om de situatie te verbeteren.

Jarenlange onderdrukte woede kan de kop opsteken. Ze kan het gevoel hebben gek te worden van woede, ze weet zich geen raad met die woede, soms wordt ze er zelf bang van. Ze zou hem kunnen vermoorden, ze is bang zich niet in de hand te hebben. Ze heeft behoefte aan wraak en genoegdoening. Waarmee kan ze hem raken? Zal ze zijn nieuwe vriendin bellen, zal ze zijn werk bellen, hoe kan ze hem treffen? Ze wil hem tot op het bot raken, zoals hij haar ook tot op het bot geraakt heeft! Ze vertelt aan iedereen die het maar wil horen wat voor een enorme klootzak hij is, het liefst zette ze het in de krant, ze kan er niet genoeg van krijgen…

Anderen, die keer op keer haar verhalen moeten aanhoren, vragen zich stiekem af wat haar aandeel is geweest, is zij dan alleen maar slachtoffer? Ze kan deze kritische noot nu niet verdragen, ze kan nu niet naar haar eigen aandeel kijken. Ze wil bevestiging dat het allemaal aan hem heeft gelegen, dat zij door hem schandalig is behandeld en ondertussen… mist ze hem ook nog steeds en moet ze nog steeds die neiging onderdrukken om contact op te nemen. En wanneer ze inderdaad contact opneemt snapt niemand er meer wat van. Gisteren wou ze hem nog aan de hoogste boom hangen en vandaag ligt ze weer met hem in bed. Het is het gedrag van een verslaafde. ’s Morgens beweert hij nooit meer een druppel te drinken en ’s avonds zit hij in de kroeg, het vlees is soms zo zwak…

Hoe moeilijk moet het voor deze vrouw zijn om los te komen van haar man die ze nog wekelijks moet zien omdat ze samen kinderen hebben? Hoe moeilijk is het om haar woede niet op de kinderen over te dragen? Het zal het uiterste aan wijsheid van haar vergen om de kinderen niet op te schepen met frustraties, een zware opgave die helaas vaak mislukt.

De grote valkuil in deze fase is dat de vrouw alleen maar bezig blijft met wat hij gedaan en vooral ook niet gedaan heeft. In feite is iedere gedachte aan hem er nog een te veel. Ze kan beter haar energie op zichzelf richten en zich afvragen waarom zij in die situatie verzeild is geraakt. Julia Onken beschrijft het als volgt: ‘Je eigen psyche onderzoeken en jezelf veranderen is moeilijker dan op je partner vitten. Op weg naar je eigen thuis is de allerzwaarste reis.’⁶⁰

Waarom heeft zij zichzelf niet beter beschermd? Waarom heeft zij toegestaan dat al haar grenzen werden overschreden? Waarom is zij van haar principes afgeweken? Waarom is ze op hem gevallen? Waarom is ze bij hem gebleven? Hoe zit dat met dat kind in haar, dat zoveel tekort is gekomen? Wat heeft ze allemaal aan hem uitbesteed, op hem geprojecteerd? Datgene wat je uitbesteedt aan en projecteert op een ander ervaar je niet als een deel van je eigen persoonlijkheid, waardoor je er geen grip op hebt. Wanneer je gaat zien wat je allemaal op de ander projecteert, kun je veel over jezelf leren en completer worden en dat komt de innerlijke rust en vrede ten goede, met als gevolg dat volgende relaties ook harmonieuzer verlopen.

Het enige voordeel van de keuze voor een foute man is dus dat de vrouw haar eigen beschadigde kind kan leren kennen. Wat heeft zij allemaal meegemaakt, wat is haar bagage? Ze kan haar eigen oude wonden helen – voorzover dat mogelijk is – maar vooral ook leren kennen, en dat is van levensbelang om zichzelf te beschermen. Heb je je arm gebroken, dan probeer je zoveel mogelijk te verhinderen dat iemand ertegenaan stoot. Vrouwen wier hart vroeger is gebroken en die de pijn daarvan niet voelen, beschermen later in de liefde hun hart te weinig. Elke voorbijganger in de liefde kan haar hart opnieuw verwonden. Ze zoekt een rots in de branding om op uit te rusten, maar ze knalt er iedere keer in volle vaart tegenaan. Wanneer zij haar oude wonden leert voelen kan ze vanuit die pijn betere keuzes maken en een man in haar leven toelaten die wel goed voor haar is. Het kind in haar kan slechts in warmte opgroeien, haar wonden zullen alleen in liefde helen.

Wanneer ze zelf niet die antwoorden vindt, moet ze misschien in therapie gaan. Samen met de therapeut kan ze ontdekken hoe ze in elkaar zit, wat er in haar rugzak zit aan ballast, maar ook aan kwaliteiten. Durft ze boos te worden op haar ouders? Kan ze treuren om het kind dat ze nooit kon zijn? Kan er wat ballast uit en kan ze haar kwaliteiten vergroten? Ze moet uiteindelijk leren op eigen benen te staan en haar eigen leven op te bouwen, haar innerlijke kind leren dragen en haar eigen vader en moeder worden, kortom: ze moet volwassen worden. Wanneer dit te veel gevraagd is, moet ze op mensen leren vertrouwen die goed voor haar zijn en leren foute mannen te weren. Misschien moet ze eerst de onderliggende problemen oplossen en oud verdriet verwerken. Misschien is ze pas klaar voor een nieuwe liefde wanneer dit achterstallige onderhoud aan haar psyche is gepleegd, misschien is ze dan pas toe aan een leuke en inspirerende reisgenoot. Zou ze hem dan tegenkomen?

De vrolijke weduwe

Soms wordt de vrouw die van haar foute man af wil, een handje geholpen door de dood. Het klinkt onaardig, maar wanneer hij komt te overlijden heeft zij vaak een sterk gevoel van opluchting. In het algemeen is dit echter een zeer verboden gevoel: ze wordt geacht te rouwen, te treuren en te huilen. Vooral wanneer men dacht dat het een goed huwelijk en hij een aardige man was, is het voor haar ingewikkeld. Zij denkt nu dat ze voortdurend moet liegen. ‘Je zult hem wel vreselijk missen hè?’ Nou nee, denkt zij. Integendeel, ik ben blij dat hij dood is, maar dat zegt ze niet: ‘Het is erg wennen’, is haar diplomatieke antwoord. Ze wil hem niet verraden, want hij kan zich niet meer verdedigen, maar soms wil ze het wel uitschreeuwen: ‘Ik ben blij dat ik van hem af ben, want mijn huwelijk was een hel.’

Het verwerkingsproces kan gecompliceerd zijn wanneer zij een slecht huwelijk had, ze rouwt nu misschien niet direct om zijn dood, maar wel om zijn verloren leven en dat van haarzelf en haar kinderen. Wanneer ze iemand in vertrouwen kan nemen zal haar dat opluchten. Iemand die niet oordeelt, maar begrijpt en luistert en vraagt.

Opnieuw beginnen?

Is het altijd verstandig om opnieuw te beginnen? Hoe treurig ook, sommige vrouwen doen er beter aan alleen te blijven. Dan functioneren ze beter en zijn ze gelukkiger. Als je steeds brokken maakt op de snelweg doe je er verstandig aan je rijbwijs in te leveren. Maak je veelvuldig uitglijders op het liefdespad zou je misschien je ‘vrijbewijs’ in moeten leveren. Probeer alleen te leven en maak er iets leuks van. Schaf een hond of een poes aan. Misschien ben je niet geschikt voor een relatie, voor samenleven. Misschien blijf je op de foute man vallen, misschien kun je niet echt iemand naast je verdragen, een reisgenoot toelaten. Investeer dan in goede vriendschappen en zinnige bezigheden. Een fijne relatie is heel prettig, maar niet zaligmakend en voor sommige mensen zit het er gewoon niet in.

Laten we echter niet al te somber eindigen. Het is immers mogelijk dat een vrouw na zoveel wijze lessen en zoveel huiswerk wel sterker en wijzer is geworden en in staat is het nieuwe liefdesproject verstandiger aan te pakken.

Mocht je een potentiële kandidaat tegenkomen dan doe je er goed aan hem eerst rustig te leren kennen. Probeer hem lange tijd gewoon te ontmoeten in verschillende omstandigheden en houd goed je oren en ogen open. Dicteer hem niet wat hij moet doen, maar wacht eens af wat hij uit zichzelf doet. Staat zijn gedrag je niet aan, ga dan niet trekken, verzin geen excuses, probeer hem niet te overtuigen of te veranderen maar houd wat afstand en blijf kritisch. Leg niet direct zelf je ziel en zaligheid op tafel, maar kijk eerst eens uit wat voor hout hij gesneden is. Is het een man uit één stuk, of is het een gespleten persoon met een dubbele agenda en een ellenlange gebruiksaanwijzing? Ga niet eerder met hem naar bed voordat je er zeker van bent dat het geen foute man is en zet niet alles voor hem opzij. Houd je eigen vrienden en je eigen leven en trek niet onmiddellijk bij hem in. Geef de relatie nog geen al te grote plaats in je leven. Houd goed de consequenties van een foute partnerkeuze voor ogen: de prijs is te hoog!

Natuurlijk is het verlangen sterk en zou je niets liever willen dan je direct overgeven aan deze nieuwe vlam. Maar inmiddels is duidelijk dat de kans op ongelukken dan het grootst is. Seks kan het zicht op elkaar behoorlijk vertroebelen en voordat je het weet ben je alweer met emotionele draden aan elkaar verbonden, terwijl je nog niet kunt inschatten of deze relatie levensvatbaar is.

Beteugel je seksuele drift en dat enorme verlangen! Laat het paard nog niet draven voordat je zeker weet dat de ondergrond veilig is. Is het veilig genoeg, dan kun je de teugels laten vieren, het paard laten draven, galopperen, steigeren en rustig voortstappen en uitblazen en je verheugen op de volgende keer.

Natuurlijk is een vrouw na slechte ervaringen bang om zich opnieuw open te stellen. Sommige vrouwen durven niet meer, en terecht – des te meer reden om rustig aan te doen. Natuurlijk is ze bang dat hij opnieuw fout zal blijken te zijn en dat zij de bekende fouten opnieuw zal maken. Wanneer ze echter werkelijk steviger is geworden en haar lessen geleerd heeft, zal ze eerder merken dat hij een foute reisgenoot is en zal ze zichzelf beter beschermen en eerder corrigeren. Haar innerlijke kind is inmiddels gegroeid en zij heeft als volwassen vrouw duidelijker de leiding over haar leven. Ze voelt nog wel de aantrekkingskracht van die foute man en het kleine beschadigde kind wil nog steeds wel naar hem toe, maar ze keert hem nu resoluut de rug toe, ze weet dat ze er niet aan moet beginnen. Hij is tien maten te groot voor haar. Ze zal zich aan deze rots blijven verwonden.

Om de vrouw te helpen de foute man te herkennen volgt hier zijn signalement. Ze kan deze lijst het beste naast haar hoofdkussen leggen, in de wc hangen, in haar agenda noteren, desnoods op de muren kalken en er dagelijks even naar kijken wanneer ze verliefd is.

Is het niet ongepast een man met zoveel wantrouwen tegemoet te treden? Eigenlijk wel, maar voor de vrouw met slechte ervaringen niet. Zij is al een paar keer verongelukt in de liefde en de uitspraak ‘vertrouw iedereen tot het tegendeel bewezen is’ gaat voor haar niet op. Wanneer hij een aardige man is heeft hij geduld met haar, begrijpt hij haar wantrouwen en weet hij dat het over zal gaan, want hij weet van zichzelf dat hij deugt en dat zij dat wel zal ontdekken.

Heeft hij een van de volgende kenmerken dan is hij verdacht, maar dat hoeft niet te betekenen dat hij direct moet vertrekken. Het hangt er ook van af om welke kenmerken het gaat. Scoort hij op gewelddadig gedrag, dan weet je meteen wat je te doen staat. Kletst hij alleen over zichzelf, wacht dan eens rustig af of dat verandert, zo ja, dan mag hij blijven. Scoort hij op slechte zelfverzorging, leen hem dan een keer jouw deodorant, snapt hij het niet, dan is hij dom of onverschillig en dus fout. Heeft hij zijn huis niet ingericht, sleep hem dan niet mee naar Ikea maar spreek niet meer bij hem thuis af. Heeft hij de lakens van jullie bed al weken niet verschoond, weiger er dan in te stappen en ga naar huis. Dat zal hem leren.

Scoort hij overduidelijk op meerdere punten dan kan hij het beste direct vertrekken en is elke minuut in zijn gezelschap verloren energie. Scoort hij op alle punten, zoek dan maar vast een veilige schuilplaats, want dan ben je voorlopig nog niet van hem af.

Signalement

Een foute man herken je aan het feit dat hij:

Nota bene:⁶⁰

Is hij op je pad gekomen, jaag hem dan niet weg. Ga hem niet uitdagen, plagen, treiteren om hem zo op afstand te houden. Stel zijn liefde niet op de proef. Maak van een aardige man geen foute man! Weet van jezelf dat je in feite bang bent voor een aardige man. Hij zal je zien, je kennen en je liefhebben. Overwin je angst voor de liefde – stap uit de schaduw en durf te kiezen voor de zon.

Zonnige tijden

Na een heel boek over rampzalig slechte relaties moet er toch ook een antwoord komen op de vraag: wat kenmerkt een gezonde relatie? Als we in liefdesland belanden door onze neuroses, betekent dat dan dat de ware liefde alleen weggelegd is voor diegenen die alles tot op het bot verwerkt hebben? Je zou het bijna denken en toch is dat niet het geval. Iedereen blijft min of meer neurotisch, oude conflicten en onverwerkte zaken blijven ons leven altijd wel in zekere mate bepalen. In een goede relatie kunnen we echter van elkaar leren en door elkaar groeien. Een slechte relatie haalt het slechtste in je naar boven, een goede relatie het beste.

Een goede relatie kenmerkt zich op de eerste plaats door respect voor elkaar en door een vriendelijke, zorgvuldige en liefdevolle omgang. Er is de bereidheid om werkelijk tijd en aandacht in de relatie te investeren en beide partners zijn bereid en in staat tot overleg en het sluiten van compromissen. Beide partners accepteren de ander zoals hij of zij is en willen geen veranderingsproject starten in de veronderstelling en de hoop dat het dan wel beter zal worden. Problemen worden zo veel mogelijk besproken en beide partners hebben oprecht de intentie rekening te houden met de belangen van de ander, maar ieder houdt ook zijn of haar eigen belangen goed voor ogen en komt daarvoor op. In een goede relatie accepteren de partners dat de relatie zijn beperkingen kent en niet alle behoeften binnen de relatie vervuld hoeven te worden. Er wordt voldoende tijd met elkaar doorgebracht, maar ieder heeft ook zijn eigen leven en eigen activiteiten.

Een goede relatie kenmerkt zich ook door afgrenzing. Niet alle zaken worden met buitenstaanders besproken, een bepaalde mate van intimiteit wordt niet met anderen gedeeld en beide partners bewaken de grenzen van hun relatie.

De beide partners voelen zich lichamelijk tot elkaar aangetrokken en er is sprake van een voor beide partners bevredigend seksueel contact in de breedste zin van het woord. En ten slotte, en misschien wel het allerbelangrijkste: beide partners hebben het gevoel dat de relatie in belangrijke mate bijdraagt aan hun levensgeluk en dat de relatie zonder bovenmatig veel inspanning vanzelf wel loopt.

Een foute reisgenoot is een blok aan je been, hij vertraagt en verziekt je levensreis op alle fronten. Met een goede reisgenoot is het leven leuker; hij verruimt je blik en voegt iets toe.

Leef je leven en reis jouw reis zo intens en vrolijk mogelijk. Sta niet stil te wachten tot hij komt, maar wanneer hij komt zul je hem herkennen. Hij zal je niet verder van huis brengen, maar je zult thuiskomen. Goede reis!