Ковлев Пвел

Гордсць (н белорусском языке)

Пвел Квлёў

Гордсць

Прыехў я нстўнiкм у пчтковую школу дрзу ж псля зкнчэння кротктэрмiновых педггiчных курсў. Вёск, дзе был гэтя школ, спдблся мне - невялiкя, з дной вулiцй, i ўся нiбы змскiрвня ў зелянiне. Высокiя лiпы нхiлялi свё рскошне голле нд сялянскiмi хтмi, стройныя шырклiстыя клёны зўзят цягнулiся д сонц, рбiн ля школы звесiл све бгтыя ярк-чырвоныя гронкi, яблынi н многiх прысядзiбных учсткх вбiлi свiм жоўт-всковым длiвм нтонвк.

А вкол вiднелiся лясы. Здвлся, што плеткў тут ням. П той бок Iпуцi, з густымi рдмi лешын, пчынлiся злiўныя лугi, ле i яны ўпiрлiся ў сцяну велiчнг, мўклiвг, быццм зснуўшг лесу.

Плеткi клгс "Рссвет" былi сярод лясоў. Плянкi цягнулiся н кiлметр - дв, потым зноў лес. I тк усюды.

Зчрвн глядзеў я млдымi вчым н прыгожы куток Мгiлеўшчыны, дзе мне двялося пчынць свю нстўнiцкую прцу.

Школ змяшчлся ў звычйнй сялянскй хце-пяцiсценцы. У першй плвiне жыў гспдр Сцяпн Яўменчык с свёй жонкй, ў другой стял штук дзесяць прт, клсня дошк i шф з усёй школьнй мёмсцю. Шфу мы крыху дсунулi д сцяны, i з ёю ўтврыўся невялiчкi куточк. Гспдыня звесiл яго плстй посцiлкй i пствiл тм мой ложк.

Вучняў было нямног - вёск нлiчвл ўсяго сорк двроў. Тды, у тысяч дзевяцьсот трыццць першым годзе, у ткiх школх, хоць i было ў iх п чтыры клсы, прцвў толькi дзiн нстўнiк.

Без нлежнг педггiчнг вопыту, без члвек, якi б мог iншы рз дпмгчы, пдбдзёрыць, узяўся я з прцу. З першых дзён нвт смутк грнуў. Цi будуць слухць мяне дзецi, цi спрўлюся дрзу з чтырм клсмi, цi хопiць умення? - пўствлi пытннi...

У чцвертым клсе кзлся неклькi ткiх хлопцў, якiя i ростм былi не нiжэйшыя з мяне i п сiле, бдй, не слбейшыя. А як пзней высветлiлся, i гдмi яны былi мл млдзейшымi. Вось, думю, ппўся: будуць сввольнiчць, i нiчог з iмi не зробiш. Звдтрм у гэтй групе быў Всiль Якiмчук. Ён быў нвт крыху вышэйшы з мяне, склдны ў плячх, дужы ў рукх, з пышнй шпкй светлых влсоў. Всiль пзбягў глядзець мне прост ў вочы. А клi я дврочвўся, ён спдцiшк глядвў мяне з усiх бкоў.

У першыя днi вучнi слухлi мяне ўвжлiв. Вiдць было, што Всiль Якiмчук i яго сябры прыглядюцц д мяне, вывучюць. Але днойчы н ўроку ў чцвертым клсе i дбылося тое, чго я з першг дня чкў. Всiль не пдрыхтвў урок п лiтртурнму чытнню, i я пчў яго ппркць.

- А нвошт мне гэтя лiтртур? - пргучў бсвiты голс Всiля.

Я крыху рзгубiўся, не дрзу знйшоў, што дкзць. А Всiль тым чсм свё:

- Усё роўн Пушкiн з нс не выйдзе...

Не пмятю ў дэтлях, што я гврыў тды, пмятю толькi, што ўсе вучнi глядзелi н мяне, мя рзгубленсць пердлся i млым i чтырохклснiкм. А Всiль тым чсм без дзволу дышоў д дошкi i сеў н свё месц.

- Хто дзволiў тбе сесцi? - нколькi мог грозн зпытўся я.

Хлопец прыўзняўся неяк мешквт, нехвотн. У твры яго был ткя быяквсць, што быццм бы мяне, млдог нстўнiк, i н свеце не было.

Ён стяў, пнурыўшы глву.

А я тым чсм спытў пр той ж ўрок, н якi не дкзў Всiль, у дзяўчыны Нсцi, смй лепшй вучнiцы, ле нмног млдзейшй з Всiля. Нсця дрзу ж дкзл. Ёй я дзволiў сесцi, Всiль усё стяў.

- Ну, вось бчыш цяпер, Якiмчук, як трэб рыхтвць урокi?

Ён мўчў.

- Рблю ппярэджнне, ў другi рз прыму больш жорсткiя зхды. Сядй!

Д мяне прыходзiл тя ўпэўненсць, з якою нстўнiк не пвiнен рзлучцц. Але я тды яшчэ не ведў, што гэтя мя ўпэўненсць не вельмi трывля.

Неяк мiмволi я см i рзбурыў яе. Стрэйшы брт Всiля, якi штогод выязджў н зробкi ў Днбс, прывёз летм грмонiк.

Всiль прыглядўся, прыслухоўвўся, як iгре брт, зтым i см пчў пдбiрць лды. Брт любiў Всiля i пчў яго пкрыху вучыць. Всiль кзўся ткiм здольным, што ўсе здзiвiлiся. Ад'язджючы зноў у Днбс, брт пкiнуў Всiлю грмонiк. Вось i гучць цяпер штовечр яго глсы н ўсю вёску. Всiль iгре, молдзь тнцуе, вучнi тўкуцц тм, ўрокў не робяць.

I пчлося для мяне сме цяжке выпрбвнне. Мiм дкрытым прцiўнiкм стў Всiль. Яго грмонiк штовечр iгрў н ўсю вёску, быццм дэмнструючы перд усiмi свю сiлу.

Бывлi чсiны, што я сбе месц не знходзiў. Штодзень пяць-шэсць вучняў позняцц н зняткi, то i зусiм не прыходзяць, дрэнн рыхтуюць урокi. А Всiль Якiмчук пчў прыходзiць н зняткi нвт без пдручнiкў i сшыткў.

Адкз знйшоўся, дпмгл музык. См я, грэшнй спрвй, зйздросцiў свйму вучню Всiлю Якiмчуку, што ён тк добр iгре. Нрдзiлся думк нвучыцц смому iгрць н грмонiку. Але ў кго вучыцц, дзе грмонiк узяць? Не ткi ўжо я бгты, кб з нбыцця грмонiк пчынць трцiць све першыя зробкi.

Аднойчы, клi зкончыўся вучэбны дзень, я ппрсiў Всiля Якiмчук зстцц ў школе.

Усе выходзiлi зiрючыся, Всiль чкў, стўшы ля мйго стл. Я хуценьк прыбрў усю свю мёмсць i зчынiў шфу. Мы зстлiся дзiн н дзiн.

- Сядй, - скзў я, яшчэ добр не ведючы см, з чго пчну гворку.

Всiль сеў i нiбы незнрок двярнуўся д мяне. Я пкрыўдзiўся, ле змўчў. Хцелся знйсцi тыя словы, пры дпмозе якiх можн было б пклсцi мост д прыязнй рзмовы i добрых уземдносiн з гэтым "цяжкiм" мiм вучнем. I рптм, нечкн для смог сябе, я скзў Всiлю:

- Добр ты iгреш, брце, зйздрошчу я тбе.

Всiль пвярнуўся д мяне, недверлiв блiснуў вчым пўз верх мёй глвы i пусцiў вочы.

- Ажно смому хочцц нвучыцц тк iгрць, - не спыняў я свйго нступу н Всiля.

Той узняў глву i дкрыт пглядзеў н мяне. Н смым крi яго губ мiльгнул рыск здволенй усмешкi.

- Не верыш? - зпытўся я.

- Вы смеяцёся, - ужо зусiм сур'ёзн дкзў Всiль.

Тут ужо трэб было шукць новых i вжкiх ргументў, кб трымць хлопц ў стне зцiкўленсцi мёй гворкй, веры ў шчырсць мiх слоў.

Вядом, мё ршэнне было нечкным для Всiля.

- Цi не мог бы ты п вечрх прыходзiць д мяне, кб нвучыць мяне iгрць н грмонiку? - пытўся я длей.

Всiль неклькi секунд мўчў, потым у свю чргу спытў:

- З грмонiкм?

- Аг, прыходзь с свiм грмонiкм...

Всiль удзячн глядзеў цяпер мне ў вочы, днк усё яшчэ, мбыць, не верыў у шчырсць мёй просьбы. Мы пгврылi тк з пўгдзiны, i хлопец перкнўся, што нiякй няшчырсцi ў мiх словх ням.

Увечры ён прыйшоў д мяне з грмонiкм. Я прглядў сшыткi вучняў трэцяг клс. Всiль крышчку пчкў, пкуль я зкончу прцу, потым пчў вучыць мяне iгрць. Пчлося з смг элементрнг. Ён рскзў мне пр бсы, пр другiя чсткi грмонiк, пкзў, як трэб крыстцц мяхмi. Хлопец быў як нiколi жввы i гвркi. Шчокi яго пчырвнелi д здволенсцi.

- Ну, н сёння мож i хопiць, - урэшце скзў я.

- Як сбе хочце, - дкзў Всiль i пчў зшпiльвць грмонiк.

- А як у цябе з урокмi, мож, я тбе буду першкджць вучыцц? неўпрыкметку зпытўся я.

- Ды што вы, пдрыхтую... - i Всiль гтовы ўжо быў пбегчы д мяне.

- А ведеш што? - звярнуўся я д яго. - Прыйдзi зўтр крышчку рней i зхпi з сбой грмонiк i сшыткi све.

- Добр, - узрдвн дкзў Всiль.

Тк i пчлся ў нс з Всiлём уземдпмог. Усю зiму мль штовечр ён прыходзiў д мяне ў школу з грмонiкм, сшыткмi i пдручнiкмi. Ён мяне вучыў iгрць н грмонiку, я дпмгў яму спчтку рыхтвць урокi, псля првярў, цi првiльн ён iх пдрыхтвў.

Устнвiлся ткя дружб, што Всiль нiколi не прушў ншй умоўленсцi, зўсёды пдвў прыклд добрых пводзiн у школе, стў добр вучыцц i н кожнй вечрынцы быў мiм першым пмочнiкм.

З мяне грмнiст не выйшў. Ледзь-ледзь я нвучыўся iгрць нейкi вльс ды стрднне. Пд вясну ж у школе i ў клгсе было столькi спрў, што ншы з Всiлём зняткi п музыцы прыйшлося спынiць. Хоць, нпэўн, i зўвжыў ён мой гэты хлдок д музыкi, чцверты клс скончыў пспяхов. Пспяхов ён вытрымў i экзмены ў сямiгодку. Пчуццё гордсцi з Всiля хпiл мяне. Я дчуў першую здволенсць сбою.

Яшчэ прйшоў дзiн нвучльны год, i мяне збрлi н рботу ў рённы ддзел светы. Летм я рзвiтўся с свiмi вучнямi i з усiмi жыхрмi вёскi. З рён я пехў вучыцц ў iнстытут. А Всiль, як мне пведмлялi пры сустрэчх клгснiкi, пспяхов вучыўся ў сямiгодцы. Яшчэ прз год я зусiм згубiў з поля зроку свйго "нстўнiк" музыкi.

А чс iшоў.

Неяк перд смй вйной трымў я кмндзiроўку ў Гомель. Прцвў тды iнспектрм школ, i мне чст дводзiлся рз'язджць. Двялося првярць пспяховсць вучняў у дной с школ горд. Нстўнiц Мрыя Мркўн, з якой я вёў гворку, пчл ппркць мяне, што я пйшоў у нчльств, кiнуў нстўнiцкую дзейнсць. Ян ўспомнiл многiх свiх вучняў, якiя стлi ўжо вядомымi людзьмi, чст прысыллi ёй удзячныя пiсьмы.

Мне хцелся дкзць Мрыi Мркўне, што я зусiм не вiнвты ў тым, што не прцую непсрэдн ў школе, зймюся iнспектвннем школ.

Ян i слухць не хцел, усё рспякл i рспякл мяне. Чс д чсу ян нзывл iмёны тых людзей, якiя пiслi ёй смыя цёплыя пiсьмы, лiчылi яе смым дргiм члвекм.

Тк мы пргврылi з ёю ж д прыцемкў. Потым я пйшоў у гсцiнiцу.

Нстў цiхi зiмовы вечр. Мяккiя пушынкi снегу пдлi н зямлю, лiплi д вопрткi, д твру.

Я iшоў п вулiцы Тлстог ў прыўзнятым нстроi. Вось i мост церз чыгунку. Ён неяк непрыкметн з'явiўся перд мной. Пд iм, пыхкючы, прходзiў првоз. Я спынiўся, чкючы, клi ён пройдзе. Нсустрч iшлi людзi, ле тврў iх я не зўвжў. Пйшоў пвольн длей.

Адзiн з пешходў, члвек рослы, у шынялi, крокў з пяць перд мной спынiўся. Я прйшоў кля яго.

- Адм Ягорвiч, - не то пклiкў, не то см у сябе спытў гэты вйсковы члвек.

Пчуўшы свё iмя, я тксм спынiўся. Члвек стяў нерухом. Я пглядзеў н яго i, не пзнўшы, рушыў длей.

Той н гэты рз мцней скзў:

- Не пзняце, Адм Ягорвiч?

Я зноў спынiўся i яшчэ больш пiльн пглядзеў н вйсковг. А людзi ўсё iшлi i iшлi церз мост.

А той, хто спынiў мяне, усё ўглядўся, нiбы здзеквўся з мяне. Я не пзнвў члвек i ўжо быў пмкнуўся iсцi.

- Ай-яй-яй, - нляцеў н мяне вйсковы. I не пспеў я пвярнуцц д яго, як ён схпiў мяне ў бдымкi i, прыцiснуўшы д сябе, пдняў. У мяне жно дух зняло.

Але твр яго цяпер быў ля мяне зусiм блiзк, i я пзнў Всiля, свйго першг з вучняў, што дўся мне ў знкi.

- Всiль, Всiль Якiмчук, - рзгублен пргврыў я. - Ды я ледзь пзнў цябе, мядзведзь ты гэткi.

Той выпусцiў мяне с свiх дужых рук i зсмяяўся рдсн, здволен.

Я брдвўся сустрэчы.

Мы моцн пцiснулi дзiн днму рукi.

Всiль, дведўшыся, што я ў кмндзiроўцы, не дпусцiў мяне днго, првёў д гсцiнiцы i тм зцягнуў у рэстрн.

Мы пргврылi мль д гдзiны ночы.

I якя вялiкя нстўнiцкя гордсць хпiл мяне! Всiль шчыр i дкрыт скзў мне, што толькi ме тыя, выдумныя, музычныя зняткi, ме дносiны д яго, Всiля, пствiлi яго н првiльны шлях, i ён стў члвекм. Цяпер Всiль быў дуквным пртыйным рботнiкм у ншй слўнй Свецкй Армii. Ён см цяпер дкзве з выхвнне бйцоў i млодшых кмндзiрў. Ён не рз рскзвў, яго з зхпленнем слухлi пр тое, як ён н трэцi год прбывння ў чцвертым клсе пспяхов зкончыў яго i як, дчуўшы свю годнсць, дў сбе слов нiколi не пдводзiць свйго нстўнiк.

Мы рзвiтлiся, як добрыя i дўнiя дружбкi. Абмянялiся дрсмi i вялi перпiску ж д пчтку Вялiкй Айчыннй вйны.

...Я i цяпер прцую iнспектрм школ. Тыя дв гды мёй рботы ў пчтковй школе, зтым неклькi гдоў прцы ў сярэдняй школе псля зкнчэння iнстытут дюць мне пдствы не крыўдвць н мю iнспектрскую прцу, - ян быццм бы прдўже ўсю мю выхвўчую дзейнсць.

I няхй не вельмi нпде н мяне Мрыя Мркўн, што я не прцую непсрэдн ў школе.

Ды i я мю не днго, шмт выхвнцў, якiя мне, гэтк ж, як i Мрыi Мркўне, пiшуць пiсьмы, ряцц с мной, пведмляюць б свiх поспехх, б свiх рдсцях, чсм i б цяжксцях. Я тк мяркую, што колькi хто з нс нi прцвў у школе, ле клi толькi прцвў добр, ён ме свю гордсць, гордсць нстўнiк, выхвўцы. Прцуючы iнспектрм, я вельмi чст рскзвў пр выпдк з Всiлём, пр iншыя цiквыя эпiзоды с свёй педггiчнй прктыкi, прыпiсвючы iх другiм нстўнiкм. Для мяне дсттков было тго, што гэтыя прыклды робяць уздзеянне н млдых нстўнiкў, дпмгюць iм iсцi нперд.

Мы, стрыя нстўнiкi, чст трымлiвем пiсьмы д свiх выхвнцў. Яны, гэтыя пiсьмы, з якiмi iснуюць жывыя людзi - героi будоўляў, прмысловсцi i трнспрту, нвтры сельскй гспдркi, знтныя людзi ншй вялiкй свецкй культуры, мужныя ншы бронцы - воiны i фiцэры Свецкй Армii, гэтыя пiсьмы - дкументы прызнння ншй выскроднй выхвўчй прцы.

Выршыў я, хй не думе Мрыя Мркўн, што выхвляюся цi знрок для яе гэт рблю, публiквць пошнi дкумент гiсторыi мйго Всiля. Я прыводжу дну толькi вытрымку з яго пошняг пiсьм:

"Дргi i шноўны Адм Ягорвiч! Не думйце, што клi Вы длёк прцуеце, дык я Вм i пiсць не буду. Пiшу вось, турбую Вс. Скжце: што ж цяпер свецкму генерлу рбiць, толькi i пiсць пiсьмы з длёкй зямлi свiм землякм? Думйце сбе, як хочце. Але я вiтю Вс i ждю здроўя. Тут, у Гермнскй Дэмкртычнй Рэспублiцы, нс любяць, д нс прыслухоўвюцц. А гэт тму, што в ўсiх нс ёсць дн любоў - любоў д мiру i спкою. Я стю н врце гэтй усенроднй любвi i буду стяць. Вш гврдыi генерл-мёр Всiль Якiмчук".

I як, сябры, не прчнуцц псля ўсяго гэтг мёй нстўнiцкй гордсцi! Як не рдвцц ўсiм нм ткiмi выхвнцмi! Iх ж мiльёны!

1959 г.