Over het kloppende hart van een stad

Een van de bekoorlijkste aspecten aan Venetië is het gevoel van mysterie dat zich er onwillekeurig aan je opdringt: je weet nooit helemaal zeker wat er om de volgende hoek zal wachten of wat er achter die opengaande deur zal worden onthuld. Romanciers, filmregisseurs, zelfs de gewone toerist - allen worden gegrepen door het niet aflatende gevoel dat de dingen anders zullen uitpakken dan ze zich aanvankelijk voordoen.

Nergens geldt dat meer dan bij Alberto Peratoner, bewaarder van de klokkentoren van de San Marco en zoon en kleinzoon van eerdere bewaarders; en nergens is dat duidelijker dan in het werk dat hem en zijn vader en grootvader het grootste deel van de twintigste eeuw heeft beziggehouden.

Klok en toren van de San Marco zijn ingewijd op 1 februari 1499 en al vijf eeuwen een perfect symbool van deze stad. Anders dan elke andere klok van zijn leeftijd en grootte, heeft deze twee gezichten. Het ene kijkt naar buiten, langs de standbeelden van San Teodoro en de Leeuw van San Marco, naar de wateren die de grondleggers van de stad veiligheid garandeerden en waarover later de Venetiaanse schepen uitvoeren om twee continenten te veroveren, zij het in economische zin. Het tweede kijkt naar binnen, langs de lange, smalle Merceria naar de Rialtowijk, het economische hart van de stad. Net als Venetië werd de klok ouder. In 1757 en 1858 vonden grootscheepse restauraties plaats.

In 1916 werd Luigi Peratoner bewaarder van de toren en de klok van de San Marco. Zijn zoon Giovanni nam zijn taak in 1945 over. En de huidige bewaarder, Alberto, volgde zijn vader op na diens plotselinge overlijden in 1986. De bewaarder van de klok heeft de taak ervoor te zorgen dat de klok blijft lopen. Dat houdt in dat hij het immense en ingewikkelde mechaniek twee keer dag moet opwinden en alle maatregelen moet nemen die nodig zijn om te garanderen dat hij steeds de juiste tijd blijft aangeven. De traditie wil dat de bewaarder in de toren woont, wat niet alleen betekent dat hij in de nabijheid van het kloppende hart van de klok leeft, maar ook dat hij, vanaf zijn dak, het meest adembenemende uitzicht op de stad heeft die van zichzelf al een eindeloze aaneenschakeling van adembenemende uitzichten is.

'Bewaarder'. In elke andere stad zou je bij die functie misschien denken aan een gebogen man met een blauwe schort voor waarvan de zakken uitpuilen van vreemde gereedschappen. Dikke kans dat zo'n 'bewaarder' ook niet een van de slimsten zou zijn.

Maar we zijn hier in Venetië, waar weinig dingen zijn wat ze op het eerste gezicht lijken. En dus is Alberto Peratoner een academicus met een graad in de wijsbegeerte, gespecialiseerd in Pascal. Toen zijn vader overleed is de functie van bewaarder hem min of meer pardoes toegevallen, en hoewel het tikken van de klok hem in het bloed zit, is zijn echte intellectuele passie de filosofie van Pascal. Hij is allerminst een kluizenaar met een ronde rug en een blauwe schort, integendeel, hij is een goed geklede, welbespraakte man die geen poging doet de liefde te verhullen die hij voor zijn vrouw, Rita Morosini, voelt. Noch kan hij zijn passie voor de muziek van Handel lang verborgen houden.

De gedachte dat hij slechts de bewaarder zou zijn van deze klok, na de Big Ben de beroemdste ter wereld, is misleidend. Nee, hij is iemand die, omdat hij zijn hele leven pal naast, en in zekere zin in het bijna levende mechaniek van deze klok heeft gewoond, vertrouwd is geraakt met elke gril, elk suizen, elke tik en elke klap. Hij weet precies welke effecten vochtigheid, atmosferische druk en plotselinge temperatuurveranderingen op de klok hebben. Ook weet hij precies hoe die effecten moeten worden tegengegaan door bepaalde onderdelen te smeren met wat olie van een bepaalde dikte, of door een bepaald hendeltje net even een tikje te geven.

De vraag hoe hij weet welke olie hij moet gebruiken, of hoeveel of hoe weinig hij dat hendeltje moet overhalen, beantwoordt Peratoner met een glimlach en een zinsnede van Pascal, datje 'esprit de finesse' moet hebben om op het ademende hart van de klok te reageren en zijn vele stemmingen te begrijpen.

Peratoner spreekt met groot genoegen over het feit dat Piaget, een van 's werelds meest prestigieuze horlogemakers, zo genereus is geweest zowel financiële als technische steun aan te bieden bij de restauratiewerkzaamheden die de komende twee jaar zullen plaatsvinden. In die periode zal de klok uit elkaar worden gehaald en naar een werkplaats bij Mantova worden gebracht, waar versleten onderdelen zullen worden vervangen. Na uitgebreide testen zal de klok naar Venetië worden teruggebracht en weer in de toren geïnstalleerd. Op 1 februari 1999, precies vijfhonderd jaar na de inwijding, zal de klok weer gaan lopen en opnieuw de minuten en de uren in Venetië gaan aangeven. Het is te hopen dat Alberto Peratoner, bewaarder en wijsgeer, zijn huis in het kloppende hart van de stad dan ook weer zal betrekken.