Małgorzata Domagalik, Janusz Leon Wiśniewski

188 dni i nocy

Świat nie tylko jest dziwniejszy,

niż przypuszczamy,

świat jest dziwniejszy

niż każde nasze możliwe przypuszczenie …

J.B.S. Haldane (1892 – 1964)

brytyjski biolog ewolucyjny

Paryż, sobota nocą

Czy chodzi Pani na spacery w innych miastach i z innym mężczyznę? Lubi Pani, gdy on szuka jej dłoni, aby zamknąć delikatnie w swojej, czy po prostu podaje mu ją, aby nie ryzykować rozczarowania, że on mógłby wcale jej nie szukać? A może dla feministek spacerujących z mężczyznami inicjacja spotkania dłoni to także element walki płci? Jeśli tak, to o co? O pierwszeństwo w przyzwoleniu na dotyk, czy o pierwszeństwo w oczekiwaniu na jego pragnienie? A może feministki na spacerach ze swoimi mężczyznami nie potrzebują dotyku? Potrzebuje Pani dotyku w trakcie spaceru?

Myślałem o tym podczas lotu z Frankfurtu nad Menem do Paryża, czytając artykuł sztandarowej niemieckiej feministki Alice Schwarzer, która w tygodniku „Die Zeit” z października 2003 napisała, że „mężczyźni, którzy mają władzę, są erotyczni, podczas gdy kobiety posiadające władzę, są niekobiece (niem. unweiblich)”. Pani posiada władzę. Kreuje Pani poprzez swoje książki oraz wykorzystując media, w których jest Pani nieustannie obecna, określone wzorce. Możliwość kreowania wzorców i wpływania na postawy ludzi to dla mnie kwintesencja władzy. Ma Pani dla mnie w tym sensie władzę i jest Pani przy tym ogromnie erotyczna. I kobieca. W Pani przypadku więc Schwarzer się myli. Jest Pani dla mnie także zaprzeczeniem tego, co Schwarzer formułuje jako główną tezę swojego artykułu: „Kobiety muszą się zdecydować, czy chcą mieć władzę, czy być pożądanymi i kochanymi”. Potem na trzech kolumnach drobnym drukiem dowodzi, że ma absolutna rację. Robi to w taki sposób, jak gdyby dowodziła prawdziwości przykazań w feministycznym Dekalogu. Pomijając fakt, że przykazań nie trzeba dowodzić i że Schwarzer często w swoim rozumowaniu wpada w pułapki sofizmatów, to za fenomen zmuszonych do aseksualizmu „kobiet u władzy” odpowiedzialnymi czyni mężczyzn. Zgodzi się Pani ze mną, że to nie jest prawda?

Myślałem o tym w samolocie, czytając „Die Zeit”. W pewnym momencie stewardesa oderwała mnie od artykułu, pytając czego się napiję. Podała mi małą butelkę chardonnay, uśmiechnęła się do mnie i przesunęła swój wózek w kierunku ogona samolotu. Miała urodę Słowianki. Odwróciłem za nią głowę. Stała tyłem do mnie nachylona nad wózkiem z butelkami w granatowym przepisowym kostiumie Lufthansy, oferując napoje kolejnym pasażerom. W pewnym momencie musiała się wychylić, aby sięgnąć po butelkę na końcu wózka. Jej spódniczka odkryła srebrzysty pas koronek pończoch opinających uda oraz kawałek opalonego ciała nad pasem. Pomyślałem wtedy, że Alice Schwarzer pojmuje władzę w zbytnim oderwaniu od rzeczywistości. Także tej na pokładach samolotów Lufthansy.

Przepraszam za tę długą dygresję. Wcale nie chciałem pierwszej nocy prowokować i rozmawiać z Panią o innych kobietach. Ani o Pani przyjaciółce Alice Schwarzer, ani o Dworkin, ani tym bardziej o stewardesach. Szczególnie w taką noc jak dzisiejsza…

Poszłaby Pani ze mną na spacer w Paryżu? Około północy? Na cmentarz?

W nocy pierwszego listopada cmentarze nie napawają lękiem. Jeśli była Pani kiedyś na cmentarzu w taką noc, to wie Pani, że jest to niemalże mistyczne przeżycie. Czasami wydaje mi się, że tym, czym dla żywych jest Wigilia, dla umarłych jest dzień Wszystkich Świętych.

Poszlibyśmy na szczególny cmentarz. Usytuowany nieomal w centrum Paryża, rozciągnięty na ponad 43 hektarach, zamknięty za ponad trzymetrowym murem.

Cmentarz Le Père Lachaise. Dla niektórych Père Lachaise to jedyny powód, dla którego warto przyjechać do Paryża. Niektórzy przyjechali tu tylko po to, aby umrzeć i być pochowanym na Père Lachaise. Niektórzy tak żyli, aby zasłużyć na własny grób na cmentarzu Le Père Lachaise. Bo ten cmentarz to podzielony na sektory panteon dusz. Grób tutaj to jak wpis do encyklopedii. Kiedyś zastanawiałem się, co mogłoby się dziać za murami tego cmentarza, gdyby jakiś natchniony poeta pod wpływem etanolu lub jakiejś mocniejszej psychodelicznej chemii na kilka godzin ożywił to miejsce. Może wtedy Jim Morrison z sektora N9 zaśpiewałby razem z Edith Piaf z sektora N5? Chopin z sektora M9 namówiłby na wspólny występ Sarę Bernhardt z sektora L7? Homoseksualista Oscar Wilde z sektora K5 uwodziłby heteroseksualnego Appolinaire'a z sektora J8? Czy Proust z sektora J8 i Bazac z sektora J9 umawialiby się na napisanie wspólnej powieści? A może Delacroix z sektora J9 żaliłby się Modiglianiemu z sektora M5, że żył zbyt wcześnie, aby zostać impresjonistą?

Poszlibyśmy na ten cmentarz, aby się przekonać, że nie wolno nam tam wejść. Cmentarze zamykają w Paryżu przed zamknięciem banków. Byłaby Pani rozczarowana, prawda? Ja byłbym zawstydzony tym, że tego nie sprawdziłem. Mężczyzna powinien zabierać kobietę do miejsc, które jej obiecał. Szczególnie do tych, do których mieli dotrzeć nocą.

Bien cordialement,

JLW

Warszawa, niedziela

To, co Pan napisał, nieco mnie zaskoczyło, ale i w jakimś sensie utwierdziło w przekonaniu, że jednak my, kobiety, znamy siebie najlepiej. Nigdy bowiem nie przychodziło mi do głowy, aby w czymkolwiek i a priori (i nie chodzi tu o grę wstępną) wyprzedzać mężczyznę, z którym byłam, a tym bardziej miałam zamiar być. Zawsze już na początku każdej znajomości chciałam wiedzieć, co mogę dostać – na przykład ciepłą dłoń na spacerze. Chciałam prawdy. A w tę wpisane jest przecież ryzyko rozczarowania. Trzeba wiedzieć, czy na spacerze może zabraknąć nie tylko dłoni, ale i tożsamej duszy. Być może powie Pan, że jest w tym coś z asekuranctwa. Być może, zwłaszcza że na początku każdej znajomości karne punkty, które zdobywa kandydat na kochanka czy męża, właściwie nie bolą. Nie ma więc i mowy o klęsce. Łatwo powiedzieć sobie wówczas: To nie ten. Było i nie będzie. Adieu! Dopiero po przebiegnięciu takiej „ścieżki zdrowia” i już z tą ręką w ręce, można z beztroską założyć na nos różowe okulary. Okulary miłości. Skoczyć z trampoliny uczuć na główkę do morza uczuciowego szaleństwa. To cudowne, prawda? Nie zapomniał Pan jeszcze?

Tak czy inaczej, naprawdę ucieszyło mnie, że nie widzi Pan antagonizmu między władzę a kobiecością. Tyle tylko, że w związku, który zakłada poddaństwo jednej ze stron, kobiety albo mężczyzny, władza nie może być erotyczna. Prędzej czy później przyniesie ze sobą niewolę. A ta podniecająca może być tylko dla tych, którzy w łóżku lubią dostać pasem po pupie.

Chociaż rzeczywiście istnieje taki rodzaj władzy, który w oczach kobiety, zwłaszcza tej niezależnej, wart jest poddaństwa. Dzieje się tak, gdy mężczyzna nie boi się kobiety silnej, gdy radość sprawiają mu jej sukcesy, gdy wspiera ją w ambicjach i mówi: możesz być jeszcze lepsza. Taki mężczyzna prędzej czy później dostaje taką kobietę we własne ręce i staje się jej najbardziej pożądanym ze wszystkich władcą. Czy jednak na całe życie? Tego nie wiem… Zresztą, co jest na całe życie?

Tak jak kiedyś mój ojciec, każdego roku zapalam światełka w Dzień Zaduszny. Nie na cmentarzu, ale gdzieś na łące, na jakimś tarasie… Tak jak mój ojciec, tyle tylko że on szedł na parę godzin w góry i siedział tam tak długo, aż światełka gasły. Nigdy nie pytałam go, o czym myślał, za kogo się modlił. Nie zdążyłam. Wczoraj byłam na Powązkach. Chyba przyszłam za wcześnie. Gwar, jakiś brak skupienia i co rusz dzwoniące telefony komórkowe. W którą alejkę skręcić, w jakim miejscu doświadczyć mistycznego pojednania ze zmarłymi? I nagle tuż pod cmentarnym murem zobaczyłam grupę młodych łudzi. Całe mnóstwo zniczy. Podchodzę bliżej. Są radośni, rozmawiają o dziewczynie, która tu leży. Musisz ją pamiętać, była na roku z Jackiem, w lutym na prywatce u Doroty miała na sobie czerwoną sukienkę. Była w nich jakaś autentyczność, szlachetność i mimo że jeszcze nieprzeczuwana, ale jednak atencja wobec śmierci. No cóż, wiemy już, że cmentarz Père Lachaise zamykają o piątej, to może kiedyś, gdy bramy zostaną zamknięte, pójdziemy na kieliszek calvadosu?

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, poniedziałek wieczorem

Domagalik nie chce „wyprzedzać mężczyzny”! Coś takiego! Nie sądzi Pani, że odkrusza tym stwierdzeniem duży kawałek fundamentu z piedestału, na którym Pani stoi? Wydawało mi się, że kobiety takie jak Pani już na pierwszym spacerze wiedzę, co powinny dostać i gdy tego nie dostają, biorą to sobie same? I dopiero wtedy mówią „adieu”.

Bardzo miło mnie Pani zaskoczyła. Tym bardziej, że ten piedestał ustawiły dla Pani głównie media i mężczyźni mediów. Może tylko po to, aby z dołu zobaczyć, jaką nosi Pani bieliznę. Jestem podobnie jak Pani za równouprawnieniem kobiet, ale jednocześnie jestem także za podziałem ról przypadających mężczyznom i kobietom. Podobnie jak Pani uważam, że inicjacja pierwszej bliskości powinna wyjść ze strony mężczyzny. Tak jest naturalnie, bowiem – poza nielicznymi wyjątkami – tak to ustawiła ewolucja. Sufrażystki wychodziły wprawdzie na ulice z antyewolucyjnymi hasłami na sztandarach, ale tylko się tym ośmieszały. Demonstracjami nie zmieni się chromosomów.

Nie jestem znawcą kobiet. Pani zaskoczenie jest nieuzasadnione. To dziennikarze w recenzjach „Samotności w Sieci” zaczęli posługiwać się tym terminem, a po wydaniu „Zespołów napięć” przykleili mi tę etykietę na stałe do czoła. Moje usilne starania, aby ją zdrapać, nie przynoszą na razie większego skutku. A chcę ją zdrapać, bo po pierwsze – niestety – nie należy mi się, a po drugie, mam uczucie, że tzw. „znawstwo kobiet” utożsamiane jest przez wielu z pejoratywnym „kobieciarstwem”. A ja nie jestem kobieciarzem. To, że w „Zespołach…” napisałem opowiadanie „Kochanka” w pierwszej osobie liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego nie oznacza, że znam kobiety. Oznacza tylko, że podjąłem ryzyko, aby opowiedzieć kobietę tak, jak ją postrzegam. A postrzegam ją jako lepszą część ludzkości, której mimo wszystko wiedzie się na świecie gorzej. I to nawet tam, gdzie już dawno równouprawnienie wpisano złotymi zgłoskami do najważniejszych aktów prawnych. Cokolwiek robią kobiety, muszą robić to dwa razy lepiej niż mężczyźni, by zostało to ocenione choć w połowie tak samo dobrze. Na szczęście – Pani sama wie to lepiej niż ja – nie jest to zbyt trudne, prawda? A jednak niesprawiedliwe. Paradoksalnie, w tym wypadku ta niesprawiedliwość tak naprawdę spotyka mężczyzn! Bo przy prawdziwym równouprawnieniu kobiety, nie zaniedbując niczego, mogłyby mieć przecież dla swoich mężczyzn dwa razy więcej czasu.

Ponadto wydaje mi się, iż przygotowywałem się to tego bardzo uczciwie. Jak naukowiec. Czytałem Angier, Freuda, Junga, Fisher, Wrighta, Domagalik, Graff, Dunin i Horney. Czytałem także Woolf, Nin, Jelinek i Plath… Ale nie tylko przecież czytałem. Słuchałem kobiet, gdy mówią o sobie i potem długo myślałem o tym, co powiedziały. Czasami przy tych opowieściach starałem się nie tylko na nie patrzeć, ale też w nie zaglądać… Spędziłem popołudnie i wieczór u ginekologa we Frankfurcie, aby wszystko wiedzieć z pierwszej ręki. Do dzisiaj walczę – trochę jak męska feministka – z moją niemiecką kasą chorych, aby zapłaciła za tę wizytę. W niemieckich kasach chorych nie ma bowiem równouprawnienia i mężczyznom odbiera się prawo do wizyt u ginekologa (śmiech). Studiując kobiecość przed napisaniem swoich książek, nie przygotowywałem emocjonalnego zamachu na nie, a tym bardziej wmawianego mi od czasu do czasu wielkiego, zbiorowego uwiedzenia.

Wzruszyła mnie Pani opowieścią o swoim ojcu, który w górach w Dzień Zaduszny czekał, aż zgasną znicze, które ze sobą zabrał. Dla mnie Zaduszki to także dzień, w którym chcę być sam. I nie jestem tego dnia wcale samotny. Moi rodzice zmarli tak dawno, że mam już za sobą osamotnienie i pustkę, które pozostawili, odchodząc. W Dzień Zaduszny chcę z nimi porozmawiać, poradzić się. Chcę także płakać. A płakać lepiej w samotności…

W Dzień Zaduszny zawsze przypomina mi się historia człowieka, który praktycznie każdego dnia zapala komuś znicz.

Pewien młody biedny lekarz ze Sztumu, który skończył studia w Gdańsku, przyjechał na praktykę do Getyngi. Na sześć miesięcy. Do kliniki. Lekarz kochał pewną Agnieszkę z Gdyni. Bardzo kochał. Pisał do niej listy. Dzwonił. Praktykując, czekał na powrót. Agnieszka z Gdyni nie czekała, nie pisała i nie telefonowała.

Napisała tylko raz. Po miesiącu. Że odchodzi od niego.

Lekarz stracił sens życia.

Zaczął chodzić po górach w nadziei, że spadnie, latać na motolotni w nadziei, że silnik zawiedzie. Skakać ze spadochronem, w nadziei, że ten się nie otworzy. Miał pecha.

Nie spadał w Alpach i Himalajach, silnik nie zawodził, a spadochrony zawsze się otwierały. Jedyne, co zauważył, to to, że w czasie lotu na motolotni i ze spadochronem, wiatr genialnie osusza łzy.

Był dobrym, zrozpaczonym lekarzem. Nie chciał wracać do Polski. Został w Getyndze. Przeczytał w gazecie, że poszukują lekarzy. Do szpitala dziecięcego. Do dzieci terminalnie chorych na raka. Koło Heidelbergu.

Wszystko, o czym można marzyć: śliczny, nowoczesny szklany dom w parku, tomograf SPIN i tomograf NMR, dwie sale operacyjne, helikopter do dyspozycji. Mieszkanie obok. Duże pieniądze. Etat do śmierci. Sale nasłonecznione. Kolorowe. Obok hotel dla rodziców. Sufity pokryte obrazami. Miś Puchatek, Myszka Miki, Simpsonowie…

W takich szpitalach obrazy są na suficie, a nie na ścianach, bowiem dzieci w większości ciągle leżą i nie mają nawet siły patrzeć na boki. Operuje się w najnowocześniejszych blokach operacyjnych. I bada za pomocą najnowocześniejszych urządzeń. Tylko po to, aby dowiedzieć się, czy to miesiąc, czy może jednak 45 dni.

Najważniejszym miejscem i tak nie jest w tym szpitalu tomograf. Najważniejszym miejscem jest kaplica. Na początku rodzice tam nie chodzą. Ale pod koniec są tam wszyscy. Duża, przestronna, nasłoneczniona sala. Pod krzyżem duża, metalowa tablica. Aby magnesem przypiąć do tej tablicy swoje pożegnanie. A przy wejściu do kliniki, zaraz za automatycznymi drzwiami jest inna tablica. Wcale nie magnetyczna. Zwykła korkowa. A na niej kolorowymi szpilkami przypięte są kartki. Stajesz i czytasz, kogo pożegnano ostatniej nocy. Obok kartek z imieniem i nazwiskiem są małe metalowe druciane koszyki przybite do tablicy gwoździem. A w każdym takim koszyku jest pluszowy misio albo lalka, albo nie ma nic. Gdy nie ma nic, to jest szczęśliwy dzień w tym szpitalu. Młody lekarz ze Sztumu, którego opuściła kobieta z Gdyni, już nie musi latać na motolotni. Nie chce już latać.

Nie jest szczęśliwy. Ale jest potrzebny. Znam go.

Serdecznie,

JLW

Warszawa, wtorek

Panie Januszu,

nie do końca odczytał Pan moje intencje. Ja wcale nie uważam, że inicjacja pierwszej bliskości jest przypisana którejś ze stron. Zwłaszcza gdy w grę wchodzi „zatruta” miłością strzała Amora. Wówczas nie ma ani zasad, ani ról do odegrania. Prawdziwa niezależność to ta, która pozwala mi robić to, na co w danym momencie mam ochotę. Nie hołduję więc żadnym podziałom, jeśli rzecz dotyczy szarych komórek. W niczym mi również nie ujmuje, a nawet lubię, gdy mężczyzna otwiera przede mną drzwi, nie siada, zanim ja tego nie uczynię, nosi ciężary, zmienia koło w samochodzie i zakłada mi płaszcz. Mój feminizm na tym nie ucierpi, a tym bardziej męskie ego.

Nie jest Pan kobieciarzem? Panie Januszu? Idąc tropem Pana wczorajszego wywodu o emancypantkach, czyżby i Pan chciał, tak jak kiedyś one, zmienić znaczenie chromosomów w naszym życiu? Przecież w zgodzie z nimi każdy mężczyzna bez wyjątku, także Pan, jest kobieciarzem i to na tyle, na ile pozwalaj mu warunki i okoliczności zewnętrzne. Pamiętam, jak poruszyły mnie badania przeprowadzone na jednym z amerykańskich campusów, z których wynikało, że ponad 90% respondentów dopuściłoby się gwałtu, gdyby tylko uszło im to płazem. Gwałciciele, a co dopiero kobieciarze! Jak Pan widzi, mój feminizm nauczył mnie bardzo uważnego wczytywania się w słowa wypowiadane i pisane przez mężczyzn. Także przez Pana. Trzeba uważać.

Ta opowieść o nieszczęśliwie zakochanym lekarzu przypomniała mi historię, która wydarzyła się przed kilku laty. Żona jednego z moich znajomych zachorowała na raka piersi. Myła okna przed komunię syna i między jednym a drugim ruchem szmatki poczuła ból w jednej piersi. Ech, to pewnie nic, może poczekać. Mądry profesor wziął Basię za rękę i drżącym głosem zapytał: dlaczego nie przyszła pani do mnie trzy miesiące wcześniej? Trzy miesiące. Basia chciała żyć, miała syna i córkę, i miała męża. Ostatnią kolację zjedliśmy tydzień przed jej śmiercią. Grzebała niemrawo widelcem w łososiu i co chwila pytała, czy spod szalika nie wychodzi jej dren. Kiedy umierała, błagała, żeby nie dzwonić do ukochanej córki, która tego ranka zdawała egzamin. Nie chce jej martwić. Basia udusiła się. Był pogrzeb, szloch matki, która chowała swoje dziecko i, choć to brzmi kiczowato w tym momencie, na pochmurnym niebie pojawiło się słońce. Dlaczego o tym piszę? W trzy miesiące po odejściu Basi jej mąż się ożenił. To znaczy jeszcze wcześniej kupił mikrofalówkę, parę książek kucharskich i gdy był już prawie pewien, że na tym właśnie polega prowadzenie domu, poniósł fiasko. Nie miał innego wyjścia. Musiał się ożenić. O nim zapomniałam a do niej modlę się 28. dnia każdego miesiąca.

Dobranoc,

MD

Frankfurt nad Menem, środa nocą

Pozwoli Pani, że jeszcze raz wrócę do „kobieciarstwa”, którym etykietuje Pani mnie i wszystkich innych mężczyzn przy okazji. Pozornie ma Pani rację i stoją za Pani racją argumenty całej historii ewolucji. Mężczyźni na całym globie łącznie kopulują 50 miliardów razy rocznie, co w sumie daje około miliona litrów nasienia dziennie. W każdej sekundzie na całym świecie produkuję około 200 tys. miliardów plemników, co przekłada się na mizerne pięć urodzeń na sekundę. Kobieta może urodzić w ciągu całego życia nierelewantną statystycznie liczbę dzieci w porównaniu z liczbą dzieci, które w ciągu swojego życia jest zdolny począć mężczyzna. Mężczyzna – ewolucyjnie rzec biorąc – ma ogromny przerost podaży (spermy) nad popytem. Już ten fakt biologicznie determinuje poligamiczną naturę mężczyzn. Jeśli chciał tak Bóg, to miał w tym prawdopodobnie jakiś cel. Jeśli chciała tak Natura, to także miała z pewnością w tym jakiś cel. Ostatnio dominują dwie teorie tłumaczące taką nadprodukcję nasienia u mężczyzn. Jedna z nich głosi, że tylko niewielka część nasienia jest zdatna do zapłodnienia, podczas gdy reszta od razu ginie, gdyż zawiera uszkodzony materiał genetyczny. Według drugiej teorii samiec musi mieć tak dużo nasienia, aby wygrać w rywalizacji z konkurentami. Żadna z teorii nie jest jednak wiarygodnym wytłumaczeniem tego nadmiaru podaży nad popytem.

Do tego dochodzi jeszcze testosteron, którego mężczyźni mają o wiele więcej niż kobiety. To zgubny hormon. Nie tylko, że pcha mężczyzn w kierunku poligamii, to jeszcze skraca ich życie. Wieloletnie badania na reprezentatywnych próbach wykazały, że wykastrowani mężczyźni żyję przeciętnie o 13 lat dłużej, a wykastrowani w bardzo młodym wieku nawet do 30 lat dłużej. Podczas gdy wymierali właściciele haremów, ich strażnicy pozostawali tam dalej. Bywało, że ku radości mieszkanek haremu, które – jak pokazuje historia – często najlepszy seks miały właśnie z eunuchami.

W tym kontekście sytuacja mężczyzn nadprodukujących spermę i pozostających nieustannie na „wysokim testosteronie” w pewnym stopniu tłumaczy wyniki badań z amerykańskiego campusa, które Pani zacytowała. Z drugiej strony biolodzy ewolucji, antropolodzy i socjolodzy odchodzą od modelu, według którego geny determinują zachowania ludzkie. Obecnie ocenia się, że nasze zachowania są tylko w 50 – 60% zdeterminowane genomem, który odziedziczyliśmy. Reszta to wpływ środowiska, w którym przyszło nam żyć. Badania na jednojajowych bliźniakach (przeprowadzone na reprezentatywnej próbie w USA), które rozdzielono w wieku niemowlęcym, całkowicie to potwierdzają.

Poza tym nie mogę sobie wyobrazić, że 90 na 100 mężczyzn, nawet z nadmiarem spermy w jądrach i testosteronem we krwi, zgwałciłoby studentkę na amerykańskim campusie, gdyby zagwarantowano im bezkarność. Nie uważa Pani, że danymi statystycznymi można manipulować, tak aby udowodnić własną tezę? Nie ma nic bardziej przekonującego niż ładna tabela z danymi statystycznymi. Wielu naukowcom wydaje się, że jak pokażą liczby, to nikt na sali nie pozna, że uwikłani są w sofizmaty. Statystyka wprawdzie nie kłamie. Ale kłamią statystycy. Przypomina mi się tutaj zabawne zdanie, które wypowiedział kiedyś Winston Churchill: „Nigdy nie wierzę w statystykę, której sam nie zmieniałem”.

Ale zostawmy statystykę i spermę. Inicjacja pierwszej bliskości jest o wiele ciekawsza. Znajduję wiele uroku w tym zdaniu. Tak się zdarzyło, że właśnie dzisiaj miałem do tego szczególny powód.

Zadzwonił do mnie Michael, mój niemiecki przyjaciel. Od trzech lat zawsze dzwoni do mnie 5 listopada. Trzy lata temu o czwartej nad ranem przyszedł do mojego mieszkania, zapukał do drzwi i zapytał, czy napiję się z nim wódki. Miał ze sobą do połowy wypitą butelkę z polską żytniówką i zapytał, czy możemy pogadać. Uważał, że w Niemczech tylko do Polaka można przyjść o czwartej nad ranem i poprosić o rozmowę. Niemcy – tak uważa Michael – jeśli nie sprowadziliby policji, to z pewnością zadzwoniliby po karetkę pogotowia i poprosiliby, aby lekarzem w karetce był psychiatra. Nie wypiłem z nim wódki (nie piję wódki, co jest dla Michaela ogromną ciekawostką i łamie jego wiarę w narodowościowe stereotypy), ale otworzyłem wino. Siedzieliśmy w kuchni. Ja przy argentyńskim merlot, on przy polskiej żytniówce, i rozmawialiśmy.

Trzy lata temu Michael miał 37 lat i od dwóch lat mieszkał z dwudziestopięcioletnią dziewczyną. Któregoś wieczoru poszli na wernisaż do muzeum sztuki nowoczesnej we Frankfurcie i tam spotkał Ewę. Michael twierdził, że było to jak porażenie piorunem. Najbardziej poraziło mu mózg. Od tego wernisażu nie mógł przestać o niej myśleć. Z pomocą przyjaciół organizujących ten wernisaż zdobył jej numer telefonu. W trakcie pierwszego wspólnego spaceru wyciągnął rękę po jej dłoń. Po trzech miesiącach wprowadził się do niej. Właśnie wtedy, trzy lata temu. dokładnie 5 listopada miał spędzić z nią swoją pierwszą noc jako „jej mężczyzna”. Cierpiał, uważając, że zdradza i „kaleczy” swoją kobietę. O czwartej nad ranem także cierpiał. Nie mógł sobie z tym sam poradzić. Chciał o tym z kimś porozmawiać. Trafiło na mnie.

Ewa trzy lata temu miała 57 lat, nie była po żadnej operacji plastycznej i starzała się w normalny sposób niezakłócony przez wizażystki, botoks, zastrzyki z kreatyny czy głębokie peelingi, po których przez tydzień nie można wychodzić z domu, aby nie przestraszyć sąsiadów. Michael opowiadał mi tej nocy – z rozczuleniem o jej mimicznych zmarszczkach, z podziwem o mądrości i z radością o tym, że po raz pierwszy w życiu spotkał kobietę, przed którą nie musi niczego udawać. Michael zakochał się w Ewie. Od roku są szczęśliwym małżeństwem. Na jej 60. urodziny zaprosił ją na kolejny wernisaż do muzeum sztuki nowoczesnej. Tym razem do Nowego Jorku.

Po telefonie Michaela dużo myślałem o miłości. O tej, dla której wszystko stawia się na jedną kartę i o tej, dla której nie robi się nic, pozwalając jej umrzeć. A przecież nie musi być tak skrajnie, może być inaczej. Ile czasu musi upłynąć w życiu człowieka, aby zrozumiał, że miłość trzeba pielęgnować? Myślałem również o tym, czy ten czas już w moim życiu nastał i czy ja to już także zrozumiałem. Niestety nie. Nie zrozumiałem…

Przypomniało mi się w tym momencie zdanie, które zawsze wraca, gdy myślę o miłości. Kiedyś zapytano księdza Jana Twardowskiego, jak powinno pielęgnować się miłość. Odpowiedział: Jak dziecko, żeby nie zaziębiła się, nie zwariowała i nie uciekła”.

Myśli Pani, że można być ciągle zakochanym nawet po 50 latach małżeństwa? Wierzy Pani w jedność i przenikanie się zakochanych dusz? Myśli Pani, że pragnienie rozmowy i sama rozmowa kobiety z mężczyzną jest tym, co łączy ich bardziej niż chemia pożądania? Im dłużej żyję, tym bardziej się przekonuję, że tak jest w istocie. Może nie wystarcza mi sam fakt, że jestem kochany? Może chcę wiedzieć, dlaczego jestem kochany. A to wymaga rozmowy. Zgadzam się z Theodorem Zeldinem, francuskim filozofem i pisarzem, który w swojej książce „Rozmowa” (wydanej w Polsce przez WAB, Warszawa 2001) ubolewa nad faktem, że kobiety poświęcają więcej namysłu makijażowi niż rozmowie. Z drugiej strony Zeldin chyba nie zdaje sobie sprawy z tego, jak mało czasu, jeśli w ogóle, namysłowi nad rozmową z kobietą (którą już zdobyli) poświęcają mężczyźni. Z tego, co zdążyłem zauważyć, najwięcej o takiej rozmowie – i przed, i po niej – myślą mężczyźni, którzy robię sobie makijaż, a kobiet nie zdobywają…

Myślałem także o tym, co ja sam zrobiłem, aby do takich rozmów doprowadzić? I jak rzadko to robiłem. Nie było mi wcale dobrze z tymi myślami. Było mi bardzo źle.

Dobranoc,

JLW

PS „Jak dziecko, żeby nie zaziębiła się, nie zwariowała i nie uciekła…”

Warszawa, czwartek

Ludzie chętnie opowiadają sobie takie historie, a kiedy przytaczają dowody na siłę miłości, przynajmniej wiarę w nią czynią nieśmiertelną. A widzisz, wszystko jest możliwe – pocieszamy porzuconą właśnie koleżankę z biura – można kochać ponad życie. Musisz tylko spokojnie czekać, a na razie opanuj lęk, bo i kolejne uczucie możesz utracić. Czekaj na właściwy moment, na tego mężczyznę, który sprawi, że twoje życie upije się miłością. Radzimy nieszczęsnej, chociaż doskonale wiemy, że akurat z czekaniem w tej sprawie różnie bywa. Jedni mają szczęście w miłości, inni nie. Jedne i jedni zmieniają partnerów, inni trwają w starokawalerstwie i staropanieństwie, i do późnej starości czytają romanse do poduszki.

Imponuje mi Pana znajomość tematu, ale nie przekonuje, gdy wyjaśnia mi Pan biologiczne powody, które a priori dają mężczyźnie usprawiedliwienie poligamii. A co z mózgiem, pytam?

Nie mówiąc o tym, że te wszystkie gołe naukowe fakty i teoretyczne dywagacje każdego dnia przepuszczane są przez filtr praktycznych wyborów, decyzji, gniewu, szczęścia i rozstań. Męskich także. Powiada Pan i ubolewa za Theodorem Zeldinem, że kobieta więcej czasu poświęca na makijaż niż na rozmowę z mężczyzną. Może więc warto zadać sobie pytanie, z jakim mężczyzną nie chce jej się gadać? Z tym, który dawno już nie przypomina kochanka, z którym spędzała namiętne noce, czy z tym, który tak naprawdę nigdy nie widział w niej partnera do ważnych rozmów. A może z tym, który robi w domu piekło, gdy nie może znaleźć programu telewizyjnego, nie lubi i nie umie się śmiać z siebie samego…? Kobieta ma w sobie dużo samozaparcia, żeby każdego dnia nie widzieć w nim kogoś, kto w zgodzie z naturą będzie się szykował do skoku w bok, jeśli nie dziś, to jutro lub pojutrze. Trzeba siły woli, żeby prowadzić długie rozmowy o meczu, gdy jego wynik, z dużym prawdopodobieństwem, został już przez naturę przewidziany. Prawda?

Wracając do Pana ulubionych, niemieckich statystyk… okazuje się, że gdy po pierwszym szale namiętności w związek dwojga ludzi bez pardonu i pukania wkracza proza życia, ci rozmawiają ze sobą tylko siedem minut dziennie. Jednak nie o tym, że już się nie kochają, ale o niezapłaconych rachunkach, o tym cholernym programie telewizyjnym i o niedzielnym obiedzie u teściów. Siedem minut wystarcza im w zupełności. A co do makijażu, może gdy chce się ukryć przed światem nieszczęśliwą twarz, potrzeba i więcej staranności w tym względzie, i więcej make – upu?

Jest takie opowiadanie Iwaszkiewicza, w którym pisarz pochyla się nad tajemnicą miłości. To historia kochanków, którzy wspólnie spędzali ze sobą tylko wakacje. Każdego roku ona płynęła z Ameryki na jedno z sycylijskich wybrzeży. On czekał w porcie. Kochali się tak bardzo, że wreszcie zdecydowali, iż ona odejdzie od męża. Rzeczywiście, rozwiodła się i bez zwłoki wsiadła na statek, który miał ją zawieźć prosto do ukochanego. Mieli być razem. On jak zwykle czekał na nadbrzeżu. Tyle tylko, że na brzeg ona zeszła już jako żona innego mężczyzny, którego poznała i poślubiła podczas rejsu. To, co wydawało się miłością, okazało się złudzeniem. Czy jednak tylko jej?

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, piętek wieczorem

Pisze Pani:

„… ale nie przekonuje, gdy wyjaśnia mi Pan biologiczne powody, które a priori dają mężczyźnie usprawiedliwienie poligamii. A co z mózgiem, pytam?”.

Moim zdaniem wpada Pani w dość dobrze zamaskowaną pułapkę traktowania mózgu ludzkiego jak czegoś, co stoi ponad biologią. Tę pułapkę od wieków maskują humaniści, teolodzy, psychiatrzy i poeci. Gdy tylko badacze ewolucji, a ostatnio także neurobiolodzy, omiotą przysłoniętą suchymi liśćmi mitów niebezpieczną jamę, zaraz znajdzie się jakiś nawiedzony ministrant (para)anatomii i zacznie przykrywać ją świeżymi liśćmi, po raz kolejny wynosząc przy tym mózg na ołtarz świętości.

Mózg jest biologiczny. Tak samo jak śledziona, prostata lub jelito grube. Ma tylko (wiem, że nie u wszystkich) bardziej skomplikowaną funkcję do spełnienia. Dlatego jest tak duży i tak długo powstawał. Poligamia rodzi się w mózgu mężczyzn i tam się odgrywa. Prącie i wyejakulowana przez nie sperma, o której pisałem, to tylko didaskalia tego spektaklu. Wiele kobiet pogodziłoby się z poligamią swoich mężczyzn, gdyby była to tylko aktywność podobna do trawienia. Czasami chce się po prostu strawić coś innego. Strawić i wydalić. Mądrą kobietę będzie to bolało, ale gdy ból minie i upewni się, że to już wydalone, postara się to zrozumieć. Mężczyźni są, jak wiadomo, o wiele mniej odporni na ból, ale chcą, a może muszą, udawać, że jest inaczej. Noszą w sobie jątrzącą się ranę, że musieli podzielić się z innym samcem przynależną im waginą. To, że dzielą z nim nie tylko mikroskopijną łechtaczkę, ale także makroskopowy mózg, często nie odgrywa dla nich istotnej roli.

Problem poligamicznego mózgu, w odróżnieniu od trawiącego żołądka, leży w zdolności tego pierwszego do zapamiętywania. Często mężczyzna zapamiętuje zbyt dużo i nie potrafi się opamiętać. Ale również pamięć to biologia – rozbita na procesy tak naprawdę da się sprowadzić do chemii. Nie usprawiedliwiam (mózgowej) poligamii mężczyzn. Zwróciłem tylko uwagę na fakt, że monogamia nie jest programem, który wybrała Natura. Teraz dodaję, że według tego programu funkcjonuje nie tylko prostata, ale także mózg. Oba organy są bowiem połączone siecią elektrochemicznych procesów.

Znam to opowiadanie Iwaszkiewicza. Sam autor był bardzo poligamiczny – o czym Pani pewnie doskonale wie – i na dodatek nie zawsze zdecydowany co do płci tych, których wybierał. Był taki okres w jego życiu, że wybrał Marka Hłaskę (Hłasko działał nie tylko na kobiety) i słał mu bukiety czerwonych róż. Samolotem z Moskwy.

Ale wracając do opowiadania… Bardzo feministyczne opowiadanie moim zdaniem. Kobieta dokonuje wolnego wyboru, nie kierując się lojalnością i odpowiedzialnością wynikającą ze złożonych obietnic.

Mózg jest biologiczny. Także u kobiet.

Pozdrawiam,

JLW

Warszawa, sobota

Mózg jest biologiczny, tak jak żołądek, prostata lub jelito grube. Mózg jest biologiczny. U kobiety także. Amen. Mądra kobieta nie tylko, to zrozumie, ale i gdy zajdzie taka potrzeba, przebaczy – pisze Pan. Ale co i komu? No, jak to co? Oczywiście wybaczy mężczyźnie zdradę. Taka mądra. Bardzo to, Panie Januszu, niebezpieczne myślenie, bo klasyfikujące same kobiety, z konsekwencją godną lepszej sprawy, na te mądre, wybaczające i na te głupie, i w tym względzie nieprzekupne. Te pierwsze, jak rozumiem, przymkną oko na skok w bok, a te niemądre zaczną rozdzierać szaty i tak się będą upierać przy swoim, aż pewnego dnia zostaną na bruku. Same sobie winne. Niemądre.

Dlaczego więc nie miałby im wystarczyć udowodniony naukowo fakt, że mózg jest biologiczny, tak jak żołądek, prostata lub jelito grube? Być może dlatego, że na tej samej zasadzie należałoby, tak jak wiarołomstwo, wybaczać oszustwo, nieuczciwość, gwałtowność, brak odpowiedzialności, tchórzostwo itd. Mądre tak uczynią? Nie sądzę. A głupie? I znowu okazuje się, że wszystko zależy od punktu siedzenia. I tak od początku do końca i z powrotem.

Mózg jest biologiczny także u kobiet. Warto o tym pamiętać.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, niedziela wieczorem

Myśli Pani, że Syzyf miał depresję?

Czy czyta Pani czasami mitologię (grecką lub rzymską)? Ja, jako praktykujący katolik, często więcej inspiracji znajduję w historii pogaństwa niż w Biblii. Mitologia jest frapującą historią grzechu. Biblia jest dla mnie tylko nudnawą historię jego potępienia. Żaden alkoholik nie przestanie pić, gdy przeczyta, że jest wyłącznie potępieńcem.

Biblię czytam głównie w hotelach, w których przychodzi mi nocować. Czytałem już Biblię w hotelu w Kuala Lumpur (islam), w Bangkoku (buddyzm), w Nowym Jorku (judaizm), w Bombaju (hinduizm), w Oslo (ateizm), a także w Opolu (katolicyzm). Z jakiegoś powodu właściciele hoteli uważają, że w hotelowym pokoju powinien być minibar, telewizor i Biblia. Niektórzy dokładają ostatnio do tego Internet. I koło w ten sposób się zamyka. I w Biblii, i w Internecie na „początku było słowo”. Gdy kiedyś będę właścicielem hotelu, to do Biblii dołączę mitologię.

Syzyf to dla mnie dramatyczna postać. Syn Eola i Enarety, legendarny założyciel Koryntu. Niektórzy twierdzili, że był ojcem Odyseusza. Odyseusz mnie także fascynuje. Potrafił zostawić wszystko, sławę, bogactwo, uznanie. Dla miłości…

Syzyf był niezwykle przebiegły, oszukiwał nawet bogów (Zeus ukarał go przedwczesną śmiercią za zdradę boskich tajemnic, ale Syzyf oszukał Hadesa i wrócił na ziemię). Strącony do Tartaru piorunem Zeusa za karę miał wtaczać na górę głaz, który tuż przed szczytem ponownie się osuwał (stąd syzyfowa praca). Z drugiej strony, gdy pominie się ten element oszustwa, Syzyf to bardzo prawa i szanowana postać. Przez niektórych uważana za króla Efyru. Ale i tak wszyscy kojarzą go wyłącznie z tą straszną karą. Gdy Zeus porwał jedną ze swych śmiertelnych (Zeus kochał ziemianki, były jego zdaniem o wiele bardziej lubieżne i grzeszne niż boginie) wybranek, córkę Asoposa, Aginę, na jedną z wysp Morza Egejskiego, to właśnie Syzyf – widząc cierpienie ojca Aginy – powiadomił go o tym. Zeus nigdy nie wybaczył tego Syzyfowi i strącił do Tartaru piorunem, a także ukarał go tym głazem pchanym pod sam szczyt i opadającym za każdym razem u szczytu.

Ale pomimo to moim zdaniem Syzyf nie miał depresji. Głaz mu spadał, on wracał do podnóża góry i pchał go w nadziei, że teraz… to jest właśnie ten raz. Syzyf po prostu nie wiedział, że nigdy nie osiągnie tego szczytu i nie przepchnie kamienia na drugą stronę. Nikt mu tego nie powiedział. Nawet bogowie nie byli aż tak nieludzcy, by mu to powiedzieć.

Gdy rozglądam się wokół, widzę wielu Syzyfów wpychających swoje głazy pod górę. Mam takie uczucie, że teraz, w listopadzie ich głazy są szczególnie ciężkie. Zaczynają rano, gdy jest jeszcze ciemno, i kończą, gdy już jest ciemno. I także nie mają depresji. Chociaż powinni. Teraz w wieku Internetu i globalnej informacji trudno liczyć na dyskrecję Zeusów. Ale za to teraz Syzyf może sobie kupić Prozac w aptece.

Serdecznie,

JLW

Warszawa, poniedziałek

Biblia stoi gdzieś na wysokiej półce w moim pokoju do pracy. Stoi tam od chwili, gdy dostałam ją w prezencie wiele lat temu, w dniu Pierwszej Komunii Świętej. Przeczytałam ją raz, a teraz po prostu już jest i to mi wystarcza. Czy na tym także nie polega jej „niezwykłość”? Samą swoją obecnością daje poczucie bezpieczeństwa. Wszystko zostało opisane i opowiedziane. Dobre to dobre, a zło ma tylko jedno imię. I pewnie tak mają myśleć ci, którzy tak jak ja znajdują ją podczas wakacji w szafce w jednym z bungalowów, w Parku Krugera w RPA czy pod kołem biegunowym w Rovaniemii. Jest. Często towarzyszy tym, którzy w pokojach hotelowych bywają sami. Oswajanie samotności. Przypominam sobie opowieść Ryszarda Kapuścińskiego o tym, jak podczas jednej z afrykańskich rewolt znalazł się w opuszczonym przez wszystkich hotelu. Był tylko on i dym z papierosów, które palił. Ten tytoniowy obłok, to w tamtej chwili najbliższy przyjaciel. Podobnie jest z Biblią. To wierny kompan w czasach wielkiej samotności. Daje nadzieję, dodaje otuchy i bywa drogowskazem w sytuacjach ostatecznych. Czasami nawet alkoholik musi wiedzieć, że dno, na którym właśnie wylądował, oznacza dla niego potępienie. Często jedyny ratunek, to właśnie dno, od którego można się odbić. Czy nie tak myślał Syzyf, gdy wspinał się na swój szczyt? Zapominając w połowie drogi o dnie? W jakimś sensie podobnie miało być z Prozakiem. Dziś chwilowe szczęście można sobie kupić na receptę, a dla wielu z nas to łatwiejsze niż codzienna walka o szczęście. Tyle tylko, że gdy już ci się wydaje, że jesteś szczęśliwy, że nareszcie jest tak jak chcesz, to znowu i całkiem niespodziewanie dostajesz obuchem w głowę. Prozac miał być w tym względzie sposobem na syzyfowy trud. Nic z tego nie wyszło, bo przecież wyjść nie mogło. Odstawiasz pastylkę na szczęśliwość, podchodzisz do okna i chcesz skoczyć.

Pozdrawiam z ozdrowieńczym przeświadczeniem,

że skoro w życiu liczę się tylko chwile,

to i szczęściu można powiedzieć czasami dobranoc,

MD

PS Znalazłam, a właściwie odnalazłam, na okoliczność tego maila bestsellerowa książkę amerykańskiej seksuolog dr Ruth Westheimer „Niebiańska przyjemność – miłość i seks w kulturze żydowskiej”. Autorka przekonuje, że o przyjemnościach, jakie możemy czerpać z seksu, warto poczytać w Starym Testamencie. Dowodzi także, że Bóg był najlepszym terapeutą w sprawach seksu, a Biblia to wręcz podręcznik lepszej miłości. Swoje pozornie tylko obrazoburcze poglądy Westheimer tłumaczy m.in. tym, że w żydowskiej religii seksualizm nigdy nie był postrzegany jako grzech. Natomiast zawsze dopatrywano się w nim wartości pozytywnych, cementujących rodzinę i tak zwane pożycie małżeńskie. Poprzez odpowiednio dobrane cytaty i ich interpretacje pani doktor udowadnia, że judaizm nigdy nie zabraniał uprawiania seksu, a tym bardziej nigdy nie zakazywał rozmów o nim. Dlatego według Westheimer na każdym stoliku nocnym, w każdym najbardziej nawet podrzędnym amerykańskim hotelu leży przy łóżku Biblia. W każdej chwili można z niej skorzystać. Pani seksuolog w czasie swej wieloletniej praktyki także często sięgała po Stary Testament. Nigdy również nie miało dla niej znaczenia wyznanie zgłaszających się pacjentów. Nigdy nie zauważyła, aby inne problemy mieli protestanci a inne katolicy czy muzułmanie. Chociaż gdy Żydówka zwierzy się rabinowi – pisze Westheimer – że nie układa się jej seksualne pożycie z małżonkiem, to może, bardziej niż teoretycznie, liczyć na rozwód. Katoliczka takich ułatwień nie ma. W innych religiach seks często wychodzi poza ramy prokreacji i domaga się przede wszystkim przyjemności. Ten więc, kto będzie czytał Biblię, ma małe szanse na nabawienie się seksualnej neurozy. W konsekwencji Westheimer tak interpretuje pierwsze zdanie Księgi Genezis: Na początku było słowo i brzmiało ono seks. Dodając przy okazji, że słowo seks powinno być używane wymiennie ze słowem poznanie.

PS2 80 – letnia z kawałkiem pani profesor wyruszyła właśnie w podróż do Izraela w poszukiwaniu kolejnego męża. Niedawno owdowiała chętnie odda swe serce i ciało dużo młodszemu od siebie partnerowi. Przyjemność przede wszystkim.

Frankfurt nad Menem, wtorek wieczorem

Co może się zdarzyć, gdy przy szampanie w nocnym klubie spotkają się prostytutka z zakonnicą? Nic specjalnego. Przynajmniej dla mnie. Jak to z kobietami bardzo często bywa, rozmawiają głównie o mężczyznach i miłości. Zakonnica Maria Borgia (75 lat) z zakonu sióstr Ukochanej Panienki mówi o tym, jak ważny w jej życiu jest mężczyzna Jezus, podczas gdy Vanessa (23 lata) z nocnego klubu Bel Ami w Berlinie opowiada, jak ważni są dla niej mężczyźni, których spotyka, i jak ważne jest dla niej „szczęście, które im daje”.

Spotkanie obu kobiet zorganizowała wysokonakładowa codzienna niemiecka bulwarowa gazeta. Na fotografii dokumentującej owo spotkanie Vanessa i Maria stukają się kieliszkami pełnymi szampana. Vanessa jest w przezroczystym body, ma długie palce z french manicurem i nie pokazuje twarzy, zakrywając ją długimi blond włosami. Zakonnica ma włosy spięte pod czarną toką, ma pomarszczone dłonie o chudych palcach i uśmiech kobiet z obrazów Toulouse – Lautreca. To uderzyło mnie w tej fotografii. Henri de Toulouse – Lautrec bardzo często portretował paryskie prostytutki. Nie tylko zresztą portretował. Badacze jego biografii doliczyli się przynajmniej pięciu paryskich burdeli, w których krócej lub dłużej wynajmował pokoje i pomieszkiwał. Swoimi obrazami bardzo często płacił za dach nad głową, za seks i za wino, którymi go owe damy raczyły. Dzięki temu, jak mało kto, znał burdelowe klimaty i z niedoścignionym mistrzostwem uwieczniał je – szokując i skandalizując – na swoich płótnach. Jego obraz zatytułowany „W salonie”, przedstawiający grupę prostytutek oczekujących na klientów, wszedł do kanonu malarstwa końca XIX wieku, a Lautreca okrzyknięto „socjologiem prostytucji”.

Zakonnica Maria Borgia jest poruszająco piękna na tej fotografii. Gdybym miał do wyboru spędzić wieczór przy świecach z Vanessą lub Marię, bez zastanowienia wybrałbym Marię. I chciałbym, aby były to świece w jej klasztorze.

Rozmowa obu pań jest świadectwem, że prawdziwy ekumenizm jest możliwy. Jeśli może zdarzyć się, nazwijmy to po imieniu, w burdelu – to co dopiero na konferencjach biskupów, arcybiskupów lub kardynałów!

– Robię to tylko jako hobby. Seks sprawia mi wiele radości. A ty… Czy ty nigdy nie tęsknisz za seksem? – pyta Vanessa.

– Gdy miałam 20 lat, wybrałam Jezusa jako mojego towarzysza życia. Nigdy mnie nie zawiódł. Teraz staram się pomóc innym ludziom – odpowiada spokojnie Maria.

– Jak długa trwa… no, takie bycie razem dwojga ludzi? – pyta Maria.

– Niektórym mężczyznom wcale nie chodzi o seks. Często siedzimy całą noc tutaj i rozmawiamy. To nic ich nie kosztuje. Płacą tylko za to, co dzieje się w łóżku – odpowiada Vanessa.

– Czy z takiego spotkania może narodzić się… związek? – pyta Maria.

– Nie, dla mnie nie. Nie zakochuję się w klientach. Ale moim koleżankom to się zdarzało – odpowiada Vanessa.

– Kim jest dla ciebie Bóg? – pyta Maria.

– Wierzę w Boga. Chodzę do kościoła. W niedziele tutaj nie pracuję – odpowiada Vanessa.

– Ale ty grzeszysz. Ciężko grzeszysz – komentuje Maria.

– Nie może tak być, że to, co robię, jest tylko złem. Uszczęśliwiam wielu ludzi – odpowiada Vanessa.

Maria myśli dłuższą chwilę i odpowiada spokojnie:

– Nie potrafię tak patrzeć na twoją pracę. Wolałabym, abyś poszła inną drogą.

Czy to nie jest ekumenizm? Katoliczka z katoliczką? Przy szampanie? Nie sądzi Pani? Ja sądzę. To jest moim zdaniem droga, którą powinien iść Kościół. W pochodzie za Marią Borgią, która nie zawahała się wejść do burdelu i wypić z Vanessą szampana. Uważała bowiem, że nie ma takich miejsc, w których nie warto powiedzieć komuś: „Wolałabym, abyś poszła inną drogą”.

Maria Borgia, 75 – letnia niemiecka zakonnica z twarzą jak z obrazów Toulouse – Lautreca, zachwyciła mnie. Tym, że weszła do burdelu udowodniła bardziej niż tysiącami kaznodziejskich pouczeń padających z ambon każdej niedzieli, że wszystkie miejsca są dobre, aby rozmawiać o miłości. Bo to w efekcie o miłość chodzi. Wszystkim chodzi o miłość. I tej zakonnicy, i tej prostytutce, i także klientom tej prostytutki. Z badań przeprowadzonych przez socjologów w Danii i opublikowanych ostatnio w naukowym czasopiśmie „Psychology Today” w USA wynika jednoznacznie, że prostytutkami stają się osoby, które w dzieciństwie nie doświadczyły miłości. To samo dotyczy mężczyzn, którzy nałogowo odwiedzają burdele. Tylko niewielu z nich to seksualni frustraci, którzy chcą kochać się w czapce Świętego Mikołaja lub worku foliowym na głowie i w butach z dźwięczącymi ostrogami.

Poza tym ta zakonnica, być może intuicyjnie, wiedziała, że w burdelu trafi na osobę… wierzącą. Według opublikowanych ostatnio wyników badań (pierwszych tego typu) przeprowadzonych przez studentów i pracowników naukowych Śląskiej Akademii Medycznej ponad połowa prostytutek (na Śląsku!) uznaje się za osoby wierzące. Co piąta chodzi w niedzielę do kościoła, regularnie się spowiada, dostaje rozgrzeszenie i przystępuje do komunii. Takiego przywileju nie mają prawa dostąpić setki tysięcy kobiet, które z pewnością prostytutkami nie są. Ich grzech, z którego nie wolno ich uwolnić w żadnym konfesjonale, polega na pozostawaniu w niesakramentalnej nieczystości. Najczęściej zresztą nie wynika on z grzesznej natury tych kobiet. Raczej z lęku przed samotnością. Bardziej bały się samotności na ziemi niż wiecznego ognia w piekle i nie dość, że się rozwiodły, to na dodatek trwają w niesakramentalnym związku z innym mężczyzną. W ten sposób – w wyraźnym odróżnieniu od prostytutek – automatycznie stały się bękartami gorszego Boga. Wiem, jak bardzo boli, gdy doświadcza się uczucia bycia takim bękartem.

Moja matka Irena Wiśniewska z domu Szczygielska miała cztery nazwiska – wliczając także panieńskie – i trzy wielkie miłości w swoim życiu. Wszystkie miała szczęście poślubić. Z ostatniej miłości urodziłem się ja. Przybijała nam (bratu i mnie) drewniane krzyżyki do ściany nad łóżkami i uczyła nas pacierzy. Znałem wszystkie pacierze i wszystkie wypowiadałem wieczorem przed snem, klęcząc na łóżku przed tym krzyżykiem przybitym do ściany zbyt dużym gwoździem (mój ojciec nie chciał pomóc przy wieszaniu krzyży, bo po trzech latach w Stuthoffie przestał wierzyć w Boga). Każdej niedzieli wysyłała nas do kościoła i wpychała do ręki pieniądze na ofiarę. Mój brat czasami za te pieniądze kupował papierosy. Ja zawsze wolałem słodycze. Mimo to nie przychodził do nas z kolędą żaden ksiądz. Matka ochrzciła nas, wysłała do pierwszej komunii, najlepiej w szkole znaliśmy pacierze. A ksiądz z kolędą i tak do nas nigdy nie przychodził. Omijał drzwi naszego toruńskiego mieszkania tak, jak gdyby za tymi drzwiami mieszkali trędowaci innowiercy. Nigdy nie zapomnę łez w oczach mojej matki, gdy po kolędzie, która nas nie zaszczyciła, ze stołu przykrytego najlepszym obrusem zbierała posrebrzaną figurkę Jezusa na krzyżu i kropielnicę. Chowała do specjalnego kartonu w szafie, gdzie wszystko miało czekać przez cały rok na następną kolędę. Ostatni raz płacząc, schowała karton na dziesięć miesięcy przed swoją śmiercią w grudniu 1977 roku.

Moja matka była najpiękniejszą i najbardziej poprawną rozwiedzioną katoliczką, jaką zdarzyło mi się spotkać w życiu…

Pozdrawiam,

JLW

Warszawa, środa

Nie wiem, czy słyszał Pan o tym, że niektóre ze swoich obrazów, Toulouse – Lautrec werniksował spermą? Ale to tak tylko na marginesie. To bardzo piękne, że zakonnica rozmawia z prostytutkę, tyle tylko że i w tej rozmowie pobrzmiewa taki nieznośny dla mnie ekspiacyjny ton. Prostytutka oprócz tego, że jest szlachetna, chodzi do kościoła, to jeszcze, gdy trzeba, dodaje otuchy nieszczęśliwym mężczyznom. Czy dlatego co trzeci Niemiec płaci za miłość? Mimo że większość z nich ma żony, narzeczone i kochanki na mieście. Brak im dobrego słowa? Aż trudno uwierzyć, że w ciągu roku niewierni wydają na grzeszną miłość około 10 miliardów euro. Klient, alfons i jego podopieczna. Córa Koryntu. Uprawiając najstarszy zawód świata, przekonuje mężczyzn spragnionych sprośnych słów i gestów, że do tej pory z nikim nie było jej tak dobrze. To jej zawodowy patent. Chętna, uczynna i bez wątpliwości, kto tu rządzi. Tak naprawdę prostytucja to nic innego jak jeszcze jedna forma niewolnictwa. Opartego na nieszczęściu, biedzie, uzależnieniu od alkoholu, narkotyków. Uzależnienie kobiety od mężczyzny. Los prostytutki to kiepski scenariusz. Nieodpowiednia miłość, prochy, brak dachu nad głowę, a potem już tylko ulica. Z amerykańskich badań wynika, że prawie 90% kobiet żyjących z nierządu w młodości przeszło przez koszmar molestowania. Z badań przeprowadzonych przez mężczyzn, a nie przez feministki.

Niemieckie statystyki podają, że tylko dziesięć prostytutek na sto nie kończy w przytułku. Tak wygląda proza życia cór Koryntu, bo z prozą jako taką jest już inaczej. Nikt nie wie, dlaczego sakralna prostytucja zanikła, choć trwała co najmniej przez dwa tysiąclecia. Może z powodu chorób lub jakichś przemian społecznych, może dlatego że zmieniły się religie. Tak czy inaczej już jej nie ma i nie będzie.

W naszych czasach światem rządzą mężczyźni, a określenie „prostytutka” służy wyłącznie napiętnowaniu każdej kobiety, która nie idzie „prostą drogą”. To płomienne expose wygłasza Maria, bohaterka „Jedenastu minut” (tyle trwa statystyczny stosunek), powieści Paulo Coelho, najlepiej sprzedającej się w 2003 r. książki na świecie. Czy dlatego odniosła taki sukces, że u Coelho prostytutka jest postacią z baśni, ale tej na miarę męskich i stereotypowych wyobrażeń o tym, co kieruje kobietę na złą drogę? Ona po prostu lubi to robić. Maria jest kryształowa, mądra, szlachetna i odważna. Jest bardzo młoda, ale jak filozof dywaguje na temat losów świata i siebie samej. Trzeba przyznać, że ma niebywałe szczęście i nie wie, co to poniżenie, brud i brutalność. Trafia na wyrafinowanych klientów, ale nawet ten o sadomasochistycznych ciągotach oprócz chłosty doprowadza ją do pierwszego orgazmu w życiu. „Maria wybrała prostytucję po to, by żyć bez miłości, ale jej podróż przez życie – opowiada Coelho – przypomina odbywaną przez nas wszystkich, gdzie ważne rzeczy można poznać tylko przez doświadczenie”. Niezła apoteoza dziwki. Chcesz dowiedzieć się prawdy o sobie i innych, idź na ulicę. Nie ma co, książka ta „chlubnie” wpisuje się w prostytucyjną hagiografię. Nie dziwi więc, gdy Maria vel pretty woman spotyka na swojej drodze przystojnego, bogatego i zakochanego w niej po uszy malarza vel Richard Gere. Coelho wyjaśnia, że kobiety dość prędko zaczynają zajmować się w życiu czymś innym – dziećmi, porządkami, gotowaniem, tolerowaniem mężowskich skoków w bok, planowaniem wakacji, podczas których bardziej myślą o dzieciach niż o sobie, nawet miłością – ale nie seksem. Co innego taka prostytutka… Pisarz stara się nas przekonać, że napisał książkę o uświęconym wymiarze seksu, a w tym pomogła mu pewna prostytutka, a właściwie jej dzienniki, które mu podarowała. Jakby tego było mało, prawdziwa Maria po odejściu z zawodu zamieszkała w Lozannie, jest szczęśliwą mężatką i ma dwie córki. Szkodliwa i szowinistycznie nieprawdziwa to bajka. Szkoda, bo gdy „Alchemik” wydawał się czystą i szlachetną opowieścią o poszukiwaniu sensu życia i samego siebie, tak w „Jedenastu minutach” widać już marketingowy cel i ten męski punkt widzenia sprawy. Ona lubi to robić.

„Jedenaście minut” napisał mężczyzna, „The Monster” nakręciła kobieta. To ponura historia, może dlatego że napisana przez samo życie. Patty Jenkins opowiedziała autentyczne losy amerykańskiej prostytutki Ailleen Wuornos skazanej na śmierć za zamordowanie siedmiu klientów. Wyrok wykonano o godzinie 5.30 rano 9 października 2002 r. Jej podróż życia z pewnością nie nadawałaby się do książki Coelho. Wuornos już w wieku siedmiu lat była gwałcona przez ojca i dziadka. Później dołączył do nich brat dziewczyny. Bita, poniżana, głodzona szybko zaczęła zarabiać na nędzną wegetację na ulicy Specjalizowała się w kierowcach ciężarówek Po raz pierwszy zabiła w obronie własnej, a potem już poszło. Zdarzyło się jej nawet być mężatką, ale szybko opuściła 69 – letniego biznesmena i wróciła do zawodu. Ćwierć wieku temu Germaine Greer w „Kobiecym eunuchu” napisała, że: „najbardziej niebezpiecznym aspektem prostytucji jest to, że wiele prostytutek poddaje się sadystycznym i bestialskim rytuałom seksualnym, które są potrzebne niektórym cywilizowanym mężczyznom do tego, by mogli zaspokoić swoje seksualne potrzeby. Często prostytutki uważają, że taka właśnie jest ich rola społeczna. I chociaż te nieszczęsne dziewczyny, które uduszono własną pończochę czy zgwałcono butelkę, są ofiarami męskiego fetyszyzmu, to jednak żadna kobieta nie krzyknie wobec tych potworności: Dlaczego tak nas nienawidzicie?”. Że nagle jestem taka pryncypialna? I zła.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, czwartek wieczorem

Małgorzato,

zadała mi Pani pytanie: „Nie wiem, czy słyszał Pan o tym, że niektóre ze swoich obrazów Toulouse – Lautrec werniksował spermą?”.

Nie, nie wiedziałem. Nie sądziłem, że miał jej aż tyle, by wystarczyło na wykorzystywanie w malarstwie. Wiem jedynie, że gdy wypił zbyt dużo, próbował sprzedawać swoją spermę (za wino) paryskim prostytutkom, które malował. Chciał, aby powiły geniuszy. Wiem natomiast, że do swoich farb regularnie spermę dolewał Picasso. Uważał, że jego obrazy w ten sposób nabierają „żywotności i rodzą się w momencie tworzenia”. Artystom czasami wydaje się, że nawet ich plemniki mają szczególną wartość. Nawet te martwe… Sądzi Pani, że to grzech? A jeśli tak, to który z tych najbardziej znanych dziesięciu?

Myśli Pani, że Dekalog powinien być ciągle najważniejszym drogowskazem w życiu?

Ostatnio zatrzymała mnie przed wyjściem rano do pracy audycja telewizyjna emitowana przez niemiecką VIVĘ. Dziennikarka zadała pięciu młodym ludziom zaproszonym do studia pytanie o Dekalog – z którym się zwracam się dzisiaj do Pani. Żadna z tych osób nie wiedziała, co to jest Dekalog.

W moim biurze we Frankfurcie mam korkową tablicę – Amerykanie i za nimi cały świat nazywa to „pinboard” – do której pinezkami przypinam papierowe kartki, na których zapisuję rzeczy do „natychmiastowego załatwienia”. Pani pewnie także tak robi. Gdy załatwię taką natychmiastową sprawę, z radością odrywam odpowiadającą jej kartkę, najczęściej zamieniając na nową. W środku mojego pinboardu wisi wyblakła kartka z dziesięcioma przykazaniami. Powiesiłem ją tam przed około 15 laty. Nie udało mi się załatwić „tej sprawy” do dzisiaj. Chciałbym ją zerwać i zastąpić nową. Nie udaje mi się to. Do dzisiaj załatwiłem dopiero 60% spraw z Dekalogu.

Myślałem o tym dzisiaj, po tym jak mój hiszpański kolega z biura powiedział mi w czasie lunchu, że szuka mieszkania. Musi wyprowadzić się z domu, ponieważ jego żona przyłapała go na zdradzie i spakowała mu walizki. Kolega uważa, że nie zdradził swojej żony, bowiem tej „drugiej” kobiety, o którą chodzi jego żonie, nawet nie dotknął. Nawet jej nie widział tak naprawdę. Korespondowali tylko przez Internet. I żona przechwyciła te e – maile. Według niej złamał szóste i dziewiąte przykazanie, i dlatego – przez szóste – ona nie może z nim spać w jednym łóżku i dalej żyć pod jednym dachem. Mój kolega uważa, że złamał tylko dziewiąte. Nawet zacytował mi je w całości (Hiszpanie uważają, że jak nauczą się na pamięć katechezy, to są lepszymi katolikami):

„Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego”.

Z e – maili przechwyconych przez żonę wynika, że nie pożądał ani wołu, ani osła, ani nawet niewolnika. Pożądał jedynie Klarysy z Moskwy, którą poznał na międzynarodowym czacie na portalu Yahoo. Zaczął jej pożądać, gdy na jego prośbę wysłała mu swoją fotografię z wakacji, zrobioną w trakcie urlopu (z mężem i dwójką dzieci) na plaży nad Morzem Czarnym.

Czy sądzi Pani, że Dekalog w czasach Internetu jest ciągle aktualny? Watykan zdecydowanie uważa, że tak. W 1998 roku kardynał Antonio Sciortino, redaktor naczelny wpływowej papieskiej gazety „Famiglia Cristiana”, w odpowiedzi na zapytanie czytelniczki, zagubionej mężatki z Triestu, pisał w artykule wstępnym, że:

„Wirtualna rzeczywistość jest tak samo pełna pokus jak realna. Można popełnić grzech cudzołóstwa w Internecie, nie ruszając się z domu”.

Marina, żona mojego hiszpańskiego kolegi z biura, wprawdzie nie znała wypowiedzi kardynała z Rzymu, ale czuła, że gdy do e – maila dołączona jest fotografia nagiej Klarysy na plaży, to jest to wyraźnie sprzeczne nie tylko z dziewiątym, ale także z szóstym przykazaniem. Poza tym przeczytała komentarz swojego męża odnośnie ciała Klarysy. To już ją zupełnie przekonało.

Czy Dekalog, gdy nakazuje „nie pożądaj”, nie stawia przypadkiem przed człowiekiem niewyobrażalnie wielkich wymagań?

Z jednej strony – pozostając na gruncie kreacjonizmu, bo przecież mówimy o Dekalogu – Bóg wyposaża ludzi we wszystko, co ma wzmagać pożądanie: hormony, neuroprzekaźniki, neuropeptydy, jednym słowem w całą chemię pożądania, a z drugiej strony wciąż strofuje człowieka i nakazuje mu, aby używał tej chemii tylko dla potrzeb jednej reakcji (prokreacji) i to tylko w jednym laboratorium. To musi prowadzić do buntu ciała wobec ducha. Nie uważa Pani?

Szczególnie teraz, gdy nagość jest wszechobecna i na każdym kroku, nieustannie prowokuje ciało do takiego buntu. Nagość jest w mediach i nagość jest w reklamie. Także tej na ulicach. Nagością sprzedaje się bieliznę, ale także nagością w reklamie (np. w Norwegii) sprzedaje się nawozy sztuczne. Nagość – trudno będzie z pewnością Pani w to uwierzyć – została ostatnio jako reklama, odkryta przez… Kościół. W obliczu ucieczki wiernych od religii na zlecenie jednej z parafii w Wiirzburgu (w Niemczech przynależność do wiary to akt nie tylko duchowy, to także akt finansowy: będąc katolikiem w Niemczech, płacę specjalny podatek) zachęca się do pozostania w Kościele plakatem, na którym widnieją nagie pośladki młodej dziewczyny z wytatuowanym krzyżem.

A może w tym zaplanowanym przez Boga buncie jest całe sedno sprawy? Może właśnie poprzez umiejętność stłumienia tego buntu dowodzimy, że mając niewiele więcej genów niż kopulująca ze wszystkimi samcami małpka bonobo, jesteśmy ludźmi?

Dziewiąte przykazanie zatrzymuje moją uwagę również z tego powodu, że zdecydowanie wyróżnia kobiety. Nie ma w nim ani słowa o pożądaniu „męża bliźniego swego”. Są woły, są osły, są niewolnicy, niewolnice, ale nie ma mężów. Wynikać z tego mogłoby, że kobiety wolne są od pożądania i wystarczy, że przestrzegają tylko szóstego przykazania: „nie będziesz cudzołożył”.

Z drugiej strony, zważywszy jak dawno ustanowiono te przykazania, oddzielenie „żony bliźniego twego” od „ani jego niewolnika” świadczy o tym, że równouprawnienie kobiet już wtedy było stosunkowo daleko posunięte. Później jeszcze bardziej się posuwało, chociaż raczej powoli. W średniowieczu na przykład (cytuję za podręcznikami historii państwa i prawa) „mężczyzna miał pełne prawo karcenia żony”. Ale już pod koniec XIV wieku zostało one istotnie ograniczone: „nie mógł jej karcić nożem ani łańcuchem”. To już duży postęp. Nie uważa Pani?

Serdecznie,

JLW

Warszawa, piątek

Panie Januszu,

to tak, jakby mnie Pan pytał o to, czy powinno się myć zęby. Nie umyjesz, to prędzej czy później je stracisz. Zgrzeszysz, to prędzej czy później życie wystawi ci rachunek do zapłacenia. Chociaż słyszę już oburzone głosy, że przecież tylu skurczybyków jest na tym świecie i nigdy za nic nie zapłacili. To prawda, ale przecież istnieje jeszcze piekło, jego wyobrażenie i czasem nawet ateista w poszukiwaniu sprawiedliwości powołuje się na męki piekielne. Brałam w zeszłym tygodniu udział w panelu o grzechu najpoważniejszym, o grzechu pychy. Tyle, ile osób, tyle jej definicji. Socjolog koncentrował się na przejawach pychy w antycznej Grecji, znany psychoterapeuta omawiał jej istnienie w relacjach męsko – damskich, ale minę miał jakoś nietęgą. Za parę dni mieliśmy się dowiedzieć o jego wieloletnim romansie z pacjentką.

Dla mnie pycha, to bezpodstawne poczucie wyższości wobec słabszych. Mężczyzny wobec kobiety, młodszego wobec starszego i tego, który nie radząc sobie z własnymi kompleksami, dręczy innych. Chyba nikt nie ma wątpliwości, że Dekalog niedościgły w swoim idealizmie jest TYLKO czy AŻ swego rodzaju kagańcem moralnym. Dla nas wszystkich. Masz go na twarzy, nie ugryziesz, a mimo to nadal możesz szczekać. Chociaż niepełnym głosem. Aby w tym wszystkim się odnaleźć, nie zwariować, nie budzić się każdego ranka z kacem niedotrzymania któregoś z przykazań, każdy z nas tworzy własne, prywatne dekalogi. Gdy nawet zdarzy się nam wezwać imię Pana Boga nadaremno, to przecież możemy sobie odpuścić, bo nigdy nie zdradziliśmy współmałżonka, prawda? A to, że po ślubie jesteśmy dopiero parę miesięcy, jakie to ma znaczenie? Dlatego pytani o to, co dla nas najważniejsze, najczęściej odpowiadamy, że rodzina – to zawsze bezpieczniejsze, niż nie cudzołóż. Praca i jej umiłowanie, to w jakimś sensie zwolnienie nas z przyrzeczenia, że będziesz dzień święty święcił. Chociaż coraz więcej znanych mi ludzi zaczyna mieć serdecznie dosyć wyścigu szczurów. I nawet jeśli sami osiągnęli sporo, to dla swoich dzieci wybraliby już inny los. Wszechobecna świadomość istnienia Dekalogu ustawia nas w mało wygodnej pozycji, bo co prawda, ktoś już za nas zdecydował, co dobre, a co złe, ale to my mamy dać świadectwo prawdzie. W rezultacie każdy z nas żyje z mniejszym lub większym poczuciem winy. Ale czy inaczej wszyscy myliby codziennie zęby? Nobody is perfect.

Pozdrawiam,

MD

PS Kalendarze mamy wypełnione coraz to nowymi terminami. Tyle że coraz trudniej zrobić w nich taki oto zapis: termin na miłość.

Frankfurt nad Menem, sobota wieczorem

Joëlle jest Francuzką, która przed 16 laty opuściła Paryż i przyjechała do Frankfurtu. Mówi po niemiecku ze słodkim francuskim akcentem, a gdy się zdenerwuje, to wtrąca, nieświadomie, francuskie słowa. Wtedy jest najbardziej czarująca.

Joëlle jest żonę Stefana, z którym pracuję w mojej frankfurckiej firmie i od czasu do czasu grywam w squasha. Około 10 lat temu Stefan po jednym z naszych squashowych wieczorów zaprosił mnie do swojego domu. Tak poznałem Joëlle.

Joëlle jest wprawdzie po historii sztuki na Sorbonie, ale pracuje w jednym z banków we Frankfurcie. Zna się na homeopatii, maluje na jedwabiu, gra we francuskim teatrze amatorskim, skończyła kurs szybkiego czytania i czyta średnio cztery książki w tygodniu. Często wymieniamy się książkami. Ostatnio, po pracy, wpadłem wieczorem do Joëlle z nową książką. Siedziała przy kuchennym stole, na którym w porcelanowych świecznikach dopalały się dwie świece i stygła pieczeń z indyka w szklanym półmisku. Joëlle piła wino i czekała na Stefana.

– Jak myślisz, jak długo trwa miłość? – zapytała smutnym głosem, podnosząc kieliszek do ust.

Rozmawialiśmy. Głównie mówiła Joëlle. Z tym swoim słodkim francuskim akcentem.

„14 lat i 6 miesięcy nie są aż tak ważnym powodem, aby wrócić punktualnie do domu, prawda Janusz? Wiem to sama. To przecież żaden powód, aby robić mu wyrzuty. Co mam mu powiedzieć?! Zapomniałeś o naszej miesięcznej rocznicy?! Idiotyzm. Nie pamiętamy już o nich przecież oboje od 12 lat. Nie obchodzimy ich. Kiedyś tak. W siódmą miesięczną rocznicę na przykład, w trakcie długiego weekendu na Rugii. W wąskim śpiworze. To były czasy…

Teraz nie rezerwujemy nic poniżej czterech gwiazdek i narzekamy, gdy nie ma mineralnej bez gazu w lodówce w minibarze. A wtedy w 16. miesięczną rocznicę… Spacer i piknik w czasie oberwania chmury w parku w pobliżu szpitala. Teraz? Teraz chodzimy na spacery tylko w niedziele. Dokładnie o 15.30 wychodzimy z psem na spacer wokół osiedla, ale tylko wtedy, gdy nie zapowiada się zachmurzenie.

W 23. trzecią miesięczną rocznicę było śniadanie z szampanem w łóżku. Seks i sałatka z krabów. Te kraby aż do obrzydzenia. Cały dzień w łóżku. Przerwy tylko na wyjście do łazienki lub po następną butelkę szampana do lodówki. Dzisiaj, jeśli chodzi o seks, znajdujemy się poniżej średniej krajowej, a sałatek z krabów też już nie jemy, odkąd przeczytaliśmy w „Spieglu”, że zawierają niebezpieczne metale ciężkie.

Janusz, pewnie jesteś głodny. Nałóż sobie indyka, zanim zupełnie wystygnie…”.

Nie wiem, jak długo trwa miłość. Pamiętam tylko, że w tym samym „Spieglu” opublikowano ostatnio, że 52% kobiet nie wyszłoby za mąż za swojego męża po sześciu latach małżeństwa. Po 11. latach małżeństwa tylko 19% par nie myślało o zdradzie. Ponadto, według danych ze „Spiegla”, pary o długim stażu rozmawiają ze sobą około dziewięciu minut dziennie.

Słuchałem Joëlle.

„Proszę, wytłumacz mi – tak bardzo chemicznie, jak tylko ty to potrafisz – to obniżanie się w czasie współczynnika pożądania jednej i tej samej kobiety! Dlaczego mężczyźni nie pożądają nas aż do naszej lub swojej śmierci?! Jakie to jest, kurwa, smutne! Dlaczego kobiety chcą być w ogóle pożądane? Czy one nie mogą się w końcu wyluzować?!”.

Jadłem zimną pieczeń z indyka i myślałem, że dobrze się stało, że nie powiedziałem Joëlle, że Stefana już dawno nie było w biurze, gdy wyjeżdżałem do niej z książkę…

Serdeczności,

JLW

Warszawa, niedziela

To zatrważające, ale i groteskowe, jak wielką wagę my, kobiety, przywiązujemy do wszelkiego rodzaju rocznic. Rocznica spotkania, pierwszego pocałunku, narzeczeństwa, ślubu i pierwszej kłótni. Biada mężom, którzy o tych datach zapominają. Są wyrzuty i ciche dni. Co bardziej strachliwi starają się więc zapisywać ważne daty w kalendarzach, a żeby o nich nie zapomnieć, wiążą supły na rogach chusteczek. O czym to ja miałem pamiętać?

Według wspomnianej już przez Pana Helen Fisher miłość, ta płomienna, trwa około czterech i pół roku. Potem u szczęśliwców namiętność zamienia się w przyjaźń, a pechowcom los szykuje nudny i przegrany związek na stare lata…

Zastanawiałam się kiedyś nad tym jak wyglądałyby relacje między ludźmi, gdyby w każdą rocznicę związku odpowiadali sobie na pytanie czy nadal chcemy być ze sobą? Tak? To przedłużamy miłosny kontrakt na kolejny rok. Czy nadal chcesz ze mną być? Nie? To do widzenia. Każde idzie w swoją stronę.

Te wszystkie rocznicowe rytuały dają kobietom złudne poczucie bezpieczeństwa. Jest rocznica, to jest i związek. Ale uczucia nie da się zakląć w coroczne zapalanie świec na stole i kupowanie czerwonych róż. Być może dlatego tak często zapominają o nich mężczyźni.

Z drugiej strony rocznice to także wspomnienia. To także szansa na to, aby wreszcie dokonać zmian. Już nie jest tak, jak było. Czy jeszcze kiedyś może tak być, czyli dobrze? Nie. A więc uczcijmy siebie tym odkryciem, tą rocznicą i odejdźmy każde w swoim kierunku. Do innych dat i kolejnych wspomnień. A może nawet rocznic.

Pozdrawiam,

MD

Opole, poniedziałek wieczorem

Dziennikarz pewnego polskiego miesięcznika zapytał mnie ostatnio (w e – mailu), czy zgodzę się wypowiedzieć dla jego gazety. Mają w tym miesięczniku rubrykę pt „Sławni i bogaci”. Namawiają sławnych i bogatych, aby wypowiadali się o sławie i bogactwie. Dziennikarz założył, że jestem bogaty i sławny. To nie był wcale „Playboy”. Miesięcznik, wbrew pozorom, nie jest z półki tzw. ekskluzywnych i dotyczy informatyki. Zastanawiałem się dłuższą chwilę, dlaczego prowadzą taką rubrykę w czasopiśmie o takim profilu. Nie znalazłem żadnej odpowiedzi, ale ponieważ informatyka jest mi bliska, wypowiedziałem się.

Czy Pani czuje się sławna i bogata?

Ja czuję się tylko bogaty. Od 17 lat mam dość pieniędzy na zapłacenie swoich rachunków, francuską bagietkę, czerwone wino i książki. Dla mnie są to atrybuty bogactwa.

Być może dlatego nie chcę czuć się sławny. Niektórzy przekonują mnie, że popełniam błąd. Powinienem czuć się sławny. Sprzedałem w Polsce tysiące swoich książek, pokazują mnie w telewizji, wypowiadam się w radiostacjach, cytują mnie w gazetach, robią ze mną ogólnokrajowe czaty, zapraszają do księgarń i bibliotek, proszą, abym innym „sławnym” wręczał ważne nagrody. Sławny czułem się ostatnio tylko raz. Gdy moja córka Joanna odbierała swoje świadectwo maturalne w gimnazjum im. Alberta Einsteina w Schwalbach koło Frankfurtu. Ze średnią 1.6. Maksymalnie (w Niemczech najwyższą oceną jest jedynka) można mieć 1.0. Nigdy dotąd nie czułem się tak sławny, jak w tym jednym momencie, gdy Joasia wróciła na miejsce ze swoim świadectwem maturalnym i mogłem wstać, i przytulić ją do siebie. Cała sala pełna ludzi mogła zobaczyć, że to JA jestem jej ojcem…

Dziennikarzowi od „sławy i bogactwa” odpisałem:

Sława: tzw. sławni ludzie są wyróżniani przez innych przywilejem darowanego im czasu i uwagi. Jeśli mają w tym czasie coś ważnego do powiedzenia, to warto być sławnym.

W liceum ogólnokształcącym nr 3 w Opolu dwie przyszłe maturzystki także uważały, że jestem „sławny”. Zapytały mnie (także e – mailem), czy zgodzę się podpisać swoją książkę dla ich koleżanki. Wiedziały, że ta książka jest dla niej ważna, i chciały zrobić jej niespodziankę. W prezencie na 18. urodziny. Miałem podpisać książkę, włożyć w kopertę i przesłać na adres jednej z nich. Nie zgodziłem się. W czwartek wieczorem wsiadłem w samochód, przejechałem w nocy 800 km z Frankfurtu do Opola i rano w piątek stałem przed salą pełne młodych ludzi z LO nr 3 w Opolu i odpowiadałem na ich pytania. Przez dwie godziny rozmawiałem z nimi o książkach, o tym dlaczego nie chcę być pisarzem, a pomimo to piszę książki, o tym dlaczego mądrość jest sexy i dlaczego uczucia oprócz poezji mają także swoje chemiczne molekuły. Pod koniec spotkania wręczyłem podpisaną książkę przyjaciółce dwóch maturzystek.

Starałem się nie tylko mówić do rzeczy Przede wszystkim starałem się mówić do ludzi. Przez dwie godziny nikt nie wyszedł z sali. Podarowano mi czas i uwagę.

Bardzo serdecznie z hotelu w Opolu,

JLW

Kos, Grecja, wtorek

Czy czuję się sławna i bogata? Szkoda, że nie widzi Pan mojego uśmiechu w tej chwili. Moglibyśmy się tu spierać o definicję. Pan czuł się sławny, wtulając w siebie córkę, ale to ona była w tym momencie sławna, a Pan miał powód do dumy. Też dużo.

Warci uwagi są przede wszystkim ci dziennikarze, którzy rzadko pytają o sławę, o bogactwo, a jeśli tak, to tylko po to, aby po raz kolejny zdewaluować wszechobecne przeświadczenie, że celem życia jest sława i mamona. Każdemu na jego miarę. Kowalski jest sławny, bo jego ojca pokazali wczoraj w telewizji. Podobno zamordował sąsiada. Kowalska jest sławna, bo po raz pierwszy pocałowała się na wizji z pawianem. Tyle że o taką sławę pytają etatowi ankieterzy, tylko przez samych siebie nazywani dziennikarzami.

„Pani Małgorzato, czy może mi Pani powiedzieć, najlepiej przez telefon i krótko, czy robi Pani zakupy w niedzielę?”. „Czy Polacy są dobrymi mężami?”.

Niemądre pytania, na które zresztą nikt nie oczekuje mądrych odpowiedzi. Czy czuję się sławna i bogata? Pierwsza część pytania mnie nie dotyczy, a co do drugiej, to czuję się w tym względzie wyróżniona. Wszystkimi książkami, które do tej pory przeczytałam, spotkaniami z ludźmi, którzy mają prawdziwe twarze, a nie przyklejone przez samych siebie gęby. Sztuczne.

Nieważne, że brzmi banalnie. Tak jest i inaczej być nie może. Tak jest i tyle.

W jednym względzie możemy więc sobie podać ręce, Panie Januszu. Też stać mnie na bagietkę, książki i wino. A co chciałabym dorzucić, gdyby było to możliwe? Gustowną hacjendę na Karaibach i święty spokój. Coraz częściej.

Pozdrawiam,

MD

PS I jeszcze jedno. Ludzie są bogaci światem, który sami sobie tworzą. Drzwi odgradzają ich od tego, co im obce i od tych, z którymi im w życiu nie po drodze. Właśnie w ten sposób jestem bogata własnymi myślami, wiarą wypowiadanych przez siebie zdań i tym, że coraz mniej obchodzi mnie, co mówią na mój temat inni. Jak powiedział kiedyś Artur Sandauer, odwaga straciła na cenie. Dziś można tak powiedzieć o sławie. Ale sprzedawać książki w takich nakładach, jak Pan to robi, to naprawdę jest coś.

Frankfurt nad Menem, środa wieczorem

Gdy mężczyzna zdradza kobietę z inną kobietą, to dla zdradzonej zmienia się teraźniejszość i przyszłość. Gdy mężczyzna zdradza kobietę z mężczyzną, to zmienia się także jej przeszłość, prawda?

Myśli Pani, że mam rację?

Myślałem dzisiaj o tym, stojąc w księgarni przy ruchliwej ulicy we Frankfurcie. Przeglądałem książki na półce z nowościami i wpadła mi w ręce książka Bettiny von Kleist pt. „Mein Mann liebt einen Mann” (Mój mąż kocha mężczyznę). Planowałem spędzić w tej księgarni nie więcej niż 15 minut. Zaparkowałem swoje auto „niepoprawnie”. Założyłem, że przez 15 minut będzie to tolerowane przez policję. Zostałem z tą książką ponad godzinę.

Jak to jest, gdy mężczyzna ma kochanka, a nie kochankę? Jak można konkurować z takim rywalem? Bettina von Kleist nie odpowiada na to pytanie na 182 stronach swojej książki. Sama zadaje takie pytanie. I wiele innych. Czy to moja wina? Czy cała moja przeszłość z tym mężczyzną to jedno wielkie oszustwo? Co robiłam źle? Te pytania przy kochanku męża mają inną skalę złożoności niż przy „zwykłej” kochance. O wiele wyższą. To, co przeżywają w takiej sytuacji kobiety, to o wiele więcej niż poczucie zdrady. Kobiecie zdradzonej przez męża (z inną kobietą) najczęściej się współczuje, a często bagatelizuje jej cierpienie. Doradza cierpliwość, powołuje na tysiące podobnych sytuacji, minimalizuje lub trywializuje skutki takiej zdrady. Poklepuje po ramieniu i mówi: „nie on jeden i nie ty jedna”. Gdy kochankiem jest mężczyzna, to kończy się skala tolerancji, a pojawia odrzucenie, odraza, pogarda i izolacja.

Kupiłem tę książkę. Była warta nawet mandatu za wycieraczkę mojego samochodu…

Serdecznie,

JLW

Kos, Grecja, czwartek

Nareszcie nieco krótszy mail. Za każdym razem, gdy otwieram komputer, z lękiem zerkam na długość odrobionej przez Pana lekcji. Tym razem jest w sam raz i mogę się wykazać. W całkiem niedalekim otoczeniu wydarzyła się przed laty historia, która moim najbliższym i przyjaciołom zburzyła codzienny spokój.

Byli małżeństwem kilkanaście lat. Wszyscy już chyba wiedzieli, że jej mąż jest gejem. Miał dobry gust i dlatego najczęściej widywano go w towarzystwie młodych mężczyzn o dużej urodzie. Spotykał się z nimi, bo żona, która spędzała całe dni w szpitalu, nie miała czasu ani na pójście do kina, ani na spacer, ani na trzymanie się za ręce. Wszyscy wiedzieli. Ona nie. Chociaż dziś, po wielu latach od jej samobójczej śmierci prawie nikt z jej otoczenia nie ma wątpliwości, że była zbyt inteligentna, by nie wiedzieć. Nie chciała więc wiedzieć? Z jakiegoś powodu to jej odpowiadało. Była świetnym lekarzem. Podobała się innym mężczyznom. Miała kochanków. Lubiła się śmiać i rewelacyjnie jeździła na nartach. A do tego wszystkiego miała męża i nie musiała się bać samotnych weekendów. Zaproponowano jej kilkumiesięczną praktykę lekarska za granicą. Za duże pieniądze. Pojechała. Wiedziała? Nie wiedziała? Na pewno nie chciała wiedzieć. Wróciła niespodziewanie. Nie mogła już nie wiedzieć. On wpadł w rozpacz. Przecież na swój sposób ją kochał. Nie chciał jej stracić. W moim życiu także była kimś niezwykłym. Nigdy mnie nie okłamała. „Będzie bolało?” – pytałam. „Będzie” – odpowiadała. Bolało, a mimo to dłoń kilkuletniej dziewczynki zaciskała się w jej dłoni. Nigdy mnie nie okłamała. Czemu okłamała siebie?

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, piątek wieczorem

19 listopada jest świętem kościelnym w Niemczech. W niektórych landach (odpowiednich polskich województw) na tyle ważnym, że uczyniono z niego dzień wolny od pracy. 19 listopada jest Dniem Pokuty i Modlitwy. Nie było wprawdzie tłumów w kościołach – w Niemczech tłumów nie ma nawet z okazji Bożego Narodzenia czy Wielkanocy – ale media, relacjonując obchody tego święta, skupiły się na temacie pokuty i modlitwy. W ulicznej sondzie pytano ludzi, czy pokutują i czy się modlą. Okazało się, że nie pokutują zupełnie, a jeśli się modlą, to głównie ze strachu. Na pytanie czego boja się najbardziej, padała odpowiedź: samotności. Boja się jej bardziej niż końca świata, termonuklearnej katastrofy czy AIDS.

„Całkowita samotność jest, być może, największą karą, jakiej możemy doznać. Wszelka przyjemność słabnie i znika, gdy jej doznajemy w odosobnieniu, a wszelka przykrość staje się bardziej okrutna i nie do zniesienia…”. Tak o samotności pisał jeden z najwybitniejszych filozofów David Hume (1711 – 1776) w swoim dziele „Rozprawa o ludzkiej naturze”. Samotność okazała się dżumą naszych czasów. Potrafi być przerażająca i porażająca. Poza tym jest nieunikniona. Każdy tak naprawdę jest sam. Nieważne, czy ma kogoś bliskiego, czy nie. Sam przeżywa swoje lęki, nawet gdy ktoś inny w tym czasie trzyma go za rękę. Sam płacze nawet, gdy ten drugi ktoś ociera mu łzy. Druga osoba może być powiernikiem największych tajemnic, ale wcale nie ma się gwarancji, że tak będzie do końca. A na końcu i tak odchodzi się w samotności…

Przed 40 laty samotność kojarzyła się Niemcom z takimi określeniami – według badań tygodnika „Stern” – jak tragiczna, głęboka, odważna, wielka. Teraz na początku XXI wieku według tego samego tygodnika kojarzy się ze: smutna, stara, tchórzliwa, brzydka lub odrażająca. Samotność nie jest już podziwianym wyborem heroicznych pustelników, filozofów, artystów i myślicieli szukających niezakłóconej obecnością innych nirwany. Zresztą pustelnictwo według ostatniej klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego to jednostka chorobowa. Taka sama jak psychoza lub depresja. Samotność dzisiaj nie jest postrzegana jako wybór intelektualnej lub religijnej elity, lecz jako dotkliwe cierpienie. Niektórzy cynicy uważają, że świat istnieje jedynie dlatego, że Bóg nie chciał czuć się samotny.

Pani wie lepiej niż ja, że kobiety są częściej samotne. Bardzo wyraźnie pokazują to statystyki, na które także i Pani powoływała się w swoich książkach i felietonach. Ale kobiety o wiele lepiej radzą sobie z samotnością. A bywa, że muszą sobie z nią radzić wielokrotnie. Najpierw opuszczają je mężczyźni odchodzący dla młodszej. Potem opuszczają je dorosłe dzieci. Dla niektórych bowiem to także oznacza porzucenie i zdradę. Mimo to radzą sobie. I w czasie Wigilii, i podczas Wielkanocy, i w maju, gdy kwitnący bez bardzo przypomina o samotności (to nie szary, zimny, zamglony listopad jest miesiącem najliczniejszych samobójstw; ludzie odbierają sobie życie najczęściej właśnie w ciepłym, słonecznym maju zwiastującym odrodzenie).

Samotni mężczyźni są jak rozjuszone samce zamknięte w klatkach swoich pustych mieszkań. Ci samotni z powodu zdrady miotają się w swoim cierpieniu najbardziej. I to nie z powodu jakiejś tam banalnej niewierności, którą zazwyczaj sami wielokrotnie praktykowali. Cierpią głównie z powodu miłości. I wcale nie tej utraconej. Najbardziej cierpią z powodu urażonej miłości… własnej. Nie ma nic gorszego dla (zdradzonego) mężczyzny niż paraliżująca myśl, że jego kobieta uległa fascynacji innym mężczyzną. Tym bardziej, że doskonale wiedzą, iż ta fascynacja jest u kobiet zazwyczaj emocjonalna. Jak to, kurwa?! Ktoś jest lepszy ode mnie?! Ode mnie?!!! Tak mają i piłkarze, i tak mają profesorowie trafiający do encyklopedii (piłkarze też tam czasami trafiają).

Nie chcą wyjść z klatek i dzielić swojej samotności z innymi, bo to przecież nie wypada i byłoby dowodem słabości. Nie podniosą słuchawki telefonu, aby nie wyszło na jaw, że wcale nie są męscy i silni. Nigdy też nie wpadnie im do głowy, aby np. umyć okna i oprócz chwili zapomnienia, i wysiłku fizycznego mieć poczucie natychmiastowego sukcesu z powodu czystych szyb. Jeśli już wychodzą z domu, to po to, aby się upić w najbliższym barze na rogu, a jeśli podnoszą słuchawkę telefonu, to głównie po to, aby zamówić pizzę lub taksówkę z dostawą kolejnej butelki alkoholu. Pozornie silni na zewnętrz, w środku są jak rozbita i nieposklejana porcelana.

Nieraz ich klatką nie jest wcale mieszkanie, w którym nie ma nic oprócz materaca, kilku fotografii dzieci, ciągle jeszcze spakowanej walizki i telewizora, który włączają tuż po przebudzeniu. Tak naprawdę mieszkają w biurach. Dali się, niektórzy bardzo dawno temu, uwieść myśli, że miłość do własnej pracy stanowi najlepsze zbliżenie do szczęścia na ziemi. Nie znoszą piątków, znają wszystkich nocnych ochroniarzy po imieniu, cieszą się z powodu nadchodzącego poniedziałku. Samotność tych mężczyzn ma już swoje zwielokrotnienie na początku. Na ogół bowiem zostają opuszczeni nie tylko przez kobietę, ale i przez dzieci. Bywa, że na nowo nawiązują kontakt z dziećmi dopiero kiedy te są już dorosłe i potrafią zrozumieć, co i dlaczego się stało.

Wielu mężczyzn nie radzi sobie z samotnością. Ani z tą zwykłą, ani tym bardziej z tą zwielokrotnioną. Statystycznie samotni mężczyźni wybierają samobójstwo czterokrotnie częściej niż samotne kobiety.

Piszę ten e – mail ze swojego biura. Późnym wieczorem. Strażnik z nocnej zmiany poszedł sobie przed chwilą. Ma na imię Jürgen. Zwracamy się do siebie po imieniu. Od dwóch lat…

Pozdrawiam,

JLW

Kos, Grecja, sobota

Nie znam nikogo, kto chociaż raz nie przestraszyłby się własnej samotności, a nawet jej perspektywy. Wizji życia w pojedynkę. Bez względu na to, czy oznacza ono samotność z wyboru, z przypadku, czy tę naznaczoną zakrętami losu. Gdy pierwsza z nich daje wielką siłę na przemyślane biografie, jej przyrodnie siostry dla większości oznaczają udrękę. Boimy się zwłaszcza samotności definiowanej jako swego rodzaju kary za grzechy. Najczęściej niepopełnione. Jesteś sam, bo trudno z Tobą wytrzymać, jesteś sama, bo masz za duże wymagania, jesteśmy sami, bo nie nosimy się modnie. Słyszymy od rana do wieczora. I jeszcze bardziej wzdragamy się przed pustymi dniami i cichymi godzinami o zmroku. Samotną ciszą. To w lęku przed nią robimy wszystko, aby jak najprędzej znaleźć drugą połowę własnej duszy i ciała. Gdy trzeba, łamiemy własne charaktery, oczekiwania redukujemy do minimum, a ostatni grosz wydajemy na to, co modne. Żeby tylko nie być solo. Odrzucamy refleksję, że i tak w chwilach ostatecznych każdy z nas jest sam ze sobą.

Na poczekaniu więc układamy listę osób i zdarzeń, które mogłyby nas przed tą samotnością uchronić. Strach przed jedną poduszką w sypialni, przed pojedynczym kubkiem do kawy i losem niechcianej przez nikogo panny, odrzuconej kochanki i porzuconej żony mobilizuje nas do działania. Szybkie narzeczeństwa i szybkie śluby. Zdarza się, że tak zatracamy się w tej walce o stadne życie, że milczenie we dwoje wydaje nam się lepsze od tego w pojedynkę. Myślą tak zwłaszcza kobiety. Trwają i znoszą wszystko, byle było dla kogo ugotować zupę. Bez wymagań, pozbawione ambicji i marzeń o lepszym, godniejszym życiu, zagłuszają łkanie własnego ego. Najważniejsze, że nie są same. Ale w życiu są i radosne dni. Bywa, że w najmniej spodziewanym momencie samotność nie oznacza już udręki, lecz prawdziwe wybawienie, że pomiędzy samotnością a wolnością stoi znak równości. Wolności dla własnych uczuć, myśli i marzeń. Także ambicji. Nie znam nikogo, kto by ich nie miał.

Dlatego, gdy zdarzy się nam zanurzyć w samotności, choćby i nie z własnego wyboru, tylko od nas zależy, co zrobimy z tym niespodziewanym podarkiem od losu. Zamkniemy przed nim serca i myśli czy też dostrzeżemy, że ta chłodna dama, jaką wydaje się być samotność, zawitała do naszego życia nie przez przypadek, ale po coś. Według filozofów jest jedynym sprawdzianem naszego istnienia. Dzięki niej uspokajamy duszę i karmimy ją tym, co w nas najpiękniejsze, najważniejsze i najlepsze. Wymaganiami wobec samych siebie i innych, potrzebą bycia kimś lepszym i dojrzalszym. A gdy już zaspokoimy uczuciowy głód, to samotność znudzi się naszym towarzystwem i odejdzie w poszukiwaniu kogoś innego, komu z lękiem przed nią też będzie do twarzy. Chwilowo.

Pozdrawiam bardzo…

MD

Frankfurt nad Menem, niedziela wieczorem

Zaletą pracy w zglobalizowanej firmie takiej jak moja jest globalizacja poglądów i postaw. Jako Polak pracuję w niemieckiej filii (niemieckie podatki i niemieckie prawo pracy) amerykańskiej firmy (amerykański dyrektor i angielski język) podlegającej holenderskiemu konsorcjum (moje wynagrodzenie przelewane jest z Amsterdamu). Codziennie spotykam ludzi przyznających się do 14 krajów pochodzenia i wyznających cztery różne światowe religie. Czasami gdy spotykam ich przy automacie do kawy, mam wrażenie, że pracuje w ONZ. W firmie mówię po angielsku, na ulicy po niemiecku, a w domu po polsku.

Dzisiaj przy automacie do kawy spotkałem mojego francuskiego kolegę. Ma na imię Jean – Pierre, ma 35 lat i pracuje w dziale sprzedaży. Ostatnio wrócił ze Stanów Zjednoczonych, gdzie sprzedawał oprogramowanie, które produkujemy (bazy danych chemicznych) w amerykańskiej firmie farmaceutycznej Eli Lilly (tej od Prozaku). Jean – Pierre jest kawalerem, od czterech lat ma polską narzeczoną, w związku z czym wie, że w Polsce obchodzi się imieniny. Dzisiaj są moje imieniny, więc Jean – Pierre zaskoczył mnie swoimi życzeniami (na zachód od Odry z reguły imienin się nie obchodzi). Wręczył mi także mały prezent. W małym ozdobnym pudełku przypominającym jubilerskie opakowania na pierścionki znajdowały się dwie tabletki. Każda zawierała 20 mg tadalafilu. W świecie bardziej znana jest handlowa nazwa tej substancji: Cialis. Konkurent Viagry, ostatni hit farmaceutycznego boomu na „spełniony romans bez obaw”. Prosto „z fabryki”, z Eli Lilly.

Cialis w pudełku na pierścionek zaręczynowy wyglądał dostojnie. Jean – Pierre uśmiechał się przewrotnie, gdy zdumiony rozpakowałem prezent.

– Dobrego weekendu – powiedział, szczerząc zęby.

Cialis jest od niedawna na rynku i już ma pseudonim: „weekender”. Pozostaje w krwiobiegu przez 36 godzin. Połknięty w sobotę wieczorem po kolacji działa do poniedziałku rano. Niebieska Viagra działająca maksymalnie do czterech godzin powinna się w tym momencie zaróżowić. Podobnie jasno – pomarańczowa Levitra, kolejny współczesny afrodyzjak z tej samej „stajni”. Działa tylko przez pięć godzin.

Cialis, Levitra, Viagra: święta trójca wystraszonych mężczyzn. Telefon komórkowy, karta kredytowa i środek na „dysfunkcję erekcji”. Antidotum na „syndrom Samanthy”, nimfomanki z serialu „Seks w wielkim mieście”? Coraz więcej mężczyzn, nie tylko na Manhattanie, ma problemy z pożądaniem. I myśli, że kolorowymi tabletkami rozwiąże problem. Żaden z tych środków nie przywraca pragnienia. Pomaga jedynie napełnić krwią i zatrzymać krew na dłużej w ciele jamistym prącia, gdy to pragnienie się pojawi. Pragnienie jest warunkiem wstępnym. Gdy nie ma pragnienia, to nie pomoże żaden „weekender”. Wiem, że przemysł farmaceutyczny pracuje intensywnie także nad tym problemem. Wygenerowanie pragnienia za pomocą tabletek to tylko kwestia czasu. Bardzo bliskiego czasu. Będąc w pobliżu – z racji zawodu – przemysłu farmaceutycznego, wiem doskonale, że wyścig po taką tabletkę już od dawna trwa.

Mężczyźni z kolorowymi tabletkami w kieszeniach padli ofiarą nieprawdziwego moim zdaniem mitu wykreowanego przez kobiety: „mężczyźni myślą tylko o jednym”. Aby spełnić ten mit, około 1,6 miliona Amerykanów poniżej 39. roku życia (dane producenta Viagry, firmy Pfizer) zgłasza się do lekarza po receptę, nie mając żadnych objawów dysfunkcji erekcji. Wolą po prostu czuć się pewnie w świecie – jak to ujął lapidarnie jeden z zainteresowanych – „w którym należy wyglądać dobrze, mieć pieniądze i pewność, że nie sprawi się zawodu najpierw w windzie, a potem kolejny raz w sypialni”. Mężczyźni wiedzą, że ten mit o mężczyznach w pełnym sformułowaniu brzmi tak: „kobiety narzekają, że mężczyźni myślą tylko o jednym, a kiedy oni przestaję o tym myśleć, to one czują się urażone”.

Myślę, że przemysł farmaceutyczny zna pełną wersję tego mitu.

Serdecznie,

JLW

Kos, Grecja, poniedziałek

Gdy nie ma pragnienia, to nie pomoże ulepszacz? No cóż, rzeczywiście mężczyźni dostali od naukowców nie tylko afrodyzjak, ale i lekarstwo na najtrudniejsze oszustwo świata. Nie kocham cię, nie pożądam, ale długo jeszcze się tego nie domyślisz, kochanie. Wystarczy mała pastyleczka w kolorze blue. Gwarantuje seksualna gotowość przez prawie sześć godzin. Jeśli w opakowaniu znajduje się trzydzieści tabletek, łatwo obliczyć, że z łóżka można praktycznie nie wychodzić przez siedem i pół dnia. Jeśli się tylko chce. Ciężki jest los kobiety. Być może dlatego nauczyły się w tej sprawie kłamać interesownie i od zawsze. Gdy już nie wystarczy ból głowy, często trzeba uczynić z siebie najbardziej wyspecjalizowaną udawaczkę świata.

Niedoścignioną.

Jak ci było? Cudownie. Nie słyszałeś? Cudownie.

Mężczyźni mają z tym udawaniem zdecydowanie większy problem i gdy nie ma już czego i jak udawać, bo fakty mówię same za siebie, to albo rzucają w twarz ukochanej kobiecie: to wszystko przez ciebie, albo wymuszają na niej, żeby się jeszcze bardziej starała. Jak w starym żydowskim dowcipie, gdy ktoś choruje na ręce, to nie powinien wychodzić za mąż. W każdym razie za impotenta.

Gdy nie pomaga już wiszenie na lampie ani inne akrobacje, to ten albo odchodzi, albo zdradza na całego. Usprawiedliwiony.

Dziś ma małą tableteczkę w kolorze blue. Gdy kocha jeszcze swoją kobietę, gdy chce mu się jeszcze jej imponować, to połknie ją w tajemnicy.

Niebezpieczeństwo jednak czyha gdzie indziej, a już na pewno nie tylko w ciele jamistym. Viagra daje mężczyźnie, tak jak kiedyś pigułka antykoncepcyjna kobiecie, wolność. Miło głaszcze męski narcyzm. Przeciętniak i słabeusz w każdej chwili może zamienić się w Tarzana. Swoją drogą nie znam mężczyzny, który by publicznie i nie dla prowokacji, ale podchodząc zdroworozsądkowo do sprawy, przyznał, że dla udanego seksu korzysta z Viagry. Nie słyszałam też o mężczyznach, którzy w imię sprawy, nawet jeśli tylko z litości, udawali i to przez dłuższy czas, że nadal pożądają własne żony.

Nie czynią tego, i co więcej, to zawsze w niej, a nie w sobie szukają powodów niepowodzenia. Znam natomiast kobiety, które podczas babskich wieczorów zaśmiewają się do łez i szydzą ze swoich kochanków, którzy garściami połykają Viagrę i udają, że to natura Don Juana nie pozwala im na spoczynek w sypialni. Niech mi Pan wierzy, straszny to śmiech.

Przestraszyłby się go niejeden mężczyzna, nawet ten, któremu perspektywa skrywania Viagry we własnej łazience jawi się jako bajka o żelaznym wilku. On miałby sięgnąć po chemię w alkowie? Nigdy!

Na razie.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, wtorek wieczorem

W dzielnicy Frankfurtu, w której mieszkam, znajdują się budynki siedmiu banków, siedziby czterech ogólnoniemieckich firm ubezpieczeniowych, pięć włoskich restauracji, cztery sklepy, których właścicielami są Włosi, oraz jeden duży włoski rzymskokatolicki kościół. Większość pojazdów, które parkują w pobliżu mojego bloku, to skutery Piaggio, samochody firm Fiat, Alfa Romeo lub Porsche. Włosi jeśli już nie kupią włoskiego samochodu, to będą tak długo oszczędzać, aż zbiorę pieniądze na Porsche. Jeździć Porsche nie jest według Włochów zdradą narodowych interesów. Wszystko „poniżej” jest. Porsche według Włochów tylko dlatego jest niemieckie, a nie włoskie, ponieważ nie można mieć w jednym kraju i papieża, i fabryki Porsche jednocześnie. Dla Włochów, przynajmniej tych, których spotykam i z którymi rozmawiam (moi sąsiedzi, sklepikarze, kelnerzy) samochód marki „Porsche” jest święty i lubieżny jednocześnie. Sam widziałem (i słyszałem), jak Antonio, właściciel pralni chemicznej na rogu, gwizdał i składał dłonie jak do modlitwy, widząc przejeżdżające ulicę porsche. Antonio składa tak dłonie i tak samo gwiżdże za każdą piękną młodą kobietą, która mija jego pralnię. Im kobieta ma dłuższe włosy (najlepiej blond) i krótszą spódniczkę, tym głośniej gwiżdże i tym nabożniej kiwa złożonymi dłońmi.

Antonio skończy w tym roku 60 lat, ma trzy córki, które widuję czasami, gdy prasują koszule, oraz żonę, którą zobaczyłem po raz pierwszy podczas przedwczorajszej niedzielnej mszy we włoskim kościele. Antonio w eleganckim czarnym garniturze siedział obok córek i żony w pierwszym rzędzie. Uśmiechnął się, gdy mnie zobaczył. Ostatnio na moją prośbę uczył mnie „Ojcze Nasz” po włosku. Nie powiedziałem mu, po co. Dzisiaj rano razem z nim wypowiadałem: „Padre Nostro che sei nei cieli, sia santificato il tuo Nome, venga il tuo Regno…”. Antonio miał złożone dłonie. Tak samo jak przed swoją pralnią, gdy odwraca głowę za porsche lub za kobietą.

Msza po włosku jest przeżyciem, nawet gdy rozumie się tylko „Ojcze Nasz”. Kazanie, którego nie rozumiałem, także zrobiło na mnie wrażenie. Ten język ma w sobie coś bardzo uroczystego. Dodany do miejsca i kościelnych pieśni generuje uniesienie. Nawet w niemieckim Frankfurcie.

Po mszy zatrzymałem się przy stoiskach z książkami, które sprzedawano przed kościołem. Sięgnąłem po niezwykłą książkę. Nosi tytuł „Il sesso santo”. Leżała obok Biblii. Polskie tłumaczenie tytułu to „Święty seks”. Sprzedawczyni, starsza kobieta z chustką na głowie, reklamowała tę książkę jako bestseller we Włoszech. Obok włoskiego oryginału leżało jej niemieckie tłumaczenie. Wydana przez katolickie wydawnictwo Edizione Segno jest rodzajem poradnika, który w prostych słowach wyjaśnia katolikom, jakie praktyki seksualne przed ślubem i po ślubie są akceptowane i dozwolone przez Watykan, a jakie są zabronione. Napisana przez anonimową grupę autorów – katolickie pary małżeńskie, psychologów, ginekologów, teologa – stanowi rodzaj katolickiego odpowiednika znanej, przynajmniej mnie i mojemu pokoleniu, polskiej książki „Sztuka kochania” Michaliny Wisłockiej.

Antykoncepcja według autorów „Świętego seksu” jest oczywiście surowo zabroniona. Żadnych pigułek, żadnych spiral domacicznych i żadnych prezerwatyw. Przypomina mi się w tym momencie historia odkrycia pigułki antykoncepcyjnej, która od początku wprowadziła zaniepokojenie Kościoła. W końcu lat 50. profesor ginekologii John Rock ze słynnego Harvardu zsyntetyzował pigułkę sterującą cyklem miesiączkowym kobiety. W 1960 roku amerykańskie ministerstwo zdrowia po szczegółowych badaniach dopuściło tę pigułkę do aptek. Rock (z wyznania katolik) był przekonany, że jest ona całkowicie zgodna z naukami Kościoła. Miał ku temu ważne powody. Papież Pius XII zezwolił na stosowanie tej pigułki w celach leczniczych. Rock uważał, że jest to przyzwolenie na zastosowanie jej także do wydłużenia okresu bezpłodnego u kobiet. To było błędne przypuszczenie profesora Rocka. W 1968 roku kolejny papież Paweł VI w swojej encyklice „Humanae vitae” pigułkę jednoznacznie potępił jako niezgodną z nauczaniem Kościoła i wolą Boga (zresztą wbrew zaleceniom komisji soborowej, której członkiem był między innymi liberalny belgijski kardynał Suenens „błagający wielebnych ojców, aby nie czynili z antykoncepcji nowej sprawy Galileusza”, to znaczy nie wikłali Kościoła w spór skazany z góry na przegraną). Krótko po tym profesor Rock został usunięty z Harvardu i w oficjalnym komunikacie władz uniwersytetu jednoznacznie skrytykowany i zdyskredytowany jako naukowiec. Ponadto Harvard w akcie zemsty i w majestacie prawa obciął jego profesorską emeryturę do 75 dolarów miesięcznie. Trudno w to uwierzyć, ale to prawda. Konserwatyzm i hipokryzja nie omijają nawet świątyń nauki. Najpierw Rock, ale zaraz potem Roll…

Z „Il sesso santo” dowiedziałem się ponadto, że przed ślubem wolno ciało partnerki/partnera podziwiać, ale nigdy obnażyć. Dozwolone są dotyk i pocałunki, ale należy przy tym omijać strefy erogenne. W szczególności nie wolno językiem dotykać przed ślubem wnętrza ust partnerki/partnera. Po ślubie natomiast wolno całować całe ciało partnerki/partnera, włączając włosy łonowe, clitoris lub penisa. Jednakże, aby kontrolować nadmierne podniecenie, katolicka para małżeńska powinna zawsze mieć w pogotowiu szklankę z zimną wodą stojącą na stoliku nocnym. Preferowaną pozycją katolickiej – zaślubionej oczywiście pary – jest „pozycja Edenu na dni płodne”. Mężczyzna leży na plecach, kobieta siedzi na mężczyźnie. Jego penis znajduje się pomiędzy udami żony. Żona czuje jądra męża, mąż dotyka piersi żony. Po ewentualnym orgazmie męża zalecana jest wspólna modlitwa lub rozmowa małżonków, ale dozwolone są także pocałunki.

Wczytywałem się w tę kamasutrę dla katolików, zastanawiając się nad lubieżnym katolicyzmem Antonia.

Serdecznie,

JLW

Warszawa, środa

Szklanka wody zamiast – najbardziej ośmieszony pomysł antykoncepcji po polsku. Zaprosiłam kiedyś do jednego ze swoich programów pary, które przysięgały sobie czystość przedmałżeńską i ku obopólnej radości słowa dotrzymały. Przez blisko godzinę przekonywały zgromadzonych w studio o tym, że bez większego wysiłku można powściągnąć naturalne chucie i że z tego bierze się jeszcze większa miłość.

Co ciekawe, w imieniu par najchętniej wypowiadali się mężczyźni. Głowy rodziny. Ich kobiety tylko skinieniem głowy potwierdzały, że za zupełnie naturalne i słuszne uważają cnotliwe narzeczeństwo. Zostałam kiedyś zaproszona przez Roberta Tekieli do Radia Plus. Weszłam do studia jako grzesznica – takie było na mnie zapotrzebowanie prowadzącego, a wyszłam jako kandydatka na nawróconą. Ku zaskoczeniu, ale i niekłamanej radości prowadzącego. Upraszczam, ale niespodziewanie okazało się, że pobożni koledzy po fachu chcieliby rozmawiać nie o tym, co nas ludzi łączy, ale o różnicach, o potrzebnych do zachowania porządku moralnego barykadach.

Najwyraźniej zaskoczeni moją Komunią Świętą i tym, że nie zgrzeszyłam śmiertelnie rozwodem, bo nigdy nie brałam kościelnego ślubu. Niestety, ani oni, ani inny ksiądz w innym programie nie potrafili albo nie bardzo chcieli wyjaśnić mi, jak to możliwe, że Kościół przeszedł do porządku dziennego nad tym, że do ślubu kościelnego idą panny w zaawansowanej ciąży i z wiankiem na głowie? Że nikomu to nie przeszkadza.

To jakaś obłuda czy wygodne przymknięcie oka na niewygodne fakty?

Wreszcie spotkałam księdza (tak, to mój ulubiony), który w taki oto sposób odpowiedział na moje wątpliwości. Gdy pytałam, skąd to milczące przyzwolenie Kościoła na to, że większość młodych ludzi idzie do ołtarza, gdy ta pierwsza noc jest już za nimi, odpowiedział, że: owszem, są i takie osoby, które idą do ołtarza w ciąży, ale może lepiej, żeby dziecko urodziło się w rodzinie niż poza nią. I chociaż niewątpliwie dziewictwo jest ważne, jednak ślub kościelny to przede wszystkim sakrament. Najważniejsza jest przysięga.

Sakrament małżeństwa jest jedynym sakramentem, którego małżonkowie udzielają sobie nawzajem. Czyli jeśli zgrzeszyli nieczystością przedślubną, to jedynie w stosunku do samych siebie? A to, jak rozumiem, jest już ich sprawę…

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, czwartek w nocy

W domach z betonu jest dużo wolnej miłości…

Szczególnie tej pozamałżeńskiej. Ostatnio tygodnik „Stern” nazwał seks pozamałżeński „sportem narodowym” Niemców i w kilkustronicowym artykule uspokajał, że może być to bardzo zdrowy sport, jeśli uprawiać go z umiarem i trzymać się określonych reguł. Autorka artykułu na poparcie swojej tezy powoływała się na szczegółowe ankiety przeprowadzone przez uznany niemiecki instytut badania opinii publicznej „Gewis”, wypowiedzi utytułowanych seksuologów, psychologów oraz socjologów. Nie pominięto także pikantnych wypowiedzi samych zainteresowanych uprawiających ten sport od dawna. Wyszło na jaw, że w betonowych blokach postsocjalistycznych dzielnic w Rostocku oraz w dekadenckich willach na przedmieściach Hamburga lub Monachium jest bardzo dużo wolnej miłości. Niekoniecznie z mężem lub żoną. Chroniczny brak uczucia w małżeństwie jest zresztą głównym powodem, dla którego szuka się miłości gdzie indziej. Zapamiętałem dość dramatyczną wypowiedź 38 – letniego nauczyciela uzasadniającego swój romans z matką jednej z jego uczennic. Zapytany przez dziennikarkę, dlaczego zdradza swoją żonę, powiedział:

„Cztery lata związku i od dwóch lat żadnego seksu. Jak długo można uprawiać samogwałt przy nocnym programie RTL2? Moją propozycję, abyśmy podjęli psychoterapię, moja żona Elena odrzuciła bez słowa komentarza. Gdyby były piżamy z drutu kolczastego, to jestem pewny, że ona zakładałaby taką”.

Cytowany nauczyciel nie jest żadnym wyjątkiem. Ze szczegółowej tabeli drukowanej przez „Stern” wynika, że najczęstszym motywem zdrad (61% kobiet, 47% mężczyzn) jest zanik zainteresowania seksem u partnerów. W drugiej kolejności (statystycznie) wymieniana jest „ochota na coś nowego”. Ma to według socjologów i biologów społecznych (ostatnio powstała, najpierw w USA, a ostatnio także w Europie Zachodniej, bardzo modna grupa biologów mianujących się „biologami społecznymi”) swoje uzasadnienie. Dzisiaj małżeństwo – jeśli dotrwa do śmierci partnerki/partnera – trwa około 43 lat. Dla wielu zbyt długo. Albo wystarczająco długo, aby małżeńskie łoże zamarzło w bryle lodu. 43 lata tego samego seksu z tą samą osobą? Te same westchnienia, te same ooo – taaak? Jak powiedział cynicznie jeden z ankietowanych, po pewnym czasie przychodzi taki moment, że bardziej niż seks z własną żoną podniecające jest wertowanie najnowszego katalogu IKEI. Inni z kolei wolą koleżankę z działu księgowości albo tego faceta z okrągłymi pośladkami kupującego regularnie jogurty Danone w spożywczym na rogu.

Ostatnio seksuolodzy radzą przyjmować zdradę ze spokojem. Jako naturalną kolej rzeczy. Według ich ostatnich badań (prof. Izdebski) stan cywilny niewiele tutaj zmienia: procent mężczyzn żyjących równolegle z dwiema partnerkami jest taki sam wśród kawalerów, co żonatych. Inaczej jest u kobiet. Trzykrotnie mniej mężatek niż panien chodzi do łóżka z dwoma partnerami jednocześnie.

Specjaliści od psychologii par uważają, że każdy, kto decyduje się na długoletnie małżeństwo, powinien przygotować się także na ryzyko zdrady, tak jak należy przygotować się na ryzyko stłuczki swojego mercedesa. Ci, co nie wiedzą, jak się do tego przygotować, mają tutaj, w Niemczech bogatą ofertę w postaci książek i poradników o jednoznacznych tytułach takich jak „Bez ryzyka. Poradnik dla niewiernych i dla tych, którzy chcą nimi zostać” lub „Skrywana miłość. Dlaczego dobry związek i zdrada nie muszą się wykluczać”.

Znam tylko pobieżnie treści tych książek, ale i to mi wystarczy, aby zauważyć pewną niepokojącą prawidłowość. Zdrada, jeśli nie znajduje na początku XXI wieku pochwały, z pewnością znajduje przyzwolenie. Według tabeli w „Sternie” ponad 41% ankietowanych kobiet nie widzi żadnego powodu, aby traktować zdradę męża jako powód do rozwodu, jeśli została on wyznana i mężczyzna traktował ją jako incydentalną i deklarował poprawę. Co ciekawe, aż 66% mężczyzn jest gotowych pozostać w małżeństwie z niewierną żoną. Co więcej, około 16% (w porównaniu z 10% mężczyzn) kobiet uważa, że seks pozamałżeński partnera przyczynił się do polepszenia ich własnego małżeńskiego seksu.

Zastanawiałem się, dlaczego tak jest. Starałem się przez chwilę utożsamić z 41% kobiet, które tolerują zdradę. Mężczyźni są w tym wypadku mniej interesujący ponieważ traktują zdradę dość sportowo, a ja mało interesuję się sportem. Dla wielu mężczyzn, tak jak w sporcie, liczy się tylko wynik. Często nie pamiętają nawet, z kim grali. Wiedzą tylko, że były pośladki, biust, uda.

Ale dlaczego kobiety?! Doszedłem do wniosku, że być może wynika to z przewrotnej mądrości tych kobiet Ogólne mniemanie, iż mężczyźni mają wyrzuty sumienia, jest oparte na bardzo śmiałej tezie, że mężczyźni w ogóle sumienie posiadają. Wyznanie zdrady przez mężczyznę (osobiście uważam, że to w każdym wypadku jest błąd) dowodzi, że niektórzy z nas sumienie jednak mają i że ono czasami gryzie. Zgodzi się Pani, że nie można mieć wyrzutów sumienia bez sumienia. Gdy nagle się okazuje, że mężczyzna, z którym mieszkam i na którym już tyle razy się zawiodłam, okazuje sumienie, to znaczy, że nie jest taki zły, za jakiego go ostatnio uważałam i dlatego może warto mu przebaczyć. Ten ostatni raz. Szczególnie, gdy on kłamie, tak jak to lubię najbardziej: „no wiesz, to było wieczorem w hotelu, minuta słabości, 3,5 promila alkoholu we krwi…”. Wyznał „kiedy”, wyznał „gdzie”, wyznał „jak”. Lepiej przebaczyć i nie drążyć „dlaczego” – dla własnego komfortu. Może stąd bierze się te (aż) 41%?

Powyższe dane dotyczą wyłącznie zdrad, które (już) wyszły na jaw. Całe „podziemie” zdrad skrywanych ciągle czeka na swoich ankieterów. Z danych zebranych ostatnio w Polsce wynika, że regularne podwójne życie prowadzi w Polsce 25% populacji, ale tylko 4% tej populacji ma poczucie bycia zdradzanym. Najlepiej dla wszystkich byłoby, gdyby te zdrady pozostały do końca tajemnicą. Według psychoterapeutów zajmujących się terapią par wyznanie zdrady przynosi o wiele więcej strat niż jej konsekwentne skrywanie. W związku z tym – dla dobra zainteresowanych – nawołują do stosowania konsekwentnie „wszelkich możliwych metod”, aby zdradę zatuszować. Powołują się przy tym na dane ze swoich gabinetów: przeciętny związek przetrwa we „trójkę z zatajeniem” o wiele dłużej niż we „trójkę odtajnioną”. Autor wymienionej wyżej „Skrywanej miłości”, psychoanalityk i psychoterapeuta z Monachium, Wofgang Schmidbauer, zachęca wręcz do okresowego stosowania – w przypadku wątpliwości i ewentualnych podejrzeń partnera – kłamstw i oszustw, tak „jak stosuje się penicylinę przy zapaleniu płuc”. Moim zdaniem jest to dziwna recepta jeszcze bardziej dziwnego lekarza. Ale ostatnio w domach z betonu jest dużo dziwnej miłości. Nie sądzi Pani?

Serdecznie i z zadumą,

JLW

Warszawa, piętek

Panie Januszu,

po raz kolejny wracamy do zdrady. Chyba nie jestem wdzięcznym partnerem w tym temacie? Niewierność daje to, czego nie daje wierność – twierdzą zwolennicy skoku w bok. Miłosną adrenalinę. 50 lat temu Alfred Charles Kinsey ujawnił w swoich badaniach, że 26% Amerykanek znajduje sobie kochanka przed upływem piątego roku małżeństwa. Dziś ich liczba wzrosła trzykrotnie. W zdradę wkracza więc równouprawnienie. Cieszyć się, czy smucić? Z kolei para amerykańskich badaczy płci George Nassa i Roland Libey wskazuje na zacieranie się różnic, które oddzielają naturę zdrady męskiej od kobiecej. Z opublikowanych przez nich danych wynika, że prawie 60% mężczyzn i 55% kobiet zdradza jeszcze przed czterdziestkę. Przy czym obalono mit, że kobiety najczęściej zdradzają wtedy, gdy są nieszczęśliwe w związku.

Tak jak potrafię zrozumieć wszystkie powody, dla których ludzie są sobie niewierni, tak nie chciałabym być z kimś, kto mnie zdradził albo z kimś, kogo ja zdradziłam. Wiem, są jeszcze jakieś układy rodzinno – finasowe, no i oczywiście najważniejsze są dzieci. Ja ich nie mam i może dlatego w sprawie zdrady jestem tak ortodoksyjna. Być może dlatego też nie wywołują we mnie popłochu atrakcyjne kobiety pojawiające się pobliżu mojego mężczyzny – sprawę zawsze stawiałam jasno: zrozumiem, ale nie przebaczę. Dewiza ta zresztą obowiązuje w obie strony. Wiem także, że dla mnie ewentualna zdrada oznaczałaby to, że zakochałam się w kimś innym.

Nudne, staroświeckie i nienowoczesne. Trudno. Szczerze mówiąc, nie chce mi się na ten temat pisać, bo przez ostatnie ćwierć wieku nie zmieniłam w tym względzie zdania. Jezu!

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, sobota wieczorem

Czy Pani też czuje się w listopadzie „wypalona”? Listopad jest dla mnie ponury i deprymujący. Gdybym mógł zmienić kalendarz, wykreśliłbym z niego listopad. Każdego roku obiecuję sobie, że zrezygnuję z urlopu latem i wyjadę w listopadzie tam, gdzie akurat kończy się wiosna, przechodząc powoli w lato. Ucieczka z melancholii północy w acedię południa. Niby to samo (tak uważają permanetnie depresyjni Finowie), ale jest to „smutek w słońcu”. Niestety, dotychczas nie dotrzymałem słowa. Jedyną zaletą listopada są coraz dłuższe wieczory. W takie wieczory (około 19.00) uciekam od komputera, chemii i programów i czytam. Odwracam telewizor ekranem do ściany i wyciągam książki ze sterty odłożonych „koniecznie do przeczytania”. Niektóre są ze stycznia mijającego roku.

W listopadzie najchętniej czytam filozofów. Filozofia jest fascynująca. Narodziła się z ludzkiego zadziwienia i sama to zadziwienie rodzi. Poza tym jest rodzajem mojej „nieskonsumowanej miłości”. Studiując fizykę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (druga połowa XX wieku), zdecydowałem się na równoległe studia na drugim fakultecie. Zupełnie bezsensownie – z perspektywy czasu – wybrałem ekonomię. Jestem magistrem fizyki i magistrem ekonomii. Ale ten drugi tytuł kojarzy mi się bardziej z magistrem alchemii. W drugiej połowie XX wieku (późny Gierek) „ekonomia” nie była nawet mistyczna (filozofia była). Była mistyfikacją.

Gdybym miał przyporządkować filozofom miesiące, to listopadowi przyporządkowałbym Schopenhauera (urodzony w Gdańsku) i Nietzschego. Żadni inni nie pasują tak do listopadowego deszczu i smutku jak ci dwaj. Apologeci totalnego pesymizmu, nihilizmu i beznadziejności. Aż dziw bierze, że mogli być inspiracją dla innych. A przecież byli – dla Malaraux, Manna, Shawa, Straussa, Wagnera, Mahlera. Wszyscy czerpali z nich jak ze źródła. A w Polsce Przybyszewski, Staff, Brzozowski. Smutek, tęsknota i ból są atrakcyjne i kuszące. Bez porównania łatwiej niż szczęście jest je podzielić z innymi. Sam to wiem. W mojej „Samotności w Sieci” jest tyle smutku i cierpienia, że jedna z czytelniczek napisała do mnie: „Książka, która zabrałabym ze sobą do grobu? „Samotność…”. Umiejętnie doprowadza do stanu rozpaczy”.

Czytając Schopenhauera i Nietzschego w listopadzie, pijąc wino i słuchając pieśni Cohena, ma się uczucie, że do pełni (nie)szczęścia brakuje tylko brzytwy, którą można by się pociąć…

Pani z definicji i z przekonania nie powinna lubić Schopenhauera. Rzadko który filozof tak konsekwentnie i drastycznie źle wyrażał się o kobietach: „kobieta jest rodzajem stanu pośredniego pomiędzy dzieckiem i mężczyzną: kobieta jest dużym dzieckiem przez jej całe życie, jest niewymiarowa, ma wąskie ramiona, szerokie biodra i krótkie kończyny, poza tym nie ma wiedzy o niczym i nie ma absolutnie żadnego geniuszu, jest ograniczona, może być nauczycielką dzieci, ponieważ sama jest dzieckiem, frywolnym i krótkowzrocznym”. Koniec cytatów.

Nie sądzi Pani, że pesymizm i ostateczny nihilizm Schopenhauera (wiem że jako feministka, przekornie, zna Pani jego prace lepiej niż innych filozofów) wynikał właśnie z tej mrocznej nienawiści do kobiet? Wielu twierdzi, że ta nienawiść to nic innego niż maska lęku przed kobietami. Wszystkimi. Łącznie z własną matką. Gdy zabroniła mu nękać gości rodzinnego domu Schopenhauerów swoimi opowieściami o „bezsensie życia”, zerwał z nią wszelki kontakt i do końca życia jej nie odwiedził.

Nietzsche z kolei rozpowszechnił dekadentyzm katastrofizm i ateizm. Zaprzeczał wszystkiemu. Łącznie z prawem(!) do istnienia Boga. Widział sens istnienia w byciu nadczłowiekiem. A nadczłowiek to zdaniem Freuda ateista, ponieważ „każdy staje się ateistą, kiedy poczuje się lepszy od swego Boga”. To on zapytał: „Gdyby Bóg był, jak bym zniósł to, że nim nie jestem?”.

Nietzsche był fanem Schopenhauera. Czasami sobie wyobrażam spotkanie obu w trakcie Pani telewizyjnej „Gorączki”. Wiem że zaprosiłaby Pani ich obu. To byłoby spotkanie tysiąclecia. Schopenhauer, Nietzsche i Domagalik!!! Nietzsche prawdopodobnie przyszedłby (gdyby mógł chodzić w wieku 45 lat zachorował na syfilis, a w konsekwencji na paraliż i rzadko opuszczał łóżko) z pejczem jak się odgrażał („Idziesz do kobiety? Nie zapomnij pejcza!”, to jego własne słowa). Schopenhauer konsekwentnie nie patrzyłby w Pani oczy. A Pani zadałaby im pytanie „Panowie, czy mieliście wiele kobiet?”. Tak jak mnie podczas mojej „Gorączki” z Panią. Ciekawe, co mogliby odpowiedzieć? Schopenhauer pewnie z dumą odpowiedziałby, że żadnej, i zacząłby instruować Panią i widzów przed telewizorami odnośnie „bezsensu bliskości wynikającego z konieczności zdławienia w sobie pędu do działania, aby doświadczyć ulgi poprzez totalne odrzucenie świata”, przy czym powoływałby się na swoją pracę pt. „O podstawie moralności”. Musiałaby Pani przerwać jego wywód, ponieważ Schopenhauer jako mówca był dręczycielem. Dopuszczony do głosu nie przestawał mówić, dopóki ktokolwiek ze słuchających zdradzał oznaki zainteresowania. Ale Pani potrafi przecież przerwać swojemu rozmówcy w połowie zdania z taką gracją, że nawet Schopenhauer zamilkłby natychmiast.

Podejrzewam, że Nietzsche zawstydziłby się i nic nie powiedział. Był bardzo wrażliwy. Bardziej, niż się wielu wydaje. W wieku 45 lat podczas wizyty w Turynie jechał dorożką. W pewnym momencie koń w zaprzęgu nie usłuchał woźnicy. Woźnica skatował go batem. Nietzsche stanął w obronie zwierzęcia, chwytając i wyrywając bat z dłoni woźnicy. Potem wysiadł z dorożki, objął głowę konia i płakał. To nie pasuje do obrazu nihilistycznego dekadenta opowiadającego się za ideą nadczłowieka, prawda? Pozornie tylko. Gdy wczytać się w prace Nietzschego, można bez trudu odszukać jego poglądy wyrażające przekonanie o dwoistości natury ludzkiej: cynizm razem z naiwnością, obojętność i przebiegłość, okrutna mądrość i słowicza łagodność.

Przez chwilę dałaby mu Pani pomilczeć i zanurzyć się we wspomnieniach, ale potem „przeszyłaby” mu Pani serce pytaniem o Lou Salomé. Musiałaby Pani o nią zapytać, ponieważ Salomé była jedyną – tak orzekli biografowie – miłością Nietzschego w jego życiu. Miłością niespełnioną, nieskonsumowaną, nieszczęśliwą. Tylko raz w życiu Nietzsche pragnął się ożenić. Właśnie z Lou Salomé. I to nie bacząc na to, że była w tym czasie żoną innego filozofa (i jego przyjaciela) Paula Rée. To dla młodziutkiej 21 – letniej Lou Salomé Nietzsche porzucił przekonanie, że „jeśli niewiasta posiada rozwinięty intelekt, to coś nie jest w porządku z jej seksualnością”. Nie wystarczało mu „spotkanie dusz”, nie wystarczał mu jej podziw dla jego mądrości, uczucie pełnego zrozumienia i „pobudzenie geniuszu”. Pani oczywiście wiedziałaby o tym, przygotowując się do programu i wyciągnęłaby asa Lou Salomé z rękawa. Tym bardziej, że Salomé to Pani – przepraszam za być może zbyt daleko idące porównanie – feministyczna siostra: ubrana w piękne ciało kobieta o androgenicznej duszy i mózgu. Jedna z największych feministek przełomu XIX i XX wieku. To o niej mówiono, że „Lou zakochuje się w jakimś mężczyźnie, a w dziewięć miesięcy później mężczyzna ten wydaje jakąś książkę”. Nietzsche potwierdza tę regułę. Po rozstaniu z Salomé w tęsknocie i nienawiści napisał słynne dzieło „Tako rzecze Zaratustra”. Nietypowy dla Nietzschego przykład rozprawy o uczuciu i nastroju. To przy Salomé Nietzsche przestawał być Bogiem i stawał się mężczyzną…

Czytanie filozofów w listopadowe wieczory potrafi przynieść wiele niespodzianek. Polecam.

Pozdrawiam,

JLW

Warszawa, niedziela

Panie Januszu,

myli się Pan, ponieważ tym wielkim zadałabym zgoła inne pytanie: Panowie, dlaczego mieliście tak mało kobiet? Z drugiej strony, gdybyśmy się spotkali, oczywiście teoretycznie, to między moimi gośćmi byłaby olbrzymia różnica wieku uniemożliwiająca tę rozmowę, chociażby z powodów natury merytorycznej. W najlepszym razie Nietzsche miałby 16, a Schopenhauer, tuż przed śmiercią, 72 lata. Czyli chłopiec i bardzo dojrzały mężczyzna. To, co ich łączyło, oprócz pogardy dla kobiet, to syfilis, z powodu którego obaj opuścili nasz padół. Schopenhauer, który sam o sobie mówił: nie jestem święty, sypiał z wieloma kobietami i nic więcej. Nietzsche miał ich zdecydowanie mniej, co jednak nie przeszkadzało mu autorytatywnie wypowiadać się na ich temat. Tak czy inaczej, to wręcz wymarzeni interlokutorzy dla każdej szanującej się feministki. O wiele ciekawiej rozmawia się z szowinistą niż z wielbicielem słabej płci. Za każdym takim mężczyzną stoi kobieta, która mu nie uległa, której kiedyś nie pokonał i ta, która w taki czy inny sposób nadwątliła jego ego. Mężczyźni tego wybaczyć nie potrafią. Już słyszę pytanie: a kobiety potrafią? Tak, i to dlatego, że nadal o wiele mniejszą wagę przywiązują do tego, co mężczyźni robią, i ciągle bardziej wierzą w ich słowa niż czyny. Niestety.

Schopenhauer przyznawał kobietom jedną zaletę: „erotyczny powab młodości, który niestety znika po zamążpójściu”, aby tuż przed śmiercią zaskakująco wyznać: „im więcej poznaję mężczyzn, tym mniej ich lubię. Gdybym tak mógł powiedzieć to samo o kobietach, wszystko lepiej by się układało?”. Aż ciśnie się na usta pytanie: komu? W przypadku Nietzschego interesujące pytania mogłyby się koncentrować wokół archetypowego wątku – syna i matki. Jak mógł pan aż tak oszaleć na punkcie Lou Salomé? To pytanie też byłoby na miejscu. Bo chociaż nie olśniewała urodą, to jednak była błyskotliwa i niezależna?! Niezależna kobieta, czy może być coś okropniejszego, panie Nietzsche? Czy dlatego ten wasz związek nigdy nie został skonsumowany? Warto także byłoby się dowiedzieć, co sprawiło, że najpierw mówił o niej, iż jest najinteligentniejszą z kobiet, a po latach pisał, że to koścista, plugawa małpa z przyprawionymi cyckami? Tako rzecze Zaratustra.

Już w domu dla obłąkanych, gdzie trafił pod koniec życia, przyznał: „W moim życiu były cztery kobiety. Te z nich, które dały mi trochę szczęścia, były prostytutkami. Elisabeth była piękna, lecz była moją siostrą. Lou była inteligentna (czasami za mało inteligentna), lecz odmówiła poślubienia mnie”. Panowie dlaczego mieliście tak mało kobiet?

Przypominam sobie czasy „Męskiego striptizu” – wszystko, co było w życiorysie gościa poprawne politycznie i uładzone – stawało się dopiero wówczas ciekawe, gdy na uświęconym wizerunku pojawiały się niespodziewane rysy.

Właśnie przyszło mi do głowy, że gdyby było to możliwe, to chętnie zaprosiłabym do tego towarzystwa Bronisława Malinowskiego i że ten dziwnie pasowałby do pozostałych panów. Nie żyje od ponad 60 lat, a na kulturoznawstwie, które studiowałam, był dla nas na równi z Ruth Benedict postacią kultową. Ona dała nam wzory kultury, a on rozpalił naszą wyobraźnię Wyspami Trobrianda. No i ten tytuł „Życie seksualne dzikich”. Malinowski to naukowy śledczy, ale i mężczyzna, który w relacjach z kobietami przypomina neurastenicznych bohaterów literackich. Zakochiwał się na śmierć i życie. Najczęściej w kobietach uwikłanych w związki z innymi mężczyznami, co rodzi podejrzenie, że bał się kobiet wolnych. „Nie mogę jej kochać tylko zmysłami, w kobiecie, która daje mi rozkosz, muszę widzieć też i duszę” – notował Malinowski w wieku 25 lal. Gdy jednak górę nad platonicznym uczuciem brały fizyczne żądze, mitygował się słowami: „A cóż, u diabła, ażebym dla skrupułów nie potrafił kobiety zerżnąć? O co chodzi? O gorączkowe poszukiwanie muzy: potrzebuję kobiety z talentem, ażeby się przez nią przeżywać?”.

Egoistycznie, ale i szczerze. Jest kwiecień, gdy 30 – letni Malinowski notuje w swoim dzienniku: „Ciągła walka z kobietą niewidzialną, nieobecną, nieuchwytną, ale i paraliżującą we mnie prawdziwą zdolność, radość życia, stwarzającą jakąś pustkę, która mnie wciąż absorbuje, przepaść, która mnie wciąż pociąga, siła nicości. Wyraźnie rozumiem teraz, dlaczego kobieta jest symbolem zła, zniszczenia, podkopania mężczyzny. To jest walka między człowiekiem naprawdę twórczym a spokojnym członkiem stada”. W zeszycie trobriandzkim zapisanym między październikiem 1917 a lipcem 1918 w życiu badacza pojawia się Elsie Masson, przyszła żona. Malinowski narzeka: „Ile czasu zmarnowałem na pół – miłość i dlatego parę gwałtownych popędów kurwiarskich tłumię poczuciem i uświadomieniem, że to do niczego nie prowadzi, że nawet gdybym miał tamte kobiety pod takimi warunkami, to by było tylko chlapaniem się w błocie (onania, kurwiarstwo) itp.?”. I jeszcze jedno, panie Januszu, Schopenhauer zerwał kontakty ze swoją matką z zazdrości. Nie mógł znieść stałej obecności jej młodego kochanka. Chciał, żeby dokonała wyboru. Zrobiła to, a on jej tego nigdy nie wybaczył.

Pewnie się Pan zdziwi, ale w tak ponurych miesiącach jak ten listopad – odżywam. Kiedy w okna zacina deszcz, jest szaro i beznadziejnie – fruwam. Jestem w tym samopoczuciu tak bardzo odosobniona, że zaczynam podejrzewać, iż niejeden lekarz miałby na określenie mego stanu odpowiednią jednostkę chorobową.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, poniedziałek przed południem

Obydwaj są świetnymi chemikami (z doktoratem; jeden ma doktorat z prestiżowego Uniwersytetu Harvarda), obydwaj mają niezwykłe (jak na Niemców) poczucie humoru, obydwaj są prawie zawsze (także w poniedziałek rano) uśmiechnięci i obydwaj pachną – zdaniem moich koleżanek z pracy – najbardziej wykwintnymi perfumami. Jeden ma na imię Bernd, drugi Ralph. Obydwaj są homoseksualistami, którzy ze swojej orientacji seksualnej nie robią żadnej tajemnicy.

Z obydwoma realizuję pośrednio mój własny projekt i dlatego często mam okazję spędzać z nimi więcej czasu niż z innymi kolegami z firmy. Gdybym miał na skali sympatii od 1 do 10 określić mój wskaźnik, to bez wahania, w przypadku Bemda i Ralpha, zakreśliłbym 10. Przy tym – jak na razie – jestem zdecydowanie heteroseksualny. Ralph dostałby nawet 10,5, odkąd wita mnie na korytarzu zabawnie wymawianym „dzień dobry”, który kojarzy mu się, jak wyznał, z „gin amp;tonic”.

Ralph i Bernd, żeby było jasne, nie są ze sobą. Każdy z nich ma swojego partnera poza firmą i przypadkiem połączyła ich (informatyczna) chemia. Według moich koleżanek z firmy R amp;B są „najsympatyczniejszymi mężczyznami na terenie budynku”. Muszę przyznać, że czułem się trochę pominięty. Zastanowiło mnie, cóż takiego mają w sobie homoseksualni mężczyźni, że kobiety tak ich lubię. Zapytałem o to i inne znajome kobiety i na podstawie ich wypowiedzi udało mi się zestawić listę pięciu (lista jest ustawiona według skali ważności) powodów, dla których może się tak dziać:

1. Oni widzą kobiecą duszę.

Nie patrzą w twój dekolt, nie przyciskają twoich bioder do swoich w tańcu. Nie mówią nic „miłego”, żeby zaciągnąć cię do łóżka. To, co ci mówią, dotyka naprawdę twojej duszy, a nie tylko twojego ciała.

2. Pocieszają bez dwuznaczności.

Jeśli mówią, że ci współczują, gdy cierpisz – to dokładnie to mają na myśli. Nie chcą cię rozczulić swoją empatią, aby na końcu próbować zdjąć ci majtki.

3. Można z nimi naprawdę rozmawiać.

Świat R amp;B jest podobny do świata kobiet. Podobnie jak kobiety chcą (i muszą) być atrakcyjni, zadbani i podwójnie dobrzy, aby coś w życiu osiągnąć. Rozumieją cię w 100%, gdy mówisz o zakupach i maseczce ogórkowej na twarz. Przy tym ciągle pozostają mężczyznami, wiedzą, co mężczyźni myślą oraz jak i dlaczego cierpią.

4. Rozumieją tęsknotę za bezinteresowną bliskością.

Można się w nich wtulić, dotykać ich, czuć ich ciepło w tańcu bez ryzyka, że zrozumieją tę bliskość jako sygnał do czegoś więcej.

5. Ich komplementy są prawdziwe.

Głównie dlatego, że nie są wynikiem sterowanej seksualnością gry. Liczą się co najmniej podwójnie. Jeśli homoseksualny mężczyzna zachwyci się twoimi oczami, to masz pewność, że są dla niego naprawdę zachwycające i z pewnością nie odurzyły go twoje piersi, a oczu tak naprawdę nie widzi.

Pani lista jest pełniejsza, prawda?

Serdecznie,

JLW

Warszawa, wtorek

Panie Januszu,

pamięta pan Rocco Buttiliogne? Homoseksualizm jest grzechem. Tak uważa. Co więc nim jest w tym wypadku? Czy homoseksualizm, to przewinienie wobec Boga, nas heteroseksualnych, natury czy też przede wszystkim wobec tradycji i obywatelskiej przyzwoitości? Ta wielowątkowość w definiowaniu homoseksualnego grzechu to jeden z powodów, dla których tak mocno trzyma się ten, jeden z ostatnich obyczajowych bastionów, homofobia. Nie chcę mieć sąsiada, nauczyciela, przyjaciela – homoseksualisty. Określenia tego po raz pierwszy użyto w 1868 roku i według Michela Foucaulta mniej więcej w tym samym czasie nadano mu kategorię seksualną i prawną. Kobiecość i homoseksualizm to plemienne tabu Polaków? – pisze w jednym z rozdziałów wydanej właśnie książki „Homofobia po polsku” Tomasz Kitliński. Skąd w nas nienawiść do kobiet i gejów? Skąd zło? Jak pisał wychodzący poza heteroseksualizm Witold Gombrowicz: w tym sęk, że ja wywodzę się z waszego śmietnika. We mnie odzywa się to, co w ciągu wieków wyrzucaliście jako odpadki. Geje w Polsce to ciągle odpadki, podsumowuje Kitliński. Czy przesadza? Nie ma racji, gdy pisze, że w Polsce nadal obowiązuje podział na obcych (Żydzi, Romowie, kobiety, geje, bezrobotni i bezdomni) i swoich – wszystkowiedzących, sprawiedliwych i żeby wrócić do meritum, bezgrzesznych? Co więcej, nazwanie kogoś homoseksualistą nadal nie jest etycznie neutralne. Gej – grzesznik, rozpustnik. Homoseksualista jest grzeszny, bo jego seksualne inklinacje nie są uwarunkowane genetycznie, bo w jego miłości chodzi tylko o seks, bo jego orientacja to swego rodzaju moda na rozpustę. Mary McIntosh, brytyjska socjolog, uznała etykietę „homoseksualista” za narzędzie kontroli społecznej umożliwiające oddzielenie skażonych dewiantów od nieskażonej większości. I dlatego jedynym remedium na homofobię jest wyjście z ukrycia obcych i rozpoczęcie przez nich życia u boku swoich. Wiem jedno, gejowi nie z każdą kobietą jest po przyjacielskiej drodze. Nie znoszą zwłaszcza tych, które obnoszą się ze swoją kobiecością. Tą zewnętrzną. Nie lubią unoszących się piersi w mocno rozpiętej bluzce.

Brzydzą się ostentacyjną seksualnością. Nie denerwuje ich kobieca dusza, bo w tej równie wiele dramatu, co w ich codziennych lękach. Największy problem mają ci spośród nich, którzy mimo wszystko robią dobrą minę do złej gry.

Odpowiadają na zachęty i komplementy kobiet, którym się podobają, ale potem gdy mają im dać swój numer telefonu, to w ostatniej chwili zmieniają w nim ostatnią cyfrę. Bardzo męczą się także ci, którzy udają heteroseksualnych mężów i ojców. Co dzieje się z ich życiem? Wystarczy obejrzeć serial telewizyjny „Anioły w Ameryce”. Pewnie dlatego tych, którzy zdecydowali się na życie otwarte, zwłaszcza w Polsce, jest tak niewielu.

Kumpluję się z jednym z tych, którzy nie zdecydowali się na outgoing.

Przystojny, męski i nikt nigdy nie widział go w klubie dla gejów. Spotykamy się dość często i rozmawiamy o jego życiu utajnionym, o tym, jak trudno mu je sobie ułożyć. Bo z kim i gdzie? Wiem, jacy mężczyźni mu się podobają, i łapię się na tym, że gdy o nich rozmawiamy, to tak, jakby robiły to dwie kobiety. O ten… to ma coś w sobie itd. Nigdy nie precyzujemy co, choć pewnie okazałoby się, że każde z nas, mówiąc o tym czymś, ma co innego na myśli. Gdy się poznaliśmy, mój dzisiejszy kumpel już w trzecim zdaniu powiedział, bo wie pani ja… Tak, wiem – zakończyłam. Skąd?

Być może z powagi, jaką usłyszałam w jego głosie. Nie ma co ukrywać, ale należę do tych, którym lepiej się żyje z wyidealizowaną wizją świata gejowskiego. Tolerancyjni, niezawistni, pogodzeni z własnym wyborem. Pełen zakres praw (oprócz adopcji) i nie ma sprawy. O „Lubiewie” Michała Witkowskiego zrobiło się głośno. Mój inny gejowski znajomy podarował mi tę książkę ze słowami: musisz przeczytać. Cudowne, choć są w niej i mocne sceny To prawda. Są brudne, turpistycznie fizjologiczne. Wstrętne.

Witkowski oprowadza nas po świecie pedałów i ciot. Zmusza do wizyt w blaszanych szaletach miejskich i do wysłuchiwania, no właśnie czego? Gejowskich historii. Ludzkiego upodlenia. Kangurzyca, Cyganka, Paula. Z wierszy Flory Restauracyjnej taki cytat:

Niespodziewanie nieznośne stało się dla mnie to, że książka Witkowskiego i jej akcja dzieje się we Wrocławiu. Pamiętam te miejsca, które mijałam w drodze na uczelnię, ten słynny gejowski pisuar tuż obok kościoła Bożego Ciała i tę małą kawiarenkę na przeciwko gmachu Opery, gdzie z apetytem pożeraliśmy wuzetki. A więc ten świat istnieje naprawdę? A może by tak bez zbędnego patosu, ale w imię zwyczajnej przyzwoitości pochylić się nad słowami Leszka Kołakowskiego, który powiada, że marsz ku społeczeństwu otwartemu, gdzie w każdym widzi się człowieczeństwo i gdzie wszyscy są równi w moralnych powinnościach i roszczeniach, zapoczątkowały różne cywilizacje: mędrcy greccy, prorocy żydowscy, święci buddyjscy i chrześcijańscy torowali drogę ku moralności uniwersalnie ludzkiej. A przecież tam też byli obcy.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, środa wieczorem

Czy zwierzęta maję lepszy seks niż ludzie?

Od wczorajszej niedzieli wcale nie jestem tego taki pewny i jestem raczej skłonny uważać, że wyróżnianie Homo sapiens jako jedynej istoty, która z seksu uczyniła coś więcej niż sposób na przedłużenie gatunku, jest kolejnym mitem potrzebnym człowiekowi, aby wykazać (przed kim?) swoją wyższość. Wczoraj zamiast czytać zaległe artykuły dotyczące optymalizacji algorytmów przy programowaniu obiektowym (może Pani w to trudno uwierzyć, ale czasami omówienia algorytmów są porównywalne z inteligentnym kryminałem), spędziłem ponad dwie godziny z książką Michaela Tierscha pt. „Dziwaczne życie seksualne zwierząt”. To, co przeczytałem, jest dla mnie mało dziwaczne, bowiem nie upatruję dziwactwa w tym, co jest tak powszechnie… ludzkie.

Zwierzęta, gdy chodzi o „to”, potrafią prawie wszystko, co potrafią (przynajmniej na początku związku) ludzie. Małpy bonobo praktykują pocałunki francuskie (często równolegle z kilkoma partnerami i partnerkami naraz), ryby z gatunku gurami w trakcie gry wstępnej przyciskają do siebie wargi swoich otworów gębowych przez ponad 10 minut, słonie wpychają bez wahania swoją trąbę do pyska słonicy. Lwy morskie dotykają się pyskami przez ponad dwie godziny, a żółwie – bez Viagry lub Cialis – kopulują przez 10 godzin. Ludzie mówią, piszą, marzę o „tym” bezustannie, a to „coś” trwa u nich średnio 10 minut (według poczytnego autora o nazwisku Coelho – 11). Zwierzęta nie potrafię o tym mówić. Robią to po prostu. Niektóre zapominają w trakcie tego o całym świecie i to na bardzo długo. Akt seksualny norników trwa 40 godzin, myszy z gatunku Antechinus flavipes występujące w Australii, na Tasmanii i na Nowej Gwinei kopuluję 24 godziny bez przerwy, grzechotniki robią to przez 22 godziny, żółwie około 10 godzin, a nosorożce ponad półtorej godziny.

To, co Darwin („zasadę, na mocy której zostaje utrwalona każda pożyteczna odmienność, nazwałem doborem naturalnym…”) określał jako „wybór samicy”, jest gremialnie praktykowane z najlepszym skutkiem. To, o czym marzą niektóre skrajnie ortodoksyjne i przez to infantylne feministki, udało się już bardzo dawno temu bezkręgowcom z rodziny wrotków (Rotatoria) zamieszkujących bardzo chętnie w akwariach. Od 30 milionów lat w pokojowej symbiozie żyją matki z córkami i dotychczas nie wydały na świat żadnego samca.

Homoseksualizm, jak pokazuje natura, nie jest wymysłem szatana i nie dotyczy wyłącznie ludzi. Insekty, robaki, jak również niektóre gatunki świnek morskich, praktykują go nie rzadziej niż ludzie. Samice pewnego gatunku afrykańskich człekopodobnych małp – bynajmniej nie dla przedłużenia gatunku – z upodobaniem oddają się wyrafinowanemu seksowi głównie między sobą, chociaż nigdy nie słyszały o wyspie Lesbos. Zachowania homoseksualne nie są czymś wyjątkowym. Potwierdzono je u ponad 450 gatunków zwierząt. Podobnie wyjątku nie stanowią u zwierząt samce z ludzkiego (pod)gatunku „biorę wszystko, co się rusza”. Alpejski świerszcz Anonconotus alpinus, gdy tylko w jego polu widzenia pojawi się samica, rzuca się na nią i usidla na czas kilkunastosekundowego stosunku. Z obserwacji brytyjskich entomologów wynika, że świerszcz zmienia partnerkę średnio co 18 sekund. W świecie zwierząt jest to swoisty rekord poligamii (wyuzdana małpka bonobo wyraźnie przegrywa ze świerszczem). Na dodatek nie dba on nawet o to, czy samica należy do tego samego gatunku! Brytyjczycy nie podali żadnych danych na temat tego, czy napadnięte samice świerszcza (także te z innego gatunku) traktują to jako gwałt.

Dotychczas uznawana teza, że ludzie kopulują dla przyjemności, a zwierzęta wyłącznie dla prokreacji, już dawno nie ma racji bytu. Jak inaczej bowiem wytłumaczyć, że kilkanaście gatunków naczelnych parzy się, wybierając na to czas, gdy samice nie są zdolne do reprodukcji? Niektóre ze zwierząt, i to niekoniecznie z gatunków naczelnych, aby zapewnić przyjemność swoim samicom, przeobrażają się tak, aby sprostać wyzwaniu. Samcowi ośmiornicy – zwykłemu mięczakowi bez kręgosłupa – podczas okresu rozrodczego wyrasta dodatkowe, zmodyfikowane ramię tzw. hektocotylus. Podczas aktu seksualnego pieści on nim partnerkę. Następnie wyjmuje nim ze swojego wnętrza spermatofory i przenosi je do jamy płaszczowej samicy. Czasami czyni to tak energicznie, że dodatkowe ramię odrywa się i wnika do ciała jego wybranki, która wraz z nim majestatycznie odpływa. Jaki mężczyzna byłby gotowy oderwać sobie rękę dla swojej kobiety?! Nawet gdyby wiedział, że pozostawia ją w jej waginie?

To, co dotychczas nie udało się jeszcze genetykom, od dawna jest powszechne wśród much trzcinowych na Seszelach, hien cętkowanych i słoni morskich. Wszystkie te gatunki mogą wybrać płeć potomstwa i wydać na świat samice lub samce w zależności od tego, co bardziej odpowiada aktualnym warunkom środowiskowym. Ludzie potrafią – nie ma na to żadnego naukowego wytłumaczenia – jedynie krótkookresowo imitować. Po wojnach kobiety rodzą znacznie więcej chłopców niż dziewczynek. W okresie pokoju statystyka się wyrównuje: na 106 dziewczynek przypada średnio 101 chłopców. Lata 40 i początek lat 50. XX wieku i w Niemczech, i w Polsce, i w Związku Radzieckim był okresem wysypu chłopców. Skąd Natura wiedziała, że mężczyźni wyginęli na frontach lub w obozach, jest do dzisiaj tajemnicą…

To, co praktycznie nie przytrafia się mężczyznom, jest normalne wśród samców kun: obrzmieniu jąder i członka u kun towarzyszy zawsze obrzmienie (powiększenie) mózgu. Musi Pani przyznać, że u mężczyzn jest przeważnie odwrotnie. Z kolei to, co jest niespełnionym i najskrytszym marzeniem wielu mężczyzn, jest na porządku dziennym u występującego w Japonii motyla jaskółczego: podczas aktu seksualnego potrafi on widzieć swoim penisem!

Zwierzęta, wbrew utartemu przekonaniu, „nie myślą ciągle o tym jednym”. Jako dowód bliskości i przynależności do siebie potrafią czule się dotykać i brać nawzajem części swojego ciała do ust lub lizać nawzajem. Pary ptaków takich jak np. albatrosy czyszczą sobie nawzajem pióra, a tupaje (wiewióreczniki przypominające nasze pospolite wiewiórki) spędzają kilka godzin dziennie, tuląc się do siebie. Bez żadnych seksualnych podtekstów.

Czytając wczoraj o tupajach i oglądając ich fotografie, na których czule tulą się do siebie, pomyślałem, że nasuwa się oczywiste pytanie: kto jest bardziej dziwaczny, ludzie czy zwierzęta?

Serdecznie,

JLW

Warszawa, czwartek

Panie Januszu,

wydawałoby się, że pruderii i wszelkim tabu ostatecznie powiedzieliśmy „adieu”. Tacy jesteśmy wyedukowani. A jednak seksuolodzy biją na alarm. My, ludzie nadal jesteśmy bardzo dalecy od zrozumienia istoty fizycznej strony kochania. Zadajemy pytania natury podstawowej, i z odpowiedziami mamy nie lada kłopot. Okazuje się bowiem, że im więcej dowolności w tym, co już obyczajowo dozwolone, tym trudniej przychodzi nam radzenie sobie ze wskazaniami, poradami i technikami. Nawet już po pigułkę nie chce się sięgnąć. Warto się jednak w tym lenistwie przełamać i wyciągnąć rękę po książkę Olivii Judson. „Dr. Tatiana's Sex Adviee to Ali Creation” (Porady seksualne dr Tatiany – dla wszystkich stworzeń dużych i małych). By dowiedzieć się, że każdy sposób jest dobry na to, żeby tłumaczyć nam maluczkim, o co tak naprawdę chodzi mężczyźnie i kobiecie. W łóżku. Z powodów, które wciąż pozostają niejasne, wyrzeczenie się seksu i płci niemal zawsze prowadzi do klęski i wymierania. Rezygnując z płci, zawsze wypadasz z gry – pisze Judson, uznana specjalistka od biologii ewolucyjnej. Kochamy się więc i uprawiamy seks przede wszystkim po to, żeby przetrwać i wydać na świat potomstwa My i zwierzęta. W ich świecie zmienność genetyczna również pociąga za sobą zmiany obyczajowe i daje większe przyzwolenie na wiarołomstwo, flirt i rozwiązłość. Ryzyko istnieje zawsze: długi ogon ptaka wzbudzi podziw samic, ale może też sprawić, że ptak szybciej skończy w żołądku kota. Objaśniając seksualne zwyczaje zwierząt. Judson podaje wiele działających na wyobraźnię dowodów ich erotycznej jurności. Kto by pomyślał, że to patyczaki wiodą prym wśród najwytrwalszych kochanków. Akt kopulacyjny w ich wykonaniu trwa średnio dziesięć tygodni. Ale ponieważ samiec od samicy jest o połowę mniejszy, to noszenie go na plecach nie jest dla kochanki aż tak uciążliwe.

Genetyka poszła na rękę temperamentowi. Na dowód doktor Judson przytacza opowieść o lwach kopulujących z dwiema partnerkami 157 razy w ciągu 55 godzin. Niektóre zwierzęta do perfekcji opanowały łączenie seksu z jedzeniem – samiec na randkę przychodzi już z zakąską. Jak widać, miłość to nie tylko ściąganie spodni – konkluduje Judson. Radzi także, żeby nigdy nie dać się zjeść podczas gry wstępnej, zwłaszcza że niektórzy faceci-zwierzęta nie mogą się pogodzić z odmową. Co ciekawe, samice rzadko walczą o swoich partnerów na śmierć i życie. A jeśli, to tylko wówczas, gdy są zdesperowane, bo podaż samców jest zbyt mała. Nie dają także za wygraną, gdy akurat ten, a nie inny reproduktor może dać jej tyle dzieci, ile by chciała. A co z naszą człowieczą zazdrością o monogamiczne życie łabędzi? Nie zadręczajmy się, według badaczy monogamia w świecie zwierząt zdarza się tylko tam, gdzie odpowiada obu stronom. Gdy brak skoków w bok gwarantuje, że pozostawią po sobie więcej potomstwa, niż gdyby zdecydowali się na niewierność. W świecie zwierząt występuje nawet Teoria Dobrej Żony – czyli jestem monogamiczna, bo sama nie dałabym sobie w życiu rady. Ale od każdej reguły i każdego wyrachowania jest wyjątek. Samce myszaków kalifornijskich nie opuszczają swoich żon, choćby te były nie wiadomo jak stare i brzydkie. To oni, a one? Jestem modliszką europejską i zauważyłam, że seks jest dla mnie znacznie bardziej pociągający jeśli wcześniej odgryzę głowę memu kochankowi? Że brzmi tak jakoś uniwersalnie…? A poza tym, że to tylko strachy na lachy?

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, piątek nocą

Godzinę temu zastanawiałem się, czy nasz los jest przypadkiem, czy przeznaczeniem. A jeśli przeznaczeniem, to kto pisze jego scenariusz? Kto dostał takie prawo? I od kogo? Jeśli Bóg, to od jakiego innego Boga je dostał?

Wracając wczoraj późnym wieczorem do domu, jechałem samochodem pustą ulicą w jednej z miejscowości pod Frankfurtem. Żadnych skrzyżowań. Lekki łuk oświetlony lampami żółtych lamp. Dobrze widoczna biała przerywana linia na dobrym asfalcie. Co 100 metrów znaki przypominające, że dopuszczalna prędkość wynosi 40 km/h. Pustka ulicy w wypieszczonym niemieckim miasteczku około dziesiątej wieczorem. Nagle zatrzymują mnie fioletowe światła migoczące na dachu policyjnego auta. Za czerwonym szlabanem zamykającym ulicę karetka pogotowia, obok mercedes, którym przyjechał lekarz (w niemieckich karetkach są sanitariusze, ale nigdy lekarz; lekarz jest przywoływany tylko, gdy zajdzie taka potrzeba). Arogancki policjant w czarnej skórzanej kurtce nakazuje mi zaparkować na poboczu. Parkuję i podaję dokumenty policjantowi. Kontroluje moje dokumenty. Sprawdza ich prawdziwość w komputerze w swoim samochodzie. Mam polskie nazwisko. Mówię z akcentem. Korzystając z nieuwagi policjanta, podchodzę bliżej karetki. Na poboczu ulicy wbity w przydrożne drzewo stoi czarny vw golf z dachem wgniecionym od strony pasażera do wysokości klamki. Na asfalcie ciało przykryte czarną folię. Dwóch młodych mężczyzn wydobywa metalizowaną trumnę ze srebrnego mercedesa stojącego naprzeciwko wraka. Jeden z nich ma papierosa w ustach. Stawiają trumnę na asfalcie obok ciała leżącego pod folią. Podnoszą ciało, nie zdejmując z niego folii. Folia przesuwa się. Dostrzegam białe buty z ostrym szpicem kończące się 10 cm za kostkę. Takie same kupowałem ostatnio z moją młodszą córką. Wpychają ciało do trumny. Zatrzaskują ją i wstawiają do mercedesa. Znajduję telefon w kieszeni kurtki. Dzwonię do córki. Odbiera.

– Ada, do cholery gdzie jesteś?! – krzyczę do telefonu.

– W domu, a gdzie mam być? – odpowiada spokojnie. – Czemu tak wrzeszczysz?

W tym momencie policjant w skórzanej kurtce wraca z dokumentami. Z krzykiem każe mi natychmiast wrócić do samochodu i odjechać. Nie rozumie polskiego. Nie ruszam się z miejsca. Zaczyna mi grozić. Przywołuje do pomocy kolegę. Odchodzę.

„W domu, a gdzie mam być…”. Jej głos, jej własny. Boże…

Przed godziną pojechałem w to miejsce. Do drzewa przybity drewniany krzyż. Świece. Pluszowe misie. Kwiaty. Miała na imię Sabrina. Na przybitej do drzewa fotografii postać młodej uśmiechniętej dziewczyny. W styczniu miała skończyć 17 lat. Przy drzewie młodzi ludzie, jechała ze swoim chłopakiem z tego samego gimnazjum, z maturalnej klasy. Nikt nie wie, jak doszło do tego wypadku. Chłopakowi, oprócz zgniecionej stopy, nic się nie stało. W karetce pobrali mu tylko krew do analizy. Nie stwierdzili obecności alkoholu. Jest w szpitalu psychiatrycznym.

Przypadek czy przeznaczenie? Na ten temat powstały książki, naukowe i pseudonaukowe rozprawy: filozofów, teologów, matematyków, astrologów lub szamanów. Niektórzy są na tyle aroganccy, że z przewidywania przeznaczenia, bądź jak kto woli przypadku, zrobili sobie zawód i za ustaloną stawkę wróżą z linii dłoni, układu gwiazd lub kart. Ja jestem wierzącym w Boga fizykiem, informatykiem, a ostatnio także chemikiem i wiem, że odpowiedź na to pytanie jest uzależniona od chwili. Są takie momenty, gdy wierzę, że coś zostało mi przeznaczone, aby tydzień lub godzinę później być pewnym, że to nic innego jak tylko przypadek. Życie to swoista realizacja Programu Losu. Nikt tak naprawdę nie wie, kto jest jego Programistę. I może na tym polega magia życia. Nie uważa Pani? Dla jednych zbiegi okoliczności to wynik z rachunku prawdopodobieństwa, dla innych to sposób Boga na to, aby pozostać w cieniu. I jedni, i drudzy mogą mieć rację. Mogą.

Zapalę jutro świecę przy drzewie Sabriny.

Pozdrawiam,

JLW

Warszawa, sobota

Panie Januszu,

ile razy zdarzyło się Panu zdjąć nogę z gazu, gdy mijał Pan wrak rozbitego samochodu? Wiele, prawda? W tym momencie coś chwyta nas za gardło, robi nam się sucho w ustach. Bezgłośnie zadajemy sobie pytanie – to tak wygląda śmierć? Przez dłuższą chwilę jedziemy zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby już po kilku kilometrach wrócić do życia. Przekroczyć dozwoloną prędkość. Ale być może i my nie znaleźliśmy się w tym miejscu przez przypadek? Mieliśmy coś zrozumieć, mieliśmy się przestraszyć. Ucieszyć się, że żyjemy. Dlaczego więc tak szybko wracamy do świata żywych i przy najbliższej okazji przekraczamy dozwoloną prędkość? Wygramy – przegramy? Dlaczego tych, którym się tym razem udało, nie stać na głębszą refleksję? Dlaczego tak szybko zapominamy, że znowu wygraliśmy los na loterii? Czy dlatego, że tak naprawdę w tym względzie prędzej czy później przegramy wszyscy? Ironia to czy przestroga? Mój ojciec był świetnym kierowcą. Zginął w wypadku samochodowym, gdy siedział obok kierowcy. Czasami zastanawiam się, co czuł, gdy już wiedział, że z tego zakrętu nie wyjdą?

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, niedziela wieczorem

Światu znowu obwieszczona kto jest w tym roku najmądrzejszym fizykiem, chemikiem, lekarzem lub ekonomistę. Zaraz potem zdecydowano, kto napisał najważniejszą książkę i wybrano tego (w tym roku kobietę), który najwięcej zrobił dla pokoju na świecie. Prawie wszystkie gazety, począwszy od bulwarówek aż po te z tzw. górnej półki, pasjonowały się tegorocznymi Nagrodami Nobla.

Te bulwarowe (takie jak np. niemiecki „Bild”) zachęcały do bycia mądrym głównie wysokościami sum przeznaczonych na nagrody. A w komentarzach redakcyjnych wpadały w podniosłą patriotyczną nutę, gdy z biografii noblisty okazywało się, że „to przecież nasz człowiek”, ponieważ jego babcia ze strony ojca urodziła się w Niemczech i spędziła tam trzy miesiące, zanim wyemigrowała w kołysce ze swoimi rodzicami np. do USA. Pod względem natrętnego i czasami śmiesznego uporu w dopatrywaniu się narodowych korzeni u wszystkich ludzi, którzy osiągają jakiś ogólnoświatowy sukces (sportowcy, aktorzy, muzycy, pisarze lub naukowcy), Niemcy dorównują lub nawet prześcigają Polaków. Na ostatnio opublikowanej liście 100 najważniejszych Niemców nawet Mozart jest Niemcem. Nie wspomnę Kopernika, który w podręcznikach niektórych niemieckich landów jest „wybitnym niemieckim astronomem urodzonym w Thorn”. czyli Toruniu. Adrianna, moja młodsza, 17-letnia córka, urodzona we Frankfurcie nad Menem – siostra Joanny urodzonej w Toruniu -wstała podczas lekcji fizyki w swoim gimnazjum im. Alberta Einsteina i oburzona wyjaśniła klasie (i nauczycielowi), że Kopernik nie mógł być Niemcem, jeśli urodził się tam, gdzie jej prababcia, babcia i ojciec, bo „przecież wszyscy oni są Polakami”. Może to dość dziecinna i naiwna argumentacja, ale odczuwałem rodzaj dumy, gdy mi to relacjonowała.

Tzw. intelektualne gazety (takie jak np. „Die Zeit”) komentujące decyzje kapituły ze Sztokholmu próbowały wyjaśniać, dlaczego ten, a nie inny naukowiec został okrzyknięty najmądrzejszym i co takiego zrobił, aby zasłużyć sobie na to wyróżnienie. Przeważnie czytelnik wcale nie rozumie, o czym pisze dziennikarz. Głównie dlatego, że trudno zrozumiale pisać o czymś, czego samemu się nie rozumie. Jak kiedyś powiedział Einstein, dwukrotny laureat Nagrody Nobla: „tak naprawdę niczego jeszcze nie zrozumiałeś, dopóki nie jesteś w stanie wyjaśnić tego swojej babci”.

Z drugiej strony trudno winić dziennikarzy, jeśli sami zdobywcy nie potrafią (nie tylko swoim babciom) przystępnie wyjaśnić, za co tak naprawdę dostali tę nagrodę. Kilka dni temu oglądałem w BBC wywiad z jednym z laureatów tegorocznej Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (za badania nad zjawiskami nadciekłości i nadprzewodnictwa). Nigdy nie będę babcią, a na dodatek pięć lat studiowałem fizykę, ale pomimo to niewiele zrozumiałem z jego wypowiedzi. Redaktor prowadzący wywiad robił mądre miny i przytakiwał grzecznie nawet wtedy, gdy laureat przeszedł w pewnym momencie na bełkotliwe naukowe suahilli i zaczął używać terminologii, której nie ma jeszcze w najnowszych wydaniach encyklopedii fizyki.

Osobiście jestem przeciwny przyznawaniu Nagród Nobla. Praca komitetu przy Szwedzkiej Akademii Nauk przypomina mi werdykty sędziów oceniających występy podczas jazdy figurowej na lodzie. Nigdy nie mogłem zrozumieć, jak oni rozróżniają występ oceniony na 5.8 od występu ocenianego na 6.0.

Ponadto uważam, że w obecnych czasach, przy tak powszechnym dostępie do informacji, żadne fundamentalne odkrycie nie jest naprawdę pionierskie i zawsze bazuje na odkryciach innych naukowców.

Nigdy nie zapomnę rozmowy, którą odbyłem na ten temat w grudniu 1999 roku w jednej z eleganckich restauracji w Soho w Londynie podczas pobytu z okazji dorocznej konferencji i wystawy informatycznej „Online Meeting”. Konferencja ta nie ma, moim zdaniem, dużej rangi naukowej, ale nieustannie przyciąga do Londynu chemo-informatyków ze wszystkich najbardziej znaczących ośrodków naukowych całego świata. Cynicy, z którymi się zgadzam w tym wypadku, twierdzą, że pobyt w Londynie około 22 grudnia to najlepsza okazja, aby zrobić świąteczne zakupy na Oxford Street lub w ekskluzywnym sklepie Harrodsa. Musi coś w tym być, ponieważ na rzadko której konferencji spotykam tak wiele żon moich nobliwych kolegów naukowców.

Właśnie w 1999 roku byłem zaproszony na kolację w towarzystwie między innymi Nicholasa Terreta, który przez brytyjską prasę został okrzyknięty „ojcem chrzestnym Viagry”. To on kierował zespołem naukowców, który w brytyjskiej filii amerykańskiej firmy Pfizer zsyntetyzował sildenafil citrate, substancję czynną w Viagrze. Pfizer był zainteresowany kupnem kolejnej wersji programu, który napisałem i stąd moja obecność podczas kolacji. Po deserze i kilku kieliszkach francuskiego wina, które lubi Terret (około 40-letni okularnik w za ciasnym, jak u prawie wszystkich Brytyjczyków, garniturze) zapytałem go, czy po tym, jak Viagra przyniosła jego firmie miliardy dolarów zysku, on sam stał się bogaty. Spokojnie zaprzeczył i powiedział coś, co pamiętam do dzisiaj:

„Pfizer odkrył w ciągu ostatnich 20 lat trzy lub cztery leki, które weszły masowo na rynek. W firmie pracuje około 200 chemików i tyle samo biologów. Ponad 400 naukowców, spośród których tylko kilku miało szczęście brać udział w projektach, które bezpośrednio doprowadziły do odkrycia tych leków. Także sildenafilu (Terret uparcie unikał używania nazwy „Viagra” w rozmowie). Cała reszta pracowała na tych kilku, aby nie musieli iść fałszywymi tropami. Negatywne wyniki ich badań są tak samo ważne jak pozytywne wyniki badań mojej grupy. Bardzo łatwo jest ze 100 dróg, którymi można pójść, wybrać tę właściwą, jeżeli wiadomo, że 97 z nich zostało sprawdzonych przez innych i że prowadzą donikąd. Z jakiego powodu mam dostać za to więcej pieniędzy niż inni?”.

Zawsze, gdy świat jest podniecony prasowymi doniesieniami o dorocznych Nagrodach Nobla, przypominam sobie tę rozmowę. Nie podzielam tego podniecenia również z powodu przeświadczenia, że szanowny komitet ze Sztokholmu może się po prostu mylić lub nie być zupełnie obiektywny w swoim sądzie. Tegoroczna nagroda z dziedziny medycyny za badania nad zastosowaniem magnetycznego rezonansu jądrowego (MRI) do bezpiecznego i nieinwazyjnego „prześwietlania” (scanningu) całego ludzkiego ciała w poszukiwaniu nowotworów lub innych patologicznych zmian w jego wnętrzu jest tego najlepszym przykładem. Świat naukowy w licznych oświadczeniach wyraźnie wytknął jury w Sztokholmie pominięcie Raymonda Damadiana, który uważany jest za pomysłodawcę zastosowania MRI w medycynie. Tegoroczni laureaci, Lauterbur i Mansfield, według zastanawiająco wielu poważanych naukowców, jedynie technicznie udoskonalili metodę opracowaną przez Damadiana.

Takich przypadków celowych lub pomyłkowych pominięć jest kilka w długiej historii Nagród Nobla. Dwa z nich, na szczęście nieskuteczne, dotyczą polskiej (podwójnej) dumy narodowej i oba to woda na młyn każdej feministki. Niewiele brakowało, a nasza Maria Skłodowska-Curie nie dostałaby żadnej Nagrody Nobla.

Kiedy w 1903 r. rozważano nagrodę w dziedzinie fizyki za odkrycie radu, sztokholmski komitet zamierzał przyznać to wyróżnienie mężowi Skłodowskiej, Piotrowi i Henriemu Becquerel. Zapewne z racji swej płci, zdaniem czcigodnego komitetu, Maria mogła co najwyżej być uznana za laborantkę pomagającą swemu mężowi. Została w końcu jednak dołączona do grona laureatów wskutek ultimatum postawionego przez Piotra Curie.

Osiem lat później kandydatura Skłodowskiej pojawiła się powtórnie, tym razem w dziedzinie chemii, za pomiar ciężaru atomowego radu i odkrycie polonu. Istotną (!) przeszkodę w przyznaniu nagrody stanowił dla komitetu fakt, że Skłodowska po śmierci męża w 1906 roku związała się rzekomo z żonatym mężczyzną – fizykiem Paulem Langevin. W tym wypadku argumentacja komitetu sięgnęła, jeśli nie bruku, to z pewnością poziomu francuskich brukowców z tamtych czasów (1911 rok), które rozpuszczały plotki o romansie Skłodowskiej, próbując w ten sposób wpłynąć na decyzję komitetu.

Przed nami jeszcze tylko pompatyczna uroczystość wręczenia ozdobnych dyplomów i czeków w Sztokholmie i możemy spokojnie czekać do następnej rewii w przyszłym roku…

Serdecznie,

JLW

Warszawa, poniedziałek

Panie Januszu,

tak się składa, że przed laty zgłębiłam życiorys Skłodowskiej. Kobiety nieśmiałej, upartej i źle ubranej. Miała męża i dwie córki. Zakochana w żonatym mężczyźnie wywołała nieprawdopodobny skandal. Była wówczas wdowę, ale jej ukochany miał żonę i czwórkę dzieci. Nie wystarczyły zasługi w badaniu promieniotwórczości ani odkrycie radu, aby uchronić ją przed wściekłymi atakami moralistów. Cudzołożna cudzoziemka! Chociaż starała się robić dobrą minę do złej gry. jak zauważył Einstein, jej twarz nie potrafiła wyrazić ani bólu, ani radości, to odtąd jej życie nigdy już nie było takie jak dawniej. Miała 43 lata, gdy na jej drodze stanął Langevin. Żonaty z Emmą Jeanne Desfosses, córką rzemieślnika Ładną, ale prostacką kobietą. Małżeństwo okazało się nieporozumieniem. Bliższa znajomość z Langevinem zaczęła się od rozmów na temat jego rodzinnych kłopotów. Smutna wdowa, jak nazywał Marię, pociągała go „jak promyk światła w sanktuarium żałoby, w którym się zamknęła”. W połowie lipca 1910 roku mieli romans. Namiętny i gwałtowny, który niewiele miał jednak wspólnego z dobrą miłością. Zamiast cieszyć, niszczył. W tym samym czasie, jak donosił dziennik „Le Matin”, codziennie w Paryżu odnotowywano 39 przypadków wiarołomstwa. Wypadało mieć metresę, ale nie kochankę, dla której chce się zostawiać żonę i dzieci. Przez pewien czas związek Marii i Langevina owiany był tajemnicę. „Mój dropi Paul, spędziłam wczorajszy wieczór i noc, myśląc o Tobie i o godzinach, które spędziliśmy razem i które są dla mnie tak cudownym wspomnieniem. Nadal widzę Twoje dobre i czułe oczy. Twój uroczy uśmiech i myślę jedynie o chwili, kiedy znowu odnajdę całą słodycz Twojej obecności”. Jeszcze chwila i szanowana wdowa po Piotrze Curie będzie przypominała tropione zwierzę, a pogróżki żony kochanka, że ją zabije, staną się codziennością. Langevin zaczyna się wahać. Nie chce skandalu. Skłodowska niespodziewanie naciska. „Kiedy gnębi cię obawa, że skrzywdzisz czworo swoich dzieci, pomyśl o tym, iż moje dwie małe dziewczynki z dnia na dzień mogą stać się sierotami, jeśli nie znajdziemy jakiegoś trwałego rozwiązania, proszę, nie każ mi czekać zbyt długo na separację od łoża. Mogłabym wówczas spokojniej patrzeć w przyszłość”. Langevin nie potrafi podjąć decyzji. Miota się. „Moje noce są straszne, myślę o tym, że jesteś z nią, nie mogę spać, z wielkim trudem udaje mi się zdrzemnąć na dwie lub trzy godziny, budzę się w gorączce i nie mogę pracować, zrób z tym coś” – błaga go Skłodowska. Langevin wyprowadza się z domu. Minie rok, zanim jego małżeństwo rozpadnie się z katastrofalnymi skutkami dla wszystkich. Maria wszędzie musi odpierać nieprzyjazne spojrzenia. Francuska prasa prawicowa szykuje się do ataku.

Jedna z gazet publikuje miłosne listy wdowy Marii Curie. Czytelnicy nie mogą oderwać się od tej ze szczegółami opisanej historii cudzołóstwa. Największe emocje i wzburzenie wzbudza beznamiętny ton listów. Żadnego afektu. Tłum skanduje pod jej domem: „Precz z cudzoziemką – złodziejką mężów!”. „Pani Curie oszalała z miłości” – donosi prasa. Przy czym jej obce pochodzenie nie było wówczas aż tak trudne do zaakceptowania, jak jej płeć. Nie dość że uczona, nie dość że ma romans, to do tego wszystkiego jest kobietą. Aferze Curie towarzyszyło aż pięć pojedynków! W jednym z nich wziął udział i wyszedł bez szwanku sam Langevin. Ubrany w zapięty pod szyję surdut i bardzo blady wezwał na pojedynek jednego z dziennikarzy. Podobno obydwaj strzelili w powietrze.

W listopadzie 1911 roku agencja Reutersa podaje informację, że Maria Curie dostała kolejną Nagrodę Nobla, tym razem w dziedzinie chemii. Uczona decyduje się na osobiste odebranie wyróżnienia mimo nienajlepszej atmosfery wokół swojej osoby. „W moich czynach nie ma nic, co nakazywałoby mi odczuwać upokorzenie”. Za tę niespodziewaną miłość Maria Curie płaci wysoką cenę – ma zszarganą reputację i poważne komplikacje nerek. Gdy romans się kończy, Maria waży zaledwie 47 kilo. Langevin w formie publicznych przeprosin pisze o byłej kochance: „Ukrzyżowana za to, że próbowała w imię naszej przyjaźni uratować to, co uważała za moją naukową przyszłość”. Langevin niedługo wróci do żony i do końca życia będzie ją zdradzał ze swoimi sekretarkami. Jeden z biografów Skłodowskiej Robert Reid napisze: „Podchodziła do spraw swojego zawodu tak samo jak inni wykonujący go ludzie, a tak się złożyło, że byli to bez wyjątku mężczyźni. Nie oczekiwała od nich jakichkolwiek ulg czy ustępstw i nikt jej zresztą żadnych ustępstw nie czynił. Wytrzymała wszystko, ponieważ udało się jej przekonać mężczyzn, że mają do czynienia nie tyle z kimś równym sobie, ile raczej z kimś, komu niełatwo dorównać”.

Pozdrawiam,

MD

Autostrada Heidelberg -Frankfurt nad Menem, wtorek wieczorem

Istnieją książki, po przeczytaniu których ma się uczucie, że jest się bardziej inteligentnym niż przedtem. Nie wiadomo jednak, dlaczego…

Dzisiaj przeczytałem taką książkę, stojąc w korku na autostradzie prowadzącej z Heidelbergu do Frankfurtu. Wracałem samochodem po wizycie na wydziale chemii uniwersytetu w Heidelbergu. Urocze historyczne uniwersyteckie miasto nad Nekarem z ruinami zamku na wzgórzu. Amerykanie chyba celowo nie zbombardowali zbyt sumiennie tego miasta (większość innych zrównali praktycznie z ziemią) pod koniec wojny, planując umieścić w nim kwaterę sztabu swoich wojsk po wojnie. Do dzisiaj ma się wrażenie, że językiem narodowym w Heidelbergu jest angielski.

Tuż za Heidelbergiem zatrzymano ruch na autostradzie po tym, jak ciężarówka wioząca samochody zderzyła się z innym samochodem i zaczęła płonąć. Zawsze – znając chronicznie zatkane niemieckie drogi – wożę w samochodzie książki w na takie „okazje”. Dzisiaj przeczytałem książkę prof. Andrzeja Jerzmanowskiego pt. „Geny i życie: niepokoje współczesnego biologa” (Wydawnictwo Prószyński i S-ka). Korek się rozładował, zanim skończyłem. Stanąłem na najbliższym parkingu, aby dokończyć książkę. Ponieważ wiozę ze sobą laptopa, postanowiłem podzielić się z Panią na gorąco (prosto z parkingu) swoimi uwagami. Znowu wrócę późno i będę miał kłopoty do domu. Ale o korku mówiono w radiu, więc mam szansę na wiarygodne usprawiedliwienie.

Jerzmanowski pięknie opisał swój romans. Bo jak inaczej niż „romansem” można nazwać pełen uczucia, szacunku, refleksji, czasami podniecenia, czasami zaniepokojenia i zawsze pełen prawdziwej troski związek, w którym tkwi dorosły mężczyzna? Żeby było jasne od początku: prof. Jerzmanowski ma romans z biologią.

Zresztą kolejny już romans (znam inne jego książki). Mało kto potrafi popularyzować naukę w taki sposób, jak robi to Jerzmanowski. A popularyzować naukę, przemawiając nie tylko do świadomości, ale także do emocji, to już nie lada sztuka. Jerzmanowski z pokorą chyli czoła przed Naturą i opisuje z podziwem i zachwytem (jako naukowiec sam doskonale wiem, jak trudno jest często przez lata utrzymać zachwyt w swojej dziedzinie) konstrukcje i urządzenia, które występują w przyrodzie otaczającego świata. Zadaje sobie i czytelnikowi pytania („Po co są wilki?”, „Dlaczego szyszka wygląda jak szyszka?”, „Po co istnieją plamki na pokrywach skrzydeł biedronki?” etc), odpowiada na nie z właściwą sobie erudycją i prowokuje do myślenia. Przy czym myślenie to kieruje, niepostrzeżenie dla czytelnika, w jednym kierunku, który można określić pytaniami: kto albo co za tym stoi, kto jest tym Wielkim Programistą?

Jerzmanowski oczywiście nie zna odpowiedzi na to pytanie -nikt jeszcze nie zna – ale zna genetykę i dryfuje w kierunku odpowiedzi na magicznej fali genów, kodowanych przez te geny białek i wynikających z tego cech, czyli organizmów. Nigdy dotąd nie czytałem tak zrozumiałego i jednocześnie tak frapującego opisu tej magicznej triady „gen-białko-organizm”. Po tym opisie to się po prostu rozumie. Trzy litery w czteroliterowym alfabecie z DNA (A-T-C-G) kodują 20 liter aminokwasów (istnieje bowiem tylko 20 aminokwasów, każdy oznaczany jedną literą), które układają się z kolei w białka, a te konstruują organizmy i wytyczają ich życie. Proste? W książce Jerzmanowskiego prostota tej triady jest wyjaśniona tak, że ma się uczucie, jak gdyby wiedziało się to od zawsze. A za tym wszystkim stoi DNA i genom, o którym prawie każdy ma dzisiaj coś do powiedzenia, odkąd spektakularnie sklonowano owcę. Jerzmanowski stara się pokazać, że sklonowanie owcy Dolly i zdekodowanie genomu to dopiero początek drogi, a nie jej koniec. To, że znamy części składowe wahadłowca wcale nie oznacza, że wiemy, dlaczego ten wahadłowiec lata. A życie jest przecież o wiele bardziej złożone niż jakikolwiek wahadłowiec. O tym też pisze Jerzmanowski, zwracając się w kierunku biologii molekularnej i genetyki, która teraz dopiero naprawdę się zaczyna. Ja także uważam, że zdekodowanie genomu to dopiero początek drogi. Moim zdaniem mapa genomu ludzkiego może przypominać zapis nutowy niezrozumiały dla człowieka, który się na nutach nie zna – takiego jak ja na przykład. Gdy patrzę na nuty zapisane na pięciolinii, to nie wiem, czy to zapis przypadkowego uderzania w klawisze fortepianu, czy zapis „Pasji” Bacha. Tej wiedzy ma, po zdekodowaniu genomu, dostarczyć biologia molekularna.

Było w biologii miejsce na pionierski romantyzm tuż po odkryciu przez Cricka i Watsona tajemnicy dziedziczenia oraz replikacji za pomocą mistycznej dwuniciowej struktury DNA. Jest w niej miejsce na ekscytującą przygodę, jaką było rozszyfrowanie kodu genetycznego w genomie, zakończone oryginalną propozycją Jerzmanowskiego – do której się z przekonaniem dołączam – aby dzień 26 czerwca (tego dnia w 2000 roku ogłoszono zakończenie sekwencjonowania genomu ludzkiego) ogłosić Światowym Dniem Biologii.

Mimo, że biologia molekularna, genetyka i genom są osią tej książki, dla Jerzmanowskiego – specjalisty od biochemii – samo DNA nie jest najważniejsze. Nie uważa on, że wszystko da się we współczesnej biologii wyjaśnić mechanizmami na poziomie molekuł. Sam autor stara się obronić przed przyklejaniem mu etykiety redukcjonisty, pod tym względem książka Jerzmanowskiego przypomina mi trochę bestseller „O muchach, myszach i ludziach” uhonorowanego Noblem francuskiego genetyka François Jacoba, który także zastanawia się nad ograniczeniami biologii molekularnej w procesie wyjaśniania mechanizmów życia i ewolucji.

„Biologia nie jest fizyką z jej historycznymi prawami i nigdy mą nie będzie” – pisze Jerzmanowski. Bowiem biologia to życie, a życie to nie równanie.

Nie oparłem się pokusie i dokończyłem książkę Jerzmanowskiego w samochodzie na parkingu przy autostradzie. To naprawdę świetny romans. Polecam Pani.

Serdecznie,

JLW

Warszawa, wieczorem

Im dłużej czytałam ostatniego maila od Pana, tym bardziej ten cały, w sumie ujmujący w swej prostocie, wywód o genomie oddalał mnie od romansu z biologię, a coraz bardziej zbliżał do wspomnienia pewnej rozmowy, w jakiej uczestniczyłam parę dni temu. Ja, niepraktykująca, ale mimo to katoliczka, chciałam się dowiedzieć u źródła, czyli od księdza, dlaczego nawet tak mądry i oświecony człowiek jak on (tyle że w koloratce) potrafi być w zgodzie z doktryną Kościoła, która zabrania używania prezerwatyw. Nie mogliśmy się porozumieć w tej kwestii ani wówczas, gdy argumentowałam, że przecież ten kawałek lateksu może uchronić przed AIDS, ani kiedy wysunęłam kwestię, iż prezerwatywa zapobiega niechcianej cięży. Wiem, ciąża według Kościoła nie może być niechciana. Przed AIDS nie zabezpiecza prezerwatywa, ale inny styl życia, usłyszałam. Ten w Afryce Południowej właściwie jest nie do zreformowania, po co więc zachęcać do używania prezerwatyw. Szybko zrezygnowaliśmy z szukania kompromisu. Za bardzo się lubimy, żeby przed sobą udawać, że w tej sprawie jest on możliwy. W każdym razie publicznie. Mimo to zapytałam, a co z używaniem prezerwatywy w dni bezpłodne, kiedy nie ma mowy o zapobieganiu zapłodnienia? Mój ksiądz był najwyraźniej niezadowolony z takiego postawienia sprawy. Żachnął się i usłyszałam, że różnica między mną a człowiekiem głęboko wierzącym jest taka, że ten nie zadaje sobie w ogóle takich pytań. Wiara wymaga i w naturalny sposób zamyka cię na jakiekolwiek wątpliwości. w takim kontekście poznanie ludzkiego genomu zaczyna uwierać, bo prowokuje do wielu pytań, na które odpowiedzi nie tylko się nie oczekuje, ale i nie powinno się ich znać. Przeszedł mnie dreszcz niepokoju, ale i – przyznaję – poczucie trudno definiowalnej zazdrości. Jak to jest nie mieć wątpliwości, rozterek i nie mnożyć ich we własnej głowie? Czy to wtedy doświadcza się tego, o czym tak bardzo marzymy, spokoju? Czy wówczas rodzi się w nas głębokie przeświadczenie, że w tym wszystkim jest jakaś ekonomia Boża? Niemożliwa do zrozumienia, ale i do wyliczenia? Wierzysz, to nie pytasz.

Próby rozszyfrowania czegokolwiek, co dotyczy sprawiedliwości czy też niesprawiedliwości wyroków boskich mijają się wtedy z celem. Rozmawialiśmy z księdzem przez telefon. Widziałam go poprzedniego dnia w telewizji.

Tłumaczył się, że musiał kluczyć, bo każde wypowiedziane przez niego słowo mogło być opacznie zinterpretowane. Bardzo lubię księdza. Dwa dni wcześniej jego hiszpański kolega wystąpił w mediach z informacją, że jest szansa na przyzwolenie Kościoła na używanie przez wiernych prezerwatyw. Wybuchł skandal. Duchowny wszystko odwołał. No to, jak jest z tymi prezerwatywami w dni bezpłodne, zastanów się? Małgosiu, daj spokój, wolę się nie zastanawiać – usłyszałam.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, czwartek nocą

Czy starość to choroba, a jeśli tak, to czy można ją leczyć?

Mam na północy Niemiec koleżankę, która uważa, że ci, co zgadzają się na starzenie się, sami są sobie winni. Jej zdaniem zmarszczki i cellulitis u kobiet są jak obgryzione lub brudne paznokcie i świadczą wyłącznie o zaniedbaniu. To dość brutalne stwierdzenie. Nie zgadzam się z nim. Trudno mi jest jednak z nią dyskutować, bowiem ma tę przewagę nade mną, że pracuje w klinice, w której wykonuje się operacje plastyczne i w związku z tym ma dostęp do danych z tzw. pierwszej ręki. Jako przełożona pielęgniarek w tej ekskluzywnej klinice ma naprawdę dobre dane. I to nie tylko statystyczne. Ona opatruje rany powiększonych piersi, odessanych brzuchów i ud, wyliftowanych powiek i ust, wyprostowanych i zmniejszonych nosów, ukształtowanych uszu. Głównie u kobiet, ale -jak mówi – ostatnio coraz częściej także u mężczyzn. To ona, jako jedna z pierwszych, widzi ich reakcje tuż po zdjęciu bandaży. Widzi zagojone rany na ciele, nie tylko po nacięciach skalpelem, ale także te zagojone na duszy i mózgu po nacięciach kompleksami, wstydem i niepogodzeniem się z deformacją. Widzi także zagojone rany po „nacięciach” spowodowanych starzeniem się. Potrafi poruszająco i z entuzjazmem opowiadać o odzyskanej radości tych ludzi.

Jest Polką, przyjechała do Niemiec jako atrakcyjna blondynka w wieku 28 lat i pozostaje atrakcyjną blondynką w wieku 44 lat. Ubrana w wieczorową suknię z głębokim dekoltem i rozcięciami na nogach jest „niebezpieczna” dla większości żon niemieckich lekarzy zaproszonych na to samo przyjęcie. Jej piersi sterczą spod sukni, szerokość jej ud dopasowana jest do szerokości jej talii, jej oczy przykrywają gładkie powieki. Nie jeździ na urlopy na Bali i na narty w Chamonnix. Nie wzięła kredytu ma nowy samochód, bowiem spłaca kredyty za swoje operacje. Dwa razy odessany brzuch i uda, dwa razy podniesione piersi. Raz własnym tłuszczem odessanym z ud, drugi raz poduszkami silikonowymi po 200 gramów każda. Ostatnio też wyrównanie skóry w okolicy oczu. Z poprawiania ust na razie zrezygnowała. Zawsze miała pełne wargi i jeszcze z tym poczeka. Oprócz kredytu wydała wszystkie swoje oszczędności na nową bieliznę i wymianę odzieży. Nosi tylko LaPerle, więc każdy komplet to co najmniej 300 euro. Przy nowych piersiach, nowych udach i biodrach oraz przy 15 kompletach bielizny to około 4500 euro. Do tego dochodzą nowe sukienki, żakiety i spódnice. Na szczęście – śmieje się, gdy to mówi – butów nie musiała wymieniać. Nie żałuje ani plaż na Bali, ani śniegu w Alpach. Z tego pozostają tylko opalenizna i kolejne fotografie w albumie. Opaleniznę można mieć z solarium przy klinice, a albumów i tak nikt nie chce oglądać. Natomiast w lustro trzeba patrzeć każdego dnia. Poza tym, gdy podsumowała wszystkie pieniądze, które wydawała na kremy, toniki, mleczka, tonery, peelingi, maseczki i zabiegi u kosmetyczek, to wyszło jej, że tylko niewiele przepłaciła.

Zrobiła to głównie dla siebie. Z pewnością nie dla swojego męża, który był temu zdecydowanie przeciwny, szczególnie gdy dowiedział się, ile to kosztuje. Tłumaczyła mu, że wszystkie deski surfingowe, które kupił w czasie, gdy ona robiła swoje zabiegi, kosztują ich o wiele drożej, więc nie powinien narzekać. Po zabiegach sypiają ze sobą tak samo rzadko jak przed zabiegami. Nie zauważyła także, aby jej nowe piersi oraz nowe biodra i uda w jakikolwiek sposób wpłynęły na urozmaicenie ich pożycia.

Jej koleżanki z pracy podzieliły się na dwa obozy. Jeden ją totalnie krytykuje i plotkuje za jej plecami, drugi jej zazdrości. Głównie wyglądu. Ale także odwagi. Odkąd zmieniła swój wygląd, lekarze, z którym pracuje, szczególnie ci spoza kliniki przyjeżdżający robić operacje na zlecenia, flirtują z nią tak samo często jak z młodymi praktykantkami.

Starość dla niej to choroba. Nieuleczalna jak na razie. Uważa jednak, że można zatrzymać jej objawy Wcale nie musi godzić się na opadnięte piersi, otłuszczone biodra i opadające powieki. Gdy nie można starości wyleczyć kremami, fitnessem, kolejnymi dietami, pobytami na kosmicznie drogich farmach oferujących wellness, głębokim peelingiem u kosmetyczki lub hormonalnym antyagingiem, to trzeba szukać innych metod. Mało kto godzi się na przychodzący z wiekiem reumatyzm, ale większość godzi się na przychodzące także z wiekiem opadanie piersi. Ona, jak każdy, nie chce mieć reumatyzmu, ale także nie chce mieć opadniętych piersi.

Ostatnio odwiedziłem ją w drodze do Polski. Była akurat po operacji wypełniania piersi silikonem. Nie widziała żadnego powodu, aby ukrywać to przede mną. Ja także nie widziałem. Piliśmy herbatę. Ponieważ był to bardzo późny wieczór, była ubrana w półprzezroczystą, jedwabną koszulę nocną. Znamy się od tak dawna i z nią, i z jej mężem, że mogła sobie na to pozwolić. Rozmawialiśmy. Także o jej ostatniej operacji. Nie mogłem oprzeć się pokusie wpatrywania się w jej „nowe” piersi. Zauważyła to. W pewnym momencie zapytała, czy chciałbym ich dotknąć.

– Chciałabym, abyś mi powiedział zupełnie szczerze, czy dotykanie takich piersi różni się od dotykania tych naturalnych, bez silikonu -powiedziała.

Podniosła do góry materiał koszulki nocnej, zasłoniła nim swoją twarz i odsłoniła swoje piersi. Wpatrywałem się w nie krótką chwilę i wyciągnąłem dłonie. Były ciepłe, sprężyste i jędrne. Były zupełnie normalne, oprócz tego, że były o wiele młodsze od niej. Powiedziałem jej to.

– Ale ja przecież tego właśnie chciałam. Aby były młode… -odpowiedziała.

Zastanawiałem się potem, co sądzić o tym wszystkim. Czy przyjąć z pokorą do wiadomości, że żadne juwenalia nie trwają wiecznie i dotyczy to także – może najbardziej – naszego wyglądu? Czy starzenie się bez słowa protestu jest pogodzeniem się z ustaloną koleją rzeczy i jest godne i naturalne? Czy można nie zgadzać się z tym i się bronić? A jeśli tak, czy będzie to bezmyślnym i ślepym uleganiem kultowi młodości, który zawładnął najpierw mediami, a następnie światem? Ludzie od zawsze chcieli wyglądać młodo. To pragnienie nie jest jakimś fenomenem ostatnich 20 lat. Tyle że kiedyś kobiety odmładzały się, kąpiąc się w kozim mleku, potem wklepywały sobie w skórę krem Nivea, a teraz mogą wstrzyknąć sobie botoks. Nic nie budzi większej zawiści u kobiet niż widok przypadkowo spotkanej na ulicy koleżanki z liceum, która wygląda, jakby czas się dla niej zatrzymał.

Kto powiedział, że to Natura musi mieć rację? Czym szczepionka przeciw gruźlicy różni się od silikonowych poduszek w piersiach? W obu przypadkach wprowadza się obce substancje do organizmu. Dlaczego nikt nie oplotkuje bakterii Mycobacterium bovis w organizmie jakiejś zaszczepionej BCG kobiety z pierwszych stron gazet, a zrobi bulwarową sensację z krzemu w piersiach tej samej kobiety?

Może Pani wie, dlaczego?

Serdecznie,

JLW

Warszawa, piątek

Stara ciotka w naszej rodzinie na wieść o tym, że któraś z jej kuzynek znowu uwierzyła w cudowne i odmładzające działanie nowego kremu, mawiała – tak, złotko, z pewnością masz rację, stary but wygląda o wiele lepiej, gdy jest wypastowany (na marginesie, ciotka przez całe życie używała do pielęgnacji tylko kremu Nivea i cerę miała jędrną i zaróżowioną). Podobnie jest z operacjami plastycznymi, chociaż nadal nie da się spektakularnie odmłodzić dłoni. Są problemy z szyją. Na razie. Odmładzamy się jednak na potęgę, ponieważ skutecznie wmówiono nam, że tylko to, co młode, nawet jeśli oszukane, ma wartość. Jest pożądane. Nadal bardziej w cenie są młode kobiety niż młodzi chłopcy Ten, gdy zacznie się starzeć i tak może mieć nadzieję na żonę, kochankę, pod warunkiem że zapewni jej godziwy byt Posiadanie gotówki i tak zwanej władzy w wypadku mężczyzn działa jak najcudowniejszy eliksir. Starzejącej się kobiecie, przynajmniej na razie, w tym względzie niewiele pomoże. Starzeje się i koniec.

Niespodziewanie z odsieczą tej szowinistycznej ideologii nadchodzi medycyna. Lekarze nie mają wątpliwości, że już niedługo będziemy żyli o wiele dłużej. Bardzo długo. Powiedzmy do 120. roku życia.

Stuletnia staruszka z poprawioną buzią i ciałem z wyssaną skórką pomarańczową, czy 80-latka ze zdrową wątrobą i sprawnie funkcjonującymi nerkami, ale z siateczką zmarszczek na twarzy? Niech się martwią ci, których to dosięgnie. Zastanawiam się jednak, co będzie się działo w głowach tych starych – młodych. Mam 60 lat i mentalność 60-latki, czy też mam 90 lat, a w głowie beztroskę 20-latki? Patrzę w lustro i widzę gładziutką jak brzoskwinka twarz stulatki. Czy uznam, że jest to normalne? Jakie to będzie miało dla tych wszystkich szczęśliwców konsekwencje? Można by o to zapytać Lema, ale już komuś odpowiedział, że go to wcale nie interesuje. Gdy szczęśliwa dzwonię do swego ojczyma lekarza i mówię mu, że jeden z profesorów zaklina się, że już całkiem niedługo ludzie będą żyli ponad 100 lat. „Ale po co?” – pada odpowiedź. Intuicyjnie wierzę swojemu ojczymowi. W którym momencie życia wymknie nam się z rąk to, co stanowi o naszym losie? Na razie myśl, z jaką musimy się pogodzić, brzmi -jesteśmy młodzi, by pewnego dnia się zestarzeć.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, sobota rano

Pamięć jest funkcją czasu. Im dłuższy minie czas od jakiegoś wydarzenia, tym więcej nieistotnych szczegółów przyćmiewa samo wydarzenie, przenosząc jego prawdziwe znaczenie na dalszy plan.

13 grudnia 1981 roku miałem 26 lat i mieszkałem w Polsce. Wiedziałem, że są kraje, w których żyje się lepiej, wygodniej lub po prostu normalniej. Podróżowałem na tyle dużo, aby to wiedzieć. Ta wiedza nie uwierała mnie w żaden dotkliwy sposób. Urodziłem się między Bugiem i Odrą i byłem z tego dumny. Brzmi to być może patetycznie i dzisiaj w zglobalizowanym świecie bez granic nie jest en voque, ale tak było naprawdę. To był taki, gdy dzisiaj o tym myślę, geograficzny patriotyzm. Takie młodzieńcze niewzruszone przekonanie, że twój kraj jest lepszy od innych, ponieważ ty się w nim urodziłeś.

Gdyby ktoś wtedy powiedział mi, że będę kiedyś mieszkał w innym kraju, nie uwierzyłbym mu. Chciałem mieszkać wyłącznie w Polsce i wierzyłem, że doczekam się w końcu na swoje mieszkanie z łazienką i zaoszczędzę na małego fiata. Nie miałem paszportu w szufladzie, brałem udział w jakiś paranoicznych wyborach z 99,9% frekwencją wyborczą i kupowałem dolary na czarnym rynku, aby zaraz wydać je na dżinsy w Peweksie.

Jedyne, co mi tak naprawdę dokuczało, to uczucie, że urodziłem się w drugoligowym kraju. Świat (zachodni) postrzegał Polskę jako kraj biedaków, którzy raczej pójdą 5 km pieszo, niż wydadzą dolara na metro w Nowym Jorku lub Paryżu. Nie dostrzegał, że my szliśmy pieszo z kanapkami w plecakach do muzeów lub oper, a nie do Disneylandu. Bolało mnie, że zakwalifikowanie mnie do drugiej ligi, dotyczy to także mojego mózgu, mojej wiedzy, mojej kultury i mojego wykształcenia. Nie wiedziałem, w jaki sposób je się langustę, ale potrafiłem w czasie kolacji rozmawiać o najnowszych tendencjach w informatyce. Wiedziałem wprawdzie, że te tendencje wkrótce uobecnią się w ich laboratoriach, a ja będę tylko o nich czytał, ale mimo to wydawało mi się, że wiem o nich tyle samo, jeśli nie więcej. Po kolacji oni zamawiali taksówki i jechali z żonami do hoteli z wieloma gwiazdkami w centrum miasta, podczas gdy ja zabierałem swój plecak z szatni i szedłem pieszo do hotelu na przedmieściach. Bo ja wtedy sumiennie kolekcjonowałem wyrzeczenia, żeby powiększyć kolekcję dolarów, z którymi wrócę do Polski.

Ale moja żona, gdybym mógł ją tam zabrać, przyćmiłaby urodą i elegancją wszystkie kobiety.

Poza tym wiedziałem, że mieszkam w kraju, który odgrywa cały czas rodzaj politycznej komedii. Katoliccy milicjanci, partyjni byli ministranci, relacje ze zjazdów partii na początku dziennika, relacje z posiedzeń episkopatu na końcu. Dobrobyt w rocznikach statystycznych i kolejki przed kościołami po paczki żywnościowe ze znienawidzonych Niemiec.

Taki był scenariusz tej komedii. Historia była jej scenarzystą. Jałta, zimna wojna, „przewodnia rola” i strefa wpływów. Ja urodziłem się w swojej strefie i nie miałem czasu zmieniać historii. Pogodzony z nią robiłem swoje. Pracowałem i studiowałem, awansując społecznie z robotniczej klasy wiodącej do zubożałej klasy przyszłych inteligentów. Zresztą jaką historię ja miałem zmieniać?

Matka – apolityczna katoliczka, pół-Niemka urodzona w Berlinie, ojciec – Polak, ateista i liberał po trzech latach Stuthoffu. Przestał nienawidzić Niemców nie z dobrego serca, ale ze zmęczenia tą nienawiścią. Babcia pisząca mi kartki z listą zakupów niemieckim gotykiem i wstająca w wieku 89 lat z fotela na baczność, gdy w telewizji grali Mazurka Dąbrowskiego, dziadek zaczynający dzień od „Trybuny Ludu”, komunizujący ekspatriota – dla niego Polska skończyła się wraz z sanacją – nienawidzący polskich „przemalowanych komunistów”, bo Bierut wsadził go do więzienia na cztery lata za to, że w czasie wojny wstąpił do sprzyjającej Niemcom granatowej policji.

Poznałem kilka wersji tej samej historii. Do dzisiaj nie wiem, która jest prawdziwa. Czy w ogóle istnieje jakaś jedna prawdziwa wersja historii? Według Marqueza („Sto lat samotności”) historia to wcale nie to, co się naprawdę wydarzyło, ale głównie to, co ludzie sobie przypominają i co oraz jak o tym opowiadają. Trzy pokolenia na 50 metrach kwadratowych w moim toruńskim mieszkaniu i czworo łudzi opowiadający cztery różne wersje tych samych wydarzeń. Piątą, zupełnie inną wersję ze zdumieniem poznawałem w szkole. Wydaje mi się, że to musi być jakaś narodowa cecha Polaków (i chyba także Żydów): mamy w sobie gen anarchii przejawiający się dążeniem do własnego wyjaśniania świata.

13 grudnia 1981 roku w niedzielę około 9.00 obudził mnie rano ojciec i powiedział, że mam wstawać. Bo inaczej nie zdążę na korepetycje. Zapytałem dlaczego. Odpowiedział: „Wprowadzili w nocy stan wojenny, nie będziesz mógł pojechać samochodem. Wstawaj, ho się spóźnisz”.

Mój ojciec przyjmował historię ze spokojem. Nie znosił polityki i polityków. Do końca życia traktował polityków jak totalnych nieudaczników. Mówił mi zawsze, że polityk, to ktoś, kto oprócz tego, że potrafi wiarygodnie kłamać, nie potrafi nic innego.

„Ucz się, abyś nigdy nie musiał zostać politykiem” – dodawał.

Stan wojenny ogłoszony w telewizji przez generała z pudrem na twarzy nie zrobił na nim specjalnego wrażenia. Gdy ktoś przez cztery lata wychodził rano przed barak na apel w obozie koncentracyjnym i słyszał wrzask pijanego lub skacowanego gestapowca, nie przejmuje się specjalnie usłyszanym w ogrzanym mieszkaniu apelem zaczynającym się od słów „Drodzy rodacy”. Dla mojego ojca świat składał się obietnic i gróźb wypowiadanych przez normalnych ludzi. Tych prawdziwych, poza historią. Takich jak jego syn, który miał być w Toruniu na korepetycjach o 10.30. Ojciec traktował 13 grudnia jak kolejną scenę w komedii, którą przyszło mu oglądać.

Nie poszedłem tego dnia na żadne korepetycje. Nie podzielałem obojętności mojego ojca. Słuchałem w telewizji propagandowych przemówień i zastanawiałem się, ile w nich jest prawdy. Do dzisiaj tego nie wiem.

Moje życie zmieniło się tamtego dnia. Okazało się, że historia nie rozgrywa się na oddalonej scenie jak sztuka, którą ogląda się z widowni. Że dotyczy także mnie.

Podejrzewam że każdy mógłby opowiedzieć swoją własną historię związaną z tym dniem. Pani pewnie także. 13 grudnia…

Ta data jest i pozostanie szczególna.

Serdecznie,

JLW

Warszawa, niedziela

13 grudnia, gdzieś tuż przed północą, marzłam na jednym z warszawskich postojów taksówek. To właśnie od jednego z taksówkarzy usłyszeliśmy: ludzie wracajcie do domów. Wojna. Było kilka minut przed 12.00.

Na drugi dzień dzwonek do drzwi. Na progu stoi starszy pan i mówi: „Dzieci, musicie się kochać. Czołgi na ulicach, właśnie wybuchła wojna”.

Wojna, nie wojna, wiedziałam, że zrobię wszystko, żeby święta spędzić ze swoimi rodzicami w Legnicy.

Jak zawsze. Stałam więc o piątej rano w kolejce przed odpowiednim urzędem, a potem jakiemuś urzędnikowi, patrząc prosto w oczy, przyrzekałam, że naprawdę jadę do mamy i taty.

Muszę mieć tę przepustkę.

Nie mogłam zadzwonić, że już ją mam, ale oni i tak wiedzieli, że przyjadę. Udało się, w Wigilię byłam tam, gdzie powinnam być i gdzie zawsze byłam.

Każdy z nas miał swój 13 grudnia i konsekwencje oprócz tych powszechnych, swoje własne, osobiste.

A przecież właśnie wtedy miałam radykalnie zmienić swoje życie. To prywatne. Zacząć inaczej i od nowa. Właśnie wtedy, jak nigdy wcześniej, po raz pierwszy i dorośle wiedziałam, czego na pewno już nie chcę.

Komunikat: „Dzieci, musicie się kochać”, zbił mnie z pantałyku. Decyzję odłożyłam na kilka lat. Czy słusznie?

Pewnie nie, chociaż patrząc z perspektywy czasu, nie mogłam postąpić inaczej. Nie tyle ze sobą, co z innymi.

Kilka lat… straconych. Tak jak my wszyscy, w powszechnym, ale i w indywidualnym kontekście.

„Nic na świecie nie trwa wiecznie, ale i nic nie mija całkowicie. A nic nie mija całkowicie, ponieważ nic nie trwa wiecznie”.

Przeczytałam u Philipa Rotha w jego porywającej „Ludzkiej skazie”. Tak właśnie bywa z naszą pamięcią, chociaż ta z 13 grudnia, nawet jeśli dla naszego dobra ma być wybiórcza, jest zła, przytłaczająca i nie do wymazania. Dla nas, którzy mieliśmy wtedy po dwadzieścia parę lat i całe życie przed sobą. W miłości też.

Serdecznie pozdrawiam i niech Pan koniecznie przeczyta Rotha, jeśli Pan tego jeszcze nie zrobił. Co za książka, co za wiedza o kobiecie i mężczyźnie, i o tym, co w nich zwichrowane i nie do odkręcenia. O tym, czego się w życiu wyrzekamy, by grać przez innych napisane role. Zważywszy nawet, że to życie pisze nam scenariusz na każdy dzień i nie pozostaje nam nic innego, jak nauczyć się roli i nie grać przeciwko swoim warunkom zewnętrznym. Bo wówczas to już tylko katastrofa.

Nie wiem, może się mylę, ale intuicja mi podpowiada, że jest Pan z jakiegoś powodu przygnębiony…

Z jakiego?

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, poniedziałek wieczorem

Pani Małgorzato,

powracając do 13 grudnia. Fabuły z wątków normalnych, zwykłych ludzi byłyby z pewnością o wiele bardziej interesujące niż fabuły polityków (z obu stron barykad), które zajmują i długo pewnie jeszcze będą zajmować historyków lub socjologów. Politycy, takie jest moje zdanie, i tak nie układali sami tych wątków. Przeważnie realizowali tylko z góry narzucone scenariusze omówione przedtem z innymi politykami. I to dotyczy nie tylko tych polityków, którzy wpadli na pomysł przekształcenia więzień w internaty, ale także tych, których zdjęto ze styropianu i zamknięto w tych internatach. Ci drudzy są bez wątpienia ofiarami, więc mają nieporównywalnie większe prawo do opisywania swojej martyrologii. Z drugiej strony jestem skłonny uwierzyć także w martyrologię Jaruzelskiego, który w jednym z ostatnich wywiadów wyznał, że przeżył w grudniu 1981 roku chwilę, gdy rozważał popełnienie samobójstwa.

Martyrologia tzw. oprawców to temat mi dobrze znany. Mieszkam od kilkunastu lat w Niemczech. A tutaj trudno uciec od tego tematu. Pełno go w literaturze. I to nie tylko pamiętnikarskiej. Nawet ci Niemcy, którzy obdarzeni są przywilejem „późnego urodzenia”, nie przechodzą obok tego obojętnie. Załatwianie tego tematu – my, Polacy przejawiamy taką tendencję – krótkim „dobrze im tak” nie jest tym, co mi odpowiada. Nie rozczulam się wprawdzie nad „wypędzonymi”, ale także potrafię zrozumieć ich gorycz i poczucie krzywdy

Wspomniany przez Panią amerykański pisarz Phillip Roth wydaje się także nie uciekać od tego tematu, chociaż zupełnie w innym kontekście, w innych czasach i w innym kraju. Roth robi to jednak na marginesie wspaniałych fabuł. Znam książkę, którą Pani wspomina. W 2002 r. leciałem na kongres chemiczny do Columbus w Ohio w Stanach Zjednoczonych i podczas przesiadki na lotnisku w Nowym Jorku kupiłem nową książkę Rotha pod angielskim tytułem „The human stain” przetłumaczonym w Polsce jako „Ludzka skaza”. Pamiętam, że tak mnie wciągnęła (proszę tego nikomu nie mówić!), iż czytałem ją także na sali wykładowej, pod ławką, gdy któryś z prelegentów zbytnio przynudzał.

Nie kupiłem Rotha w ciemna Znałem jego inną książkę wydaną w 1999 roku pt. „Wyszłam za komunistę” (w Polsce ukazała się niedawno nakładem wydawnictwa Czytelnik). To po tej książce stałem się lotniskowym tropicielem książek Rotha. Po przeczytaniu „Wyszłam za komunistę” poznaje się autora. Prawie na wylot. Dlatego że Roth nie ukrywał, że jeden z narratorów w „Wyszłam za komunistę” to jego alter ega Może to wścibstwo, ale bardzo lubię wiedzieć, jak daleko książka, którą czytam, jest autobiografią.

Wszyscy zachwycali się świetnym przedstawieniem czasów amerykańskiego makkartyzmu w tej książce, a mnie najbardziej podobał się obraz nieszczęśliwej rodziny „Wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie bardzo podobne, ale każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa na swój sposób”. Roth wziął te słynne zdanie z Tołstoja dosłownie i zajmuje się genezą nieszczęśliwej rodziny. Uważam, że tę książkę powinni polecać wszyscy psychoterapeuci „sklejający” na powrót rozpadające się małżeństwa.

Nie dziwi mnie Pani zachwyt „Ludzką skazą”. Dziwi mnie jedynie to, że do tego garnka słodkiego zachwytu nie dodała Pani szczypty soli. A moim zdaniem jako „czujna feministka” powinna to Pani zrobić. Ponieważ, jak Pani wie, ja także jestem feministą, pozwolę sobie zauważyć, że po lekturze „Ludzkiej skazy” można odnieść wrażenie, że Roth przejawia wyraźne symptomy mizoginizmu. Uważam, że jego kobiece bohaterki, Delphine Roux i Faunia Farley, są groteskowe i ma się wrażenie, że Roth chorobliwie ich nie cierpi. W pewnym momencie czytając tę książkę, miałem wrażenie, że Roth, w imieniu swojego bohatera, mści się na tych kobietach za jego – swoją impotencję. Być może się mylę…

Dla mnie była ta książka także opowieścią o przemijaniu. I to opowieścią starego człowieka, który nie może już nieuchronności tego przemijania zbagatelizować. Tylko młodość ma przywilej myślenia: „przemijam, ale mam ciągle jeszcze mnóstwo czasu”. U Rotha pożegnanie z młodością jest jednoznaczne i nieodwracalne. Symbolizuje je impotencja bohatera. Moim zdaniem to przewrotny sposób na zilustrowanie tego, czego ludzie nie chcą przyjąć do wiadomości: pewne rzeczy już mi się nie należą. Umierają bezpowrotnie.

Ostatnio często mam takie myśli – chociaż nie jestem impotentem, ta zbieżność jest tutaj absolutnie(!!!) przypadkowa – i dlatego jest mi smutno. I chyba jest to zauważalne, sądząc po Pani troskliwym pytaniu. Zaznaczam, że nie jest to przejaw żadnego midlife-crisis. Wiem, co piszę, bowiem taki „kryzys” przeżyłem już kilka razy. Pierwszy, gdy skończyłem 18 lat, a drugi po trzydziestce. Potem było także kilka innych.

Przygnębiony jestem z tego samego powodu, co Zuckerman, bohater książki Rotha. Z powodu żalu, że pewne decyzje, które podjąłem, są już nieodwracalne, że pewnych rzeczy nigdy nie zrobię, że wcale nie chcę się z tym pogodzić i że nawet nie wiem, do kogo mógłbym w tej sprawie napisać zażalenie…

A może się mylę? Może to żaden syndrom nieuniknionego przemijania, a tylko najzwyklejszy banalny SAD, czyli po polsku Sezonowe Zaburzenie Afektywne nastroju spowodowane brakiem światła słonecznego? Przecież za tydzień będzie najkrótszy dzień w roku. Powinienem chyba wybrać się jak najprędzej do jakiegoś centrum handlowego i postać w świetle lampek choinkowych.

Serdecznie,

JLW

Warszawa, wtorek

Panie Januszu,

zdziwiłam się, że odniósł Pan wrażenie, że powieść Rotha jest mizoginistyczna. Przyznam szczerze, że nawet mi to głowy nie przyszło. Feminizm, jeśli już trzymać się tej terminologii, nie boi się słabych, złamanych przez życie kobiet. Nie lubi tylko tych nieprawdziwych. Zwłaszcza że Roth po równo rozdaje mocne razy swoim bohaterom. Nie widzę tu żadnych dysproporcji. Jak bowiem ważyć pomiędzy sponiewieraną młodą kobietą, którą życie wytarło podłogę, a mężczyznę, który zdecydował się z niego zrezygnować? Nie podejmuję się tego. Dla Pana jest to historia o przemijaniu, o impotencji, która jest „namacalnym” dowodem przemijania. Dla mnie to literacki dowód na to, że najgorsze, co człowiek może wyrządzić sobie samemu, to wyparcie się własnych korzeni, to sprzeniewierzenie się samemu sobie. Rasizm to straszna rzecz. Byłam w Afryce Południowej tuż przed upadkiem apartheidu. Widziałam w parku ławki tylko dla białych, budki telefoniczne dla czarnych i autobusy, w których nie było białych. Wstyd. Hańba. Coś, co nie powinno mieścić się w głowie, a przecież tak sprawnie i długo funkcjonowało. O tym także jest książka Rotha, o tym poczuciu wyższości, które – czy nam się to podoba, czy nie -jest w każdym z nas. Tyle że nie każdemu udaje się zabić w sobie tę chorobę. Rasizm jest jak diabeł, który wodzi ludzi na pokuszenie. W restauracji, w której to nam należy się lepszy stolik, na skrzyżowaniu, z którego to my musimy ruszyć pierwsi… Gdy uważamy, że to mężczyźni są bystrzejsi od kobiet, a te z kolei nie kochają matek swoich mężów. I wtedy, świadomi tego czy nie, żyjemy ze skazą.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, środa wieczorem

Pani Małgorzato,

nie odniosłem się do problemu rasizmu w książce Rotha, wcale nie oznacza to jednak, że go ignoruję. Przesianie książki Rotha w tym względzie jest dla mnie absolutnie oczywiste. Cenię „Skazę” także za to, że autor wplótł przesłanie w historię bez zbytniego moralizmu i niepotrzebnego mentorstwa. Pod tym względem jest książka Rotha dla mnie podobna do poruszającej książki Doctorowa pt. „Ragtime”. Rasizm w każdej formie jest wszechobecny w dzisiejszym świecie pod każdą szerokością geograficzną i w każdej kulturze niezależnie od poziomu jej rozwoju cywilizacyjnego.

Historia człowieka ma pod tym względem wprawdzie wiele spektakularnych sukcesów – pod sztandarami równości zmieniała prawodawstwa, uwalniała niewolników i zrównywała konstytucjami ich prawa – ale ewolucja człowieka jako moralnego zwierzęcia całkowicie w tym względzie zawiodła. Ludzie nie chcą czuć się równi z innymi. Przeważnie chcą czuć się lepsi. Jeśli nie mogą wyróżniać się czymś innym, to uwierzą, że skóra, która zawiera mniej pigmentu, jest lepsza od tej, która zawiera go więcej. To tak jakby przyjąć, że zielony atrament jest lepszy od granatowego lub czerwony samochód lepszy od czarnego. Poza tym swoją inność (czytaj: lepszość) traktują jako prawo do przywilejów. Moim zdaniem jest to – wbudowana w naturę ludzką – skaza, z którą człowiek nie chce, a jak się ostatnio okazuje, nawet nie może sobie poradzić. Jest to po prostu wpisane w logikę ludzkiego przeznaczenia. A wpisała to w nią nie kto inny jak sama matka ewolucja.

Ewolucyjne uwarunkowanie niepohamowanego pragnienia dominacji już u prapraczłowieka świetnie i z pasją opisuje niestrudzony amerykański popularyzator nauki Robert Wright. W swojej książce (czyta się ją jak wciągającą powieść historyczną!) pt. „Nonzero. Logika ludzkiego przeznaczenia” Wright udowadnia, że bez pragnienia dominacji nie byłoby postępu i rozwoju, a cywilizacja zatrzymałaby się na etapie społeczeństw (niektórzy twierdzą nawet, że nie społeczeństw a konglomeracie luźno połączonych rodzin) łowców-zbieraczy. Antropolodzy, korzystając z odkryć archeologów, zebrali niezbite dowody na to, że ludzkie istoty od zarania dziejów w naturalny sposób dążyły do tzw. statusu społecznego i czyniły to z zaciekłością. Niektórzy nazywają to niskimi instynktami. Faktem jest, że władały one naszym życiem już około 50 000 lat temu. Podobnie jak dzisiaj, tak i wtedy, bezustannie próbowano podnieść swoją pozycję społeczną w grupie i zrobić wrażenie na innych. Wkładamy ogromny wysiłek, aby to osiągnąć, aby stworzyć coś, co znajdzie szerokie zastosowanie, wzbudzi podziw, a nam da władzę i uczyni liderem. W przypadku łowiecko-zbierackiego plemienia Szoszonów, które dziesiątki tysięcy lat temu zamieszkiwało tereny dzisiejszego amerykańskiego stanu Waszyngton, takim „czymś” było na przykład zaprojektowanie i skonstruowanie prymitywnej siatki do łapania zajęcy. Dzisiaj stan Waszyngton zamieszkuje inny lider, który także wymyślił coś, co bardzo podniosło jego rangę społeczną. Nazywa się Bill Gates. Krótko mówiąc, bez pragnienia dominacji w grupie nie byłoby postępu, pułapek na zające i systemu Windows…

Dlatego też niektórzy, zadufani w sobie i przekonani o własnej nieomylności, chcą przekonać innych, że to nie jest żadna skaza i że nie ma czego przykrywać, pudrować lub tuszować. Nieistniejącej skazy nie trzeba przecież ukrywać. Wystarczy po prostu przekonać innych, że to natura tak chce. Ale to ma swoje wyraźne granice. Gdy większą wartość chce się udowodnić nie tym, że zrobiło się lepszą siatkę na zające lub zaprojektowało lepszy system operacyjny dla komputera, a wmawia się jedynie, że jedna rasa jest lepsza od innej, to nie jest to żaden postęp. To jest zwyczajna niegodziwość. Nie mam tu namyśli żadnych postnazistowskich oszołomów tworzących sofizmaty. Mam na myśli tych, którzy pod sztandarami nauki i używając swojego autorytetu, starają się stworzyć i uzasadnić teorie na bazie naciąganych danych. Jedną z takich osób jest William Shockley. Jako fizyk był dla mnie Shockley – zmarł w 1989 roku – w pewnym sensie autorytetem. W 1956 otrzymał Nagrodę Nobla za odkrycie tranzystora, który zrewolucjonizował elektronikę. Bez tranzystora i wszystkiego, co po tym odkryciu nastąpiło, nie byłoby układów scalonych, Internetu i globalnej komunikacji. Ale nie o tym chcę tutaj.

Owiany chwałą, sławą i szacunkiem, z pewnym miejscem na wpis do encyklopedii i na dodatek bardzo bogaty Shockley pod koniec życia całkowicie porzucił fizykę i zajął się genetyką. I to genetyką bardzo specyficzną. Po krótkich i niepełnych badaniach, których nie potwierdził nikt poza nim Shockley ogłosił mianowicie, że czarni mieszkańcy Stanów Zjednoczonych mają współczynnik inteligencji IQ o wiele niższy niż biali. Krótko mówiąc, jako laureat Nagrody Nobla, wykorzystując bez skrupułów swoją sławę i „uświęconą wiarygodność”, publikował, gdzie się tylko dało, informację, że Murzyni są mniej inteligentni niż biali i że jest to uwarunkowane genetycznie, czyli zdaniem Shockleya wpisane przez Naturę lub Stwórcę w ewolucyjny program rozwoju człowieka. A tym samym nieuniknione. Jako że czarnoskóra część społeczeństwa USA rozmnaża się o wiele liczniej niż białoskóra, Shockley zasugerował, że społeczeństwo amerykańskie z czasem drastycznie obniży swój poziom inteligencji jako całość. Czyli mówiąc krótko i dosadnie, stanie się społeczeństwem głupców. Jako antidotum Shockley zasugerował utworzenie specjalnego państwowego funduszu, który miałby finansować każdego Murzyna jeśli powstrzyma się on przed spłodzeniem potomka! Poza tym już z własnych funduszy sfinansował utworzenie specjalnego wzorcowego banku spermy (tylko dla białych) przechowującego nasienie mężczyzn o wysokim współczynniku IQ.

Teorie Shockeya, żywcem przypominające bredzenie nazistowskich eugeników, były tak drastycznie rasistowskie, że doprowadziły do demonstracji i burzliwych rozruchów na wielu campusach amerykańskich uniwersytetów. W 1980 roku w Atlancie w lokalnej gazecie „The Atlanta Constitution” ukazał się ponadto artykuł porównujący teorię Shockleya do teorii nazizmu. Shockley oskarżył gazetę o zniesławienie, zadając 1 250 000 dolarów odszkodowania. Wyrok sądu przyznał mu tylko symbolicznego jednego dolara, a sąd wyższej instancji utrzymał ten wyrok. Koledzy naukowcy zdecydowanie odcięli się od Shockleya, wielu zerwało z nim nawet kontakty. Niezależne badania przeprowadzone na reprezentatywnych grupach pochodzących z tych samych warstw społecznych całkowicie zaprzeczyły wynikom i teoriom Shockleya.

Ostatnie lata życia spędził Shockley w zupełnym osamotnieniu. Część jego byłych przyjaciół uznała go za wariata, część za niebezpiecznego psychopatę z Nagrodą Nobla, a część za histerycznie dążącego do sławy nawiedzonego starca. Jedynie jego żona Emmy trwała przy nim, twierdząc, że genetyczne teorie męża są cenniejsze niż to, co zrobił dla fizyki. Kobiety często kochają nie tylko swoich mężów, ale także ich teorie… Nawet wtedy, gdy są one bezsprzecznie fałszywe.

Noblista William Shockley to jeden z przykładów tych, którzy przekonani o swojej wyższości, nie chcą mieć żadnej skazy. Dążenie do doskonałości potrafi czasami pokazać, jak bardzo jesteśmy niedoskonali.

Serdecznie,

JLW

Warszawa, czwartek

Panie Januszu,

leżę na kanapie, słucham berlińskiego Radia Jazz i dochodzę do wniosku, że takich żon jak ta profesora Shockleya świat jest pełen. Z tysiąca powodów, z własnej wygody i ze zwyczajnego strachu, nie chcą zobaczyć swoich mężów takimi, jakimi są oni naprawdę. Dlatego w sytuacjach konfliktowych wszystkie ich wady zamieniają w indywidualność, oryginalność charakteru i przyklepują słowami: no cóż, mój mąż jest inny. Bywa, że dodają: wybitny. Znam wokół siebie wiele kobiet, które każdego dnia zadręczają najbliższe otoczenie własną frustracją spowodowaną trwaniem w nieudanych i od dawna już martwych związkach. Zadręczają? Tak, bo w toczących się w nieskończoność rozmowach telefonicznych, w najdrobniejszych detalach, od nowa i od nowa „przerabiają” charaktery mężczyzn, z którymi są.

Mój telefon milczy tylko wówczas, gdy ci mają akurat dobry dzień dla swoich kobiet i wyjątkowo nie obrzucają ich nienawistnymi spojrzeniami, nie wychodzą z domu bez telefonów komórkowych i nie dali przyłapać się na kłamstwie.

To zdumiewające, jak często w tym względzie kobiety okłamują same siebie. Nawet wówczas, gdy ślepiec nie miałby problemów z zobaczeniem, że miłość, do której się tak przyzwyczaiły, dawno już została wyprana ze wszelkich kolorów.

I kiedy w codziennym geście rozpaczy znowu podnoszą słuchawkę, żeby zwierzyć się, a tak naprawdę poskarżyć na niewiernego, nieczułego, niedobrego, to i tak robią to tylko po to, aby z drugiej strony kabla usłyszeć: daj spokój on nie jest wcale taki zły. Nie jest? pytają wtedy z nadzieją w głosie.

W tym momencie chciałoby się zawołać: „Czy ty zwariowałaś, dziewczyno? Pakuj walizki, uciekaj z tego związku, gdzie pieprz rośnie. Nie marnuj życia. Szanuj samą siebie”.

Napisz na kartce, jaką kobietą, jakim człowiekiem byłaś, zanim go poznałaś.

Innym. Co stało się z tymi kobietami, że przestały widzieć, z kim spędzają noce i dni, że ten ktoś ich nie szanuje, nie kocha i traktuje gorzej, niż na to naprawdę zasługują?

Dzwoni telefon, ta sama historia, ten sam scenariusz. Nie dzwoni, właśnie zadzwonił. Wczoraj był cudowny, dziś jest łajdakiem, a jutro… Łatwo się domyślić. Czasami zastanawiam się, czy gdybym była na miejscu takiego faceta ze skazą nie do zniesienia, to czy nie zachowałabym się podobnie jak on? Czy szanowałabym kobietę, która jest tak przewidywalna w swojej emocjonalnej ślepocie? Czy jej bezwolność i uległość nie powodowałaby we mnie agresji, chęci do kolejnych skoków w bok, a przede wszystkim wszechogarniającego znudzenia układem, w którym trwam? Układem ze skazą…

Kupiłam sobie wreszcie telefon, który wyświetla numer tego, kto dzwoni…

Pozdrawiam,

M.

Jebel Ali, Zjednoczone Emiraty Arabskie, piątek wieczorem

Pani Małgorzato,

są kraje, gdzie nie musiałaby Pani kupować takiego telefonu. I nie tylko dlatego, że od dawna telefony niewyświetlające numeru tego, kto dzwoni, są dostępne – dla upartych tradycjonalistów -wyłącznie w sklepach ze starociami. W tych krajach kobiety nie opowiadają „tych samych historii, z tym samym scenariuszem”. Nie oznacza to wcale, że mężczyźni w tych krajach nie mają „skazy nie do zniesienia”. Niepogodzenie się na trwanie w układzie ze skazą, bo przecież tak naprawdę z tego niepogodzenia się wynika frustracja Pani koleżanek, jest dla kobiet w kraju, w którym teraz jestem, czymś tak abstrakcyjnym jak ośmiowymiarowa zakrzywiona czasoprzestrzeń. Przy tym mężczyźni tutaj mają z pewnością – ale patrząc tylko z perspektywy naszej zachodniej kultury i tradycji oczywiście – o wiele więcej skaz niż partnerzy Pani koleżanek dzwoniących wieczorami.

Uczucie niepogodzenia pojawia się w nas wtedy, gdy istnieje przynajmniej wyobrażenie jakiegoś alternatywnego lepszego układu, do którego zaczynamy dążyć. Tak między innymi zrodził się feminizm i genderyzm, które to nurty, dla większości kobiet w Polsce, kojarzone są między innymi z Pani nazwiskiem i z tym, co Pani pisze w swoich książkach i felietonach i o czym opowiada Pani w radiu lub telewizji. W Emiratach feminizm jest nieobecny. To jest faktem. Natomiast nie mogę sobie wyobrazić, że oznacza to, iż nieobecne jest także „niepogodzenie”…

Siedząc dzisiaj w kawiarni w dwa razy większym niż warszawska Galeria Mokotów centrum handlowym w Dubaju i przyglądając się idącym pół metra za swoimi mężczyznami arabskim muzułmankom, zastanawiałem się, czy chciałyby one mieć tutaj swoją Domagalik.

Wyobraziłem sobie Panią w czarnym, długim do ziemi abaju (rodzaj sukmany) oraz w zakrywającej Pani włosy i twarz szieli. Zastanawiałem, jak wyglądałyby Pani oczy w prostokątnym wycięciu czarnej szieli. I czy chciałaby je Pani w ogóle pokazać światu. Istnieje bowiem możliwość, że byłaby Pani bardziej ortodoksyjna i nosiłaby Pani czarną jedwabną szieli zakrywającą twarz całkowicie. Takiej całkiem zakrytej Domagalik nie mogłem sobie jednakże wyobrazić. Zresztą nawet nie chciałem.

To wycięcie jest jedynym miejscem, które pozwala dostrzec w tych kobietach ich kobiecość. Poza tym można tylko kobiecość tych kobiet wywąchać. To Arabowie stworzyli pierwsze perfumy, mieszając ekstrakty z jaśminu, róży i lilii już przed ponad pięcioma tysiącami lat. Także tutaj, w Omanie produkuje się legendarne najdroższe perfumy świata „Amouge” skomponowane przez paryskiego projektanta zapachów Guya Roberta ze 120 esencji wybranych spośród czterech tysięcy. Cały Dubaj pachnie jak perfumeria na Champs Elysées. W mojej wyobraźni miałaby Pani trochę większe niż inne kobiety wycięcie w szieli i pachniałaby Pani Amouge.

Tylko to odróżniałoby Panią od innych kobiet – kilka milimetrów brakującego materiału wokół oczu. Być może także szłaby Pani za swoim mężczyzną w odległości 30 centymetrów zamiast pół metra. I pewnie na tym skończyłby się dostępny Pani zestaw do demonstrowania na zewnątrz swojego feminizmu. I myślę, że gdyby się Pani tutaj urodziła, wychowała i tutaj chodziła do szkoły, nie przyszłaby pani do głowy żadna myśl o „niepogodzeniu”.

Nie wiem, o czym myślę te kobiety przed zaśnięciem. Mówiono mi jednak, że jestem w błędzie, wyobrażając sobie, że zasypiają nieszczęśliwe.

Nasze wyobrażenie o wyzwoleniu i równości kobiet jest tutaj powszechnie znane. Nikt nie zabrania kobietom w abajach czytać tłumaczeń feministycznych pamfletów Alice Schwarzer. Gdyby „Wprost” z Pani felietonami ukazywał się w języku arabskim, to nieocenzurowane leżałoby na półce z innymi czasopismami w każdym kiosku. Kobiety w abajach żyją tak, jak żyją, z wyboru. Podporządkowanie mężczyznom widziane przez nas na zewnętrz jest tylko pozorne, a pogodzenie się z tym podporządkowaniem należy do podstawowych umiejętności ich życia. Wynika z tradycji, religii, ale także z autentycznego przekonania, że taki model życia jest najlepszy. Także dla nich samych. Za ścianami swoich domów, gdy w pobliżu nie ma innych niż mąż, brat lub ojciec mężczyzn, kobiety zdejmują swoje abaje i swoje sziela z twarzy i przy kawie dyskutują ze swoimi mężami jak równy z równym o wszystkim, co dotyczy rodziny, która w arabskim świecie jest najważniejsza. Nie przeszkadza im to, że ich mąż ma na przykład jeszcze trzy rodziny z trzema innymi żonami, że nie znają numerów telefonów komórkowych swoich mężów i że nie wolno im zapytać, gdzie ich mąż wieczorami wychodzi.

Dzisiaj, 50 km od Dubaju, na plaży w Jebel Ali pełnej europejskich kobiet w skąpych bikini, zastanawiałem się, czy mieszkając tutaj, także uważałaby Pani, że taki układ jest układem ze skazę.

Jednego może być Pani pewna. Gdyby Pani tu mieszkała, Pani telefon nie dzwoniłby wieczorami…

Serdecznie pozdrawiam,

JLW

Warszawa, sobota

Panie Januszu,

czasami mam wrażenie, że wiele spraw traktuje Pan szalenie serio, w jakimś sensie pryncypialnie. Zresztą, to nie zarzut Na przykład ten mój feminizm. Dla Pana jest ideologię, dla mnie sposobem życia. Mojego życia. Takiego bez pochodów, okrzyków i niepotrzebnych manifestacji. Niech Pan pomyśli, czy to nie fajne, że mój sposób postrzegania świata równoważy się z zawodem, który uprawiam? U Pana nie jest inaczej, prawda? Pewnie dlatego nie wierzę, że bez względu na to, gdzie toczy się akcja, na biegunie czy w afrykańskim slumsie, jego mieszkanki nie przekazują sobie historii własnych losów. Przekazuję, tyle tylko, że sobie znanym kodem. Szyfrem dla nas niezrozumiałym i niełatwym do złamania Piszę do Pana i słucham mojego ukochanego Herberta Grönemeyera, a ten śpiewa: „Am Strand des lebens ohne Grund, ohne Verstand ist nichts vergebens ich baue die Traume auf den Sand, Es ist ok Alles auf dem Weg Est ist Sonnenzeit unbeschwert und frei Der Mensch heisst Mensch” (Na plaży życia bez powodu, bez rozsądku, wszystko ma cel. buduję marzenia na piasku. Jest ok. Wszystko po drodze. Jest czas słońca, niezakłócony i wolny).

No właśnie. Mogę słuchać Grönemeyera dzień i noc, bo z duszy i serca jest dla mnie stuprocentowym feministą. Der Mensch heisst Mensch (Człowiek znaczy człowiek).

Podobnie rzecz ma się z Pigmejką i Arabką, i tą, która jeszcze o tym nie wie, że kiedyś i ona będzie musiała się zmierzyć z własną biografią. Prędzej czy później, każda z nich sama przed sobą przyzna się do tego, kim naprawdę jest. Feministkę? Nie ma to znaczenia. Sobą – to najważniejsze. Dlatego że emancypacja, tak jak ją rozumiem, polega na przyznaniu sobie prawa do własnych myśli. Zaś pierwszy stopień jej wtajemniczenia to pogodzenie się z własnym ja. Tak a propos, czy Pan wie, że to właśnie Arabki kupują najwięcej na świecie luksusowej francuskiej bielizny? Feministycznej? Czy wśród zamówień są podwiązki i pasy do pończoch? Z góry zakładam, że zna Pan odpowiedź na to pytanie. Poza tym jak tu nie wierzyć w metafizykę, chociaż pewnie ja mam łatwiej w tym względzie niż Pan, bo nie zgłębiam sprawy naukowo. Otóż, wczoraj przysłał Pan z Emiratów maila, a ja dziś dostałam telefon z zaproszeniem na prezentację. Czego? Uśmiecha się Pan? Oczywiście… zgadł Pan. Najdroższych perfum świata „Amouge”. Przeczytałam maila jeszcze raz i gwoli sprostowania, nie denerwują mnie powtarzane telefonicznie scenariusze, bo przecież i ja niejeden w tej sprawie mogłabym napisać, ale wkurza bierność. Niemoc w walce o siebie. I jeszcze to wielożeństwo.

Oczami wyobraźni zobaczyłam te wszystkie kolejne żony, które jak jedna z bohaterek „Ojca chrzestnego”, zapalają świeczkę w kościele na wiadomość, że ich jurny mąż sypia z innymi kobietami. Nareszcie będą miały spokój. Wyśpią się, nie będą się bały kolejnych ciąż, pomyślą… Chociaż to ostatnie może być zbyt niebezpieczne, prawda?

Dla ich mężów.

Z dużą sympatią pozdrawiam i dobranoc,

MD

Jebel Ali, Zjednoczone Emiraty Arabskie, niedziela w południe

Pani Małgorzato,

pozwoliłem sobie wrócić w naszych rozmowach do Pani (przypominam, ze mojego także!) feminizmu tylko dlatego, że widziany z kraju, w którym się akurat znajduję, nabrał on zupełnie innej optyki. Tą optyką rządzą prawa odbicia od zwierciadeł wypukłych. Pamięta je Pani z lekcji fizyki, prawda? Jeśli nie, to z pewnością przypomina sobie Pani z dzieciństwa wizyty na jarmarkach z karuzelami i kabinami śmiechu w cyrkowych wozach. Nasze odbicie w eliptycznych lustrach znajdujących się w tych wozach było na tyle zniekształcone, że doprowadzało nas do śmiechu. Śmialiśmy się ze zbyt krótkich nóg, gigantycznych nosów lub nienaturalnie wielkich rybich oczu. Odbici w takich lustrach sami sobie wydawaliśmy się po prostu przekomiczni.

Czasami zastanawiam się, czy kobiety w abajach i szielach, które mijam na ulicach Dubaju, nie widzą feminizmu i feministek odbitych w takich doprowadzających je do śmiechu krzywych zwierciadłach. Czy nie widzą przypadkiem w tych zwierciadłach nienaturalne zniekształconych kobiet, które mają za duże głowy i dlatego nieustannie myślą o tym, że mężczyźni mają więcej praw, które mają oczy zbyt duże, by je przymknąć na łajdactwa mężczyzn, zbyt duże uszy, którymi wyraźniej słyszą te wszystkie utopie o ostatecznej emancypacji. Nie wiem tego na pewno, chociaż „pryncypialnie i poważnie” bardzo chciałbym to wiedzieć. I zapewne nigdy się nie dowiem, bowiem niewyobrażalnym jest tutaj, aby obcy mężczyzna wdał się w rozmowę z kobietą w abaju.

To, że kraje arabskie, a Emiraty w szczególności, są ogromnym rynkiem zbytu, nie tylko dla francuskiej, ale ostatnio także włoskiej, luksusowej bielizny, wiem z przewodnika zachęcającego turystki do kupowania bielizny właśnie w Dubaju. I słusznie, bowiem gdy rozejrzeć się po centrach handlowych w tym mieście, to butiki z taką bielizną znajdują się na każdym kroku. Nawet jeśli weźmie się pod uwagę, że Dubaj jest strefą wolnocłową i wszystko jest tu wyraźnie tańsze niż w Europie, należy przypuszczać, że klientkami tych butików są kobiety bardzo bogate. Bardzo bogate w Dubaju są głównie lokalne (zawistni cudzoziemcy nazywają je w slangu „lokalami”, co już w samym brzmieniu ma pejoratywny i obraźliwy moim zdaniem wydźwięk) kobiety. Widziałem w tych sklepach i podwiązki, i pasy do pończoch, więc zakładam, że musi być na nie popyt. Arabowie, którzy są mistrzami w handlu, nigdy nie trzymają w sklepach towaru, który nie schodzi. Natomiast zupełnie zaskoczyła mnie Pani pytaniem o bieliznę „feministyczną”. Muszę przyznać, że dotychczas nigdy o takiej nie słyszałem. Bardzo zaintrygowała mnie Pani tym pytaniem, ponieważ, pomijając moją fascynację damską bielizną, chciałbym po prostu wiedzieć, czy kiedykolwiek w życiu udało mi się rozebrać feministkę. Czy zdradzi mi Pani, co to jest bielizna „feministyczna”? Jeśli to nie jest zbyt osobiste pytanie oczywiście…

Jeszcze tylko raz nawiążę do arabskich kobiet (proszę się nie martwić, jutro wieczornym lotem muszę niestety wracać do Frankfurtu, więc ten temat w sposób naturalny straci na swojej aktualności) i to w kontekście wielożeństwa, które widziała Pani oczami swojej – cynicznej w tym wypadku – wyobraźni. Mnie w fenomenie wielożeństwa zastanawia jeden bardzo konkretny aspekt. Jak Pani myśli, jak te kobiety radzą sobie z zazdrością? Czy to, że stłumiły w sobie tak nieokiełznane uczucie, jakim jest zazdrość, także wynika z tradycji i religii, która zawiera w sobie całkowite podporządkowanie mężczyźnie, którego poligamiczność – i to niekoniecznie ta potwierdzona aktem ślubu – jest wpisana w jego naturę jak źrenica w oko? Dla nowoczesnych kobiet z naszych obszarów kulturowych, niekoniecznie zaraz feministek, przypatrywanie się dzieleniu swojego partnera z inną lub innymi byłoby poniżej ich godności. Ale nawet, gdyby pominąć godność, a skupić się wyłącznie na emocjach, to i tak brak zazdrości u tych kobiet wprowadza mnie w osłupienie.

Zazdrość zawsze towarzyszy miłości. Jest jak jej bliźniacza siostra, tyle że w odróżnieniu od niej jest destrukcyjna. Patologiczne pragnienie posiadania partnera na własność popycha wielu ludzi do największych i najohydniejszych zbrodni. Bogaty zapis zbrodni „z miłości” w literaturze i poezji z ostatnich 2000 lat to nic innego jak zapis zbrodni „z zazdrości”. Pisząc do Pani. sam wielokrotnie porównywałem miłość do narkotycznego odurzenia opiatami tworzonymi endogennie w mózgach zakochanych ludzi. Przy zazdrości to odurzenie przekracza wszelkie granice i po osiągnięciu pewnej masy krytycznej (używam tutaj terminu „masy”, ponieważ molekuły emocji mają swoją masę atomową) prowadzi do postradania zmysłów. Ostatnio w jednym z interesujących internetowych artykułów amerykańskiego serwisu psychologicznego wyczytałem, że osoba przeżywająca zazdrość rejestruje ponad 85 różnych emocji obejmujących tak skrajnie negatywne, jak upokorzenie, strach, rozpacz czy odrzucenie. Ponadto stężenie kortyzolu, steroidowego hormonu stresu, w ślinie takiej osoby przekracza o ponad 1500% ustaloną normę! Utrzymywanie takiego poziomu kortyzolu przez dłuższy czas może prowadzić do nieodwracalnych procesów obumierania komórek mózgowych, swoistego podziurawienia kory mózgowej. Jak do tego doszło, że niektóre kobiety potrafiły opanować te wszystkie emocje, zapanować nad swoją chemią i wznieść się ponad zazdrość? A może one po prostu nie kochają tych mężczyzn? Jak Pani myśli?

Herbert Grönemeyer! Zdumiony jestem. Zna Pani jego pieśni (bo nie piosenki przecież) na tyle, aby cytować całe zwrotki. Genialne! Czy ludzie w Polsce znają to nazwisko? Zawsze chciałem o to zapytać przyjaciół. Teraz z pewnością to zrobię. Grönemeyer sprzedaje miliony płyt, wypełnia do ostatniego miejsca sale koncertowe i nie przemija od ponad 20 lat. Jest pieśniarzem „liryki poruszenia”, jak nazywają jego muzykę krytycy, a wtórują im media. Autor wspaniałych oryginalnych i poetyckich tekstów, kompozytor muzyki, aktor (grał w siedmiu filmach fabularnych). Jego największy przebój z 1984 roku „Manner” (Mężczyźni) tygodnik „Spiegel” nazwał „sekretnym hymnem narodowym Niemców”. W słowach swoich utworów opowiada o rzeczach najważniejszych, takich jak miłość, godność, duma, zawiść, ból, rozpacz i nadzieja. Prowokuje, niemalże zmusza ludzi do zadumy i refleksji. Daje ludziom nadzieję. Nie tylko swoją muzyką. Nadzieję daje także swoim życiem i trwaniem wbrew wszystkiemu. W 1998 roku w odstępie kilku tygodni zmarli jego brat chory na białaczkę (oddał swój szpik kostny do przeszczepu) oraz jego długoletnia przyjaciółka Ana Henkel (rak piersi), matka dwójki jego dzieci.

W 1987 roku, tuż po moim przyjeździe do Niemiec, bez znajomości języka, gdy czując się samotny w pustym mieszkaniu, włączałem telewizor, wydawało mi się, że w telewizji nieustannie puszczają tylko filmy wojenne. Takie bardzo polskie językowe uprzedzenie pokolenia wychowanego na „Czterech pancernych” i kapitanie Klossie. Jedynie przy występach Grönemeyera, śpiewanych przecież także po niemiecku, nigdy nie miałem takiego uczucia. Wprawdzie nie rozumiałem zbyt wiele z tego, o czym śpiewał, ale jakoś podświadomie czułem, że o czymś ważnym. Jeśli nie z innych powodów, to z pewnością dla Grönemeyera warto nauczyć się niemieckiego…

Do usłyszenia z Frankfurtu…

Serdecznie pozdrawiam,

JLW

Busko, poniedziałek

Panie Januszu,

siedzę na ławce w prawie pustym o tej porze dnia parku, napawam się niebiańską ciszą, ptasim świergotem, a myśli moje stają się zgoła filozoficzne. Gdyby jednak jeszcze parę lat temu ktoś mi powiedział, ze mogę czerpać radość z przebywania w sanatoryjnym anturażu, to… no właśnie. Cisza, niedbale spięte włosy i ulubiony T-shirt, w niektórych miejscach odbarwiony przez siarkę. Wolność Dlatego tych corocznych, dwóch czerwcowych tygodni nie zamieniam na żadne inne i nigdzie, tak jak tu, nie wracam do pogody i spokoju ducha.

Ale to tak na marginesie, bo tego roku całymi, wolnymi od rehabilitacyjnych zajęć, godzinami oglądam mistrzowskie kopanie piłki. Holendrzy nienadzwyczajni, a mimo to zremisowali z Niemcami, Szwedzi w imponujący sposób znokautowali Bułgarów, Figo nie ten sam, Baio nie gra, James z reprezentacji Anglii wart grzechu. Dziś Portugalczycy mają uratować honor w meczu z Rosjanami, a Hiszpanie? Mimo wszystko nie jestem pewna, czy chciałabym, żeby pokonali Grecję…

Czy się pomylę, gdy strzelę, że Pan nie bardzo interesuje się piłką nożną?

Przy okazji nachodzi mnie to miłe dojrzałości przekonanie, że wszystko w naszych biografiach bierze się z czegoś i w dalekim stopniu jest nieprzypadkowe. Jako 11-letnia dziewczynka wbrew zakazom rodziców – właśnie miano mnie włożyć w kolejny gips – poszłam grać kolegami w piłkę. Egzekwowałam jedenastkę, aby na kilka następnych lat pożegnać się z chodzeniem, bieganiem. Gwoździowanie, kule, wyciągi i pocieszanie się, że przecież przytrafiło mi się złamanie, które zdarza się raz na kilkaset tysięcy złamań. W rezultacie karnych już nie strzelałam, ale namiętność do futbolu pozostała.

Siedzę sobie na ławeczce obok ludzi schorowanych, kuśtykających i tych, którym życie w dużej części już przeleciało. Ze szczątków rozmów, które do mnie dochodzę, wyłania się powszechne zdziwienie faktem, że to wszystko potoczyło się tak szybko. Było i już nie zamierza wrócić. Stąd pewnie biorą się te, często tak desperackie, próby zatrzymania na sobie wzroku zbyt opiętą bluzką, krzykliwym makijażem i głośnym śmiechem. Nie podoba mi się to, ale jestem w stanie to zrozumieć. Gorzej z widokiem przyduszonych prozą życia myśliwych, którzy nie dają za wygraną i mimo że koniec polowania już dawno odtrąbiono, oni nadal wypatrują zwierzyny. Jest coś upokarzającego w tym przedstawieniu i zarazem coś bardzo przygnębiającego. W przeciwieństwie do godności starych ludzi, których tu tak wielu. To właśnie wśród nich odczuwam spokój. Bo wiem, że wszystko ma swój czas i miejsce.

Takie właśnie jest to życie, takie przemijające. Dlatego raz w roku, zawsze w połowie czerwca, przyjeżdżam tutaj, gdzie rytm dnia wyznaczają nie tylko zwyrodnienia, ułomności, ale i pogodzona ze wszystkim starość. To tutaj, gdyby komuś zaburzyła się emocjonalna perspektywa, szybko prostują się życiowe hierarchie. A na ich straży stoją nawet bezpańskie psy skryte przed słońcem, w cieniu rzucanym przez kolejną samotną staruszką. Na tańcujące wieczorki nie chadzam, bo jak Pan już wie, kocham piłkę.

Poza tym rodzina i pies w Warszawie.

Pozdrawiam,

MD

PS Nie znam bielizny feministycznej, tak samo jak nie potrafię znaleźć różnicy między kobietą nowoczesną, która jak rozumiem, jest wersją bardziej strawną dla mężczyzn, a tą, która przy okazji swojej nowoczesności jest feministką. Przypomniał mi się dowcip o blondynce. Co robi blondynka kiedy się obudzi? Ubiera się i wraca do domu. Nowoczesna czy feministka? Gdyby jednak w dalszym ciągu całą rzecz traktować humorystycznie, to można by pofantazjować, że oto udało się Panu rozebrać feministkę, ale dopiero po złożeniu przyrzeczenia, że nie będzie Pan na nią patrzył jak na dwugłowe cielę, tylko jak na…

Frankfurt nad Menem, środa rano

Pani Małgorzato.

chciałbym usiąść przy Pani na tej ławce… Tam w Busku.

Wydaje mi się, że Domagalik w T-shircie odbarwionym przez siarkę i niedbale spiętych włosach, Domagalik uwolniona sama przez siebie, bez ciśnienia pośpiechu, bez kortyzolu we krwi, bez telefonu komórkowego w pobliżu, bez myśli krążących po stronach właśnie zamykanego numeru gazety, bez gorączki właśnie kręconej „Gorączki”, bez astmatycznego oddechu Warszawki na plecach, ta Domagalik jest zupełnie inna. Dotychczas – tak mi się wydaje -nieodkryta. I dlatego chciałbym przysiąść się do Pani na tej ławce i porozmawiać. Bez dyktafonu i bez notatnika. Czy chciałaby Pani wiedzieć, jakie pytania zadałbym Pani, z obietnicą, że natychmiast zapomnę odpowiedzi?

Mam kolegę, Niemca, który dzieli kobiety na dwie kategorie: te, które interesują się piłką nożną i te, które są brzydkie. Gdybym ja był kobietą, to nigdy by na mnie nie spojrzał. Nie uważam, że jako kobieta byłbym szczególnie ładny, ale interesuję się piłką. Tyle tylko, że zupełnie nie interesuje mnie, kto wygrał, kto przegrał, kto zremisował, kto strzelił, kto nie strzelił, a kto przestrzelił. Wynik meczu jest mi zupełnie obojętny (chyba że gra Polska, wtedy staje się na krótko telewizyjnym ortodoksyjnym szalikowcem). Nieobojętne mi jest jednak, co z tego wyniku wynika dla ludzkości. Ostatnio późnym wieczorem, po meczu Niemcy-Holandia (1:1) jechałem samochodem ulicami opustoszałego Frankfurtu. Billboardy na ścianach miasta pełne są reklam nawiązujących do odbywających się właśnie mistrzostw Europy. Najczęściej reklamują piwo, bez którego „piłka nożna nie ma smaku”, lub ciekłokrystaliczne – ciągle jeszcze bardzo drogie – telewizory, bez których „piłka nożna jest nie do poznania”. Tak jakby na ekranach tradycyjnych telewizorów ci faceci grali w piłkę ręczną. Szczególnie reklamy telewizorów zwróciły moją uwagę. Billboardy układają się w historię opowiedzianą w trzech obrazach. Na pierwszym po wyświetlanym wyniku 1:0 (w tle jest niemiecka flaga) atrakcyjna dziewczyna ma w ręku stanik, który z siebie zdjęła, na drugim (2:0) ma w dłoni koronkowe stringi, a na trzecim (3:0) klęczy z głową pomiędzy udami mężczyzny siedzącego przed telewizorem. Na razie nie przeczytałem, aby jakaś niemiecka feministka podniosła alarm i zaczęła nawoływać do bojkotowania firmy produkującej te telewizory i zrywania plakatów z billboardów.

A jeśli już mówimy o telewizji, piłce nożnej i kobietach, to nie mogę się powstrzymać przed podzieleniem się z Panią -prawdziwym kibicem – informacją, którą wyczytałem wczoraj w jednej z brytyjskich gazet. Okazało się, że ponad 4o% mężczyzn najchętniej oglądałoby telewizyjne transmisje ze spotkań piłkarskich w samotności lub z kolegami i chętnie pozbyłoby się swoich i w ogóle wszelkich kobiet w tym czasie. Okazało się, że kobiety po prostu im przeszkadzają i w najwyższym stopniu denerwują. Z ankiety przeprowadzonej na zlecenie gazety wynikają następujące – w porządku od najważniejszych do najmniej ważnych (procentowo) – powody, dla których mężczyźni wolą oglądać piłkę nożną bez kobiet:

– kobiety przytulają się w trakcie transmisji

– nieustannie pytają, co to jest spalony

– chwalą wygląd graczy drużyny przeciwnej

– pytają o powód rzutów karnych

– przekręcają nazwiska piłkarzy

– w trakcie meczu chcą rozmawiać na tematy niezwiązane z piłką nożną

– przez pomyłkę krzyczą z radości, gdy bramkę zdobywają przeciwnicy

– nawet w drugiej połowie potrafią zapytać: w jakich kolorach grają nasi?

– w czasie przerwy przełączają telewizor na inny kanał, zamiast słuchać komentarzy ze studia

– na zarejestrowane na kasecie wideo najlepsze fragmenty meczu nagrywają, już po tygodniu, jakieś bezsensowne seriale.

Przyzna Pani, że są to bardzo ważne powody, prawda?

Piłka nożna, a przede wszystkim jej aktorzy, są w Niemczech ozdobnym i nakręcającym sprzedaż tematem mediów. Publikuje się chętnie ich rozliczenia podatkowe (w milionach euro), zamieszcza zdjęcia ich domów w najlepszych dzielnicach niemieckich metropolii i najnowszych modeli Ferrari lub Maserati (Mercedesy są dla tych z ławki rezerwowych) parkujących przed tymi domami. Bardzo rzadko zwraca się uwagę – mam wrażenie, że nawet celowo przemilcza – na to, że są to milionerzy bez matury. Specjalne zainteresowanie poświęca się kobietom, z którymi akurat sypiają „nasi chłopcy”. Prasa stara się odzwierciedlać przekonania „narodu” i oburza się wraz z „narodem” (czytającym najczęściej SMS-y i „Bild” – gazetę-matkę polskiego „Faktu”), gdy piłkarze narodowej dwudziestki dwójki (bo przecież już od dawna nie jedenastki) nie sypiają w swoich małżeńskich łóżkach. Dzięki piłce nożnej poznajemy prawdziwe wartości moralne wyznawane przez społeczeństwo. Ktoś, kto biega po boisku w koszulce z narodowymi symbolami i ma dokopać – ma dokopać, bo to za nasze podatki! – Holendrom, Francuzom, Portugalczykom, a najbardziej Anglikom, powinien być wierny swojej żonie. Okay, gdy dokopie, to przymknie się na to oko, ale gdyby, broń Boże, nie dokopał, biada mu.

Pamiętam nagłówki gazet (nie tylko „Bilda”) sprzed kilku miesięcy, gdy Oliver Kahn (z Bayern Monachium), bramkarz narodowej niemieckiej drużyny, został przyłapany na zdradzie. Jeśli zdrady mogą mieć w ogóle jakiś ranking, to na tej liście rankingowej zdrada Kahna ma najwyższy wskaźnik mojej dezaprobaty. Kahn zdradzał swoją żonę z naćpaną bywalczynią nocnych klubów w Monachium na dziewięć dni przed narodzinami swojego drugiego dziecka. Moim zdaniem nawet zdradzać trzeba z poczuciem godności i odpowiedzialnością. Jak Pani myśli? Może gdy ma się maturę, zdradza się z większą klasą?

Piłka nożna, nawet jeśli pominąć wyniki, jest interesująca. Czasami żałuję, że nie czuję żadnych specjalnych emocji, gdy 22 dorosłych mężczyzn ugania się za piłką. Włączam telewizor, wyłączam głos i siadam z książką w fotelu. Znam wynik i na drugi dzień mam co opowiadać w firmie przy automacie do kawy. Przecież oglądałem mecz…

A Kahna nigdy nie polubię. Nawet gdyby zdobył mistrzostwo nie tylko Europy, ale i wszechświata.

Nieprzypadkowość biografii? Im dłużej żyję, tym więcej przeżywam. A ostatnio także im więcej czytam książek, tym bardziej zastanawiam się nad pytaniem, co jest przypadkiem, a co jest przeznaczeniem. Kiedyś pytano mnie o to jako fizyka i ogólnie naukowca w jakimś prasowym wywiadzie. Nie potrafię z pamięci odtworzyć dokładnie tego, co wtedy odpowiedziałem dziennikarce, ale wiem, że było to coś zbliżonego do tego, z czym chcę się z Panią podzielić teraz.

Starość nie jest przypadkiem. To pewne. Starzenie się i nieuchronnie następująca po nim starość jest naszym przeznaczeniem (jeśli oczywiście nie pojawi się w naszym losie jakiś zły przypadek i nie pozwoli nam jej doczekać). Życie ludzkie zaprogramowane jest ze skończoną liczbą podziałów komórek. I tego nie zmieni ani farmakologia, ani chirurgia plastyczna, ani -jak na razie – genetyka i inżynieria molekularna, w których pokłada się obecnie największe nadzieje. Po pewnej liczbie podziałów wyczerpujemy swój limit i wszystko się kończy.

Muszę się Pani przyznać, że bardziej boję się starzenia niż starości. Głównie dlatego, że ze starzeniem trzeba potykać się każdego dnia przez długi okres, a starość trzeba któregoś dnia po prostu zaakceptować. Średnia długość życia dzięki postępowi w medycynie, wzrostowi dobrobytu i rozbudowie systemów opieki zdrowotnej stale wzrasta (przynajmniej w krajach tzw. gospodarczej Północy). Ale gdy przyjrzeć się temu dokładnie, to bez trudu można zauważyć, iż wydłużeniu ulega jedynie… starość. Nie przedłuża się nam ta najlepsza środkowa część życia. Przedłuża nam się jedynie starość. Nie wiem, czy chcę, aby tak zdarzyło się i moim przypadku.

Zastanawiałem się ostatnio, kiedy zaczyna się starość? I od czego się zaczyna? Czy u kobiety starość zaczyna się menopauzą czy raczej decyzję, że ta spódnica jest w jej wieku za krótka? A u mężczyzn? Kiedy u mężczyzn zaczyna się starość? Czy od momentu, w którym mając wieczorem dwie opcje do wyboru, wybierają tę, dzięki której będą szybciej w domu?

Ma Pani rację. Wszystko w życiu ma swoją porę. Właściwą porę. Swoje miejsce i swój czas -jak Pani to ujęła. Tylko kiedy pora jest właściwa?

Ten temat jest bardzo filozoficzny. Pamięta Pani naszą rozmowę o Schopenhauerze i Nietzschem? Obydwaj intensywnie zajmowali się naturą przemijania czasu. Artur Schopenhauer porównywał poszczególne okresy życia do pór roku. Wyróżnił trzy dziesiątki lat między 20 i 50 rokiem (w jego czasach medycyna nie była tak zaawansowana). Według niego odpowiadały one wiośnie, latu i jesieni. Nietzsche inaczej to ujmował, ale generalnie zgadzał się z nim, pisząc, że jesień życia jest „tajemnicza jak wszystko, co znajduje się w spokoju, podobna do wysokiego, obszernego płaskowzgórza, po którym przebiega wiatr chłodny; z jasnym bezchmurnym niebem ponad tem, dniem i nocą spoglądającym zawsze z jednakową łagodnością…”.

Wczoraj kupiłem sobie skuter. Klasyczną, wytęsknioną vespę (po polsku osę) w metalizowanym perłowym kolorze, na którym zatrzymane krople deszczu mają lazurową poświatę. Nie ma praktyczniejszego środka lokomocji w zapchanym samochodami Frankfurcie. Nie przyszło mi do głowy, że w moim wieku na skuterze mogę wyglądać jak ktoś, kto „podejmuje desperackie próby zatrzymania na sobie wzroku”. Może i te kobiety w zbyt obcisłych bluzkach przechadzające się po parku w Busku także nie zdają sobie z tego sprawy?

Niech Pani wypoczywa…

Serdeczności z Frankfurtu,

JLW

PS Dzisiaj jest 16 czerwca 2004 roku. Dokładnie 100 lat temu 22-letni absolwent University College w Dublinie James Joyce umówił się na pierwszą randkę z Norą Barnacle, córką piekarza i zarazem pokojówką w jednym z podrzędnych dublińskich hotelików. Musiało to na nim zrobić duże wrażenie, skoro właśnie ten dzień, 16 czerwca 1904 roku, jest dniem w którym żydowski akwizytor ogłoszeniowy Leopold Bloom, bohater „Ulissesa”, przeżywa swój niezwykły dzień-jak-co-dzień wypełniony zwyczajną krzątaniną. Dla niektórych opis przeżyć Blooma Joyce zamknął w Największej, Najważniejszej i Najbardziej Oryginalnej książce w historii literatury, wszystko pisane wielką literę.

Przyznaję się Pani ze wstydem, że nigdy nie dotrwałem do końca Ulissesa”. Zawsze znajdowałem sobie jakiś – najczęściej naciągany (powiedzmy szczerze: książka Joyce'a mnie nudziła) – powód, aby przerwać jej czytanie. Dzisiaj postanowiłem, że przeczytam ją w całości. Czy Pani także podchodziła do „Ulissesa” kilka razy, czy to tylko ja jestem pożałowania godnym ignorantem?

Busko, środa

Panie Januszu,

oczywiście, że chciałabym wiedzieć, o jakie pytania chodzi.

Nie wiem tylko, dlaczego, i to dopiero wydaje mi się prawdziwie intrygujące, miałby Pan moje odpowiedzi natychmiast zapomnieć? Nie umiałabym na te pytanie odpowiedzieć, czy też wyjawiłabym Panu jakieś niemiłe tajemnice? Niech Pan nie zapomina, że gdy się tak jak ja od 20 lat zadaje pytania innym, to prędzej czy później ma się wrażenie, że nie ma takich pytań, na jakie nie tyle nie chciałoby się, co nie umiało odpowiedzieć.

Kupił Pan sobie vespę (fantastycznie!), ale i nie ma zamiaru podejmować desperackich prób zatrzymywania na sobie wzroku. Wierzę. Zwłaszcza że mężczyźni mają w tej kwestii zdecydowanie łatwiej niż kobiety, bo z reguły to oni, a nie one, są myśliwymi. No może poza tymi, którzy chociażby ze względu na pokaźny stan konta, a tym samym dobre widoki na bezpieczną przyszłość, zawsze są atrakcyjną zwierzyną.

Pisze Pan „Moim zdaniem nawet zdradzać trzeba z klasą, poczuciem godności i odpowiedzialnością. Jak Pani myśli?”.

Otóż myślę, że żeby nie wiem jak się starać, to z klasą zdradzać nie można, a to dlatego, że zdrada jest niczym innym niż kłamstwem. Oszustwem podszytym strachem przed dekonspiracją. Zdradzać można sprytnie, dyskretnie i z nadzieję, że żona i tak dowie się ostatnia. Czy jednak można w tym wszystkim zachować poczucie godności? Wobec siebie, przed własnym lustrem czy wobec tych, których zdradzamy. Można odnieść wrażenie, że jeśli ktoś tak odpowiada i tym samym deklaruje brak odpuszczenia za grzech zdrady, to albo kłamie, bo sam zdradzał i nie chce się do tego przyznać, albo jest śmiertelnie nudny i nie dla niego miłosne porywy ciał i serca.

Co jest przypadkiem a co przeznaczeniem? Znowu odpowiedź na trudne pytanie… Wszystko, co przypadkowe, wydaje się mniej warte i jakby z samej definicji podważa to, co ze sobą przynosi. Przychodzi łatwo i przy okazji. Przeznaczenie automatycznie wyróżnia nas z tłumu, czyni z nas ludzi naznaczonych miłością, ale i cierpieniem. Może być darem, ale i karą. W swoim zeszyciku, w którym od lat zapisuję różne sentencje, znalazłam i taką autorstwa Anatola France'a – „przypadek jest być może pseudonimem Boga, kiedy on sam nie chce się podpisać”. Ładne prawda?

Ja sama boję się proroctw, wróżek i ich kabał. Kiedyś, jeszcze podczas studiów, w jednej z wrocławskich kawiarni o miłej nazwie „Hawana”, przysiadł się do naszego stolika dziwny facet. Niepytany i nieproszony przez nikogo zaczął przepowiadać nam przyszłość. Zapamiętałam i swoją, i przyjaciółki. Do dziś zgadza się ilość dzieci i mężów Był łaskawy, bo roztoczył przed nami wizję długiego życia. Czas pokaże. I mimo że był jakiś taki bez wyrazu, to wydaje mi się, że i dziś bez problemu mogłabym stworzyć jego portret pamięciowy. Brrr…

Tak jak Pan, nie wiem kiedy zaczyna się starość, czy z pierwszą poważną zmarszczką na czole, czy wtedy, gdy przestajemy marzyć. Marzy Pan? A o czym ostatnio?

Wszystko ma swój czas i miejsce. Tak myślimy, bo przez moment towarzyszy nam poczucie wewnętrznej równowagi, że to właśnie tu i teraz? Być może.

MD

Frankfurt nad Menem, czwartek wieczorem

Pani Małgorzato,

poszedłem na pewne myślowe skróty, pisząc, że chciałbym o Pani odpowiedziach natychmiast zapomnieć. Miałem przy tym na myśli „zapomnienie”, które równa się w tym wypadku dyskrecji. Sama Pani przyzna, po 20 latach zadawania pytań, że są takie odpowiedzi, które z natury rzeczy nie nadają się do „rozpowszechniania” poza symboliczną ławką w Busku. Są zbyt osobiste. Jeśli rozmówca nie chciał lub nie potrafił odpowiedzieć na pytania, sam fakt ich zadania jest wykroczeniem przeciwko czyjejś prywatności. Tej granicy nie ustala pytający. Ustala ją odpowiadający. Nie wszystko jest „na sprzedaż”. Tylko to i jedynie to miałem na myśli. Pomiędzy szczerością i ekshibicjonizmem jest bardzo cienka, krucha i bardzo nieszczelna granica. To, co nam wydaje się zwykłą szczerością lub tylko otwartością, dla innych może być wyciąganiem przysłowiowego (przynajmniej w krajach anglosaskich) szkieletu z kredensu. Oburza, bulwersuje, wywołuje niesmak, a nawet obraża. Prywatność trzeba chronić, otaczać murem, a gdy trzeba, nawet drutem kolczastym. Pani to wie lepiej niż ja. Ja jestem w „tej branży” nowicjuszem. Pani tę branżę tworzy od lat. Gdy napisałem „Samotność w Sieci”, większości wydawało się, że wyciągnąłem z szuflady swój pamiętnik, wklepałem go w komputerze, wydałem, wstawiłem do empiku i zrobiłem z tego bestseller. Opisałem swój internetowy romans, pozwoliłem Foremniak i Pieczyńskiemu czytać go w radiu, wywiesiłem billboardy w Warszawie i opowiadałem o tym w „Kawie czy herbacie” rano w TV. Potem jeszcze Domagalik pozwoliła sobie (w „Gorączce”) zapytać „Panie Januszu, czy miał pan wiele kobiet?”. Biedna ta jego żona! Biedne te jego córki! Jak on mógł!? I jeszcze ta Szapołowska dotykająca jego kolana w czasie programu! Okropne. Żadnej godności! I to zaraz po „Wiadomościach”! Zastanawiam się do dzisiaj, czy można obronić się przed takimi zarzutami. Jak przekonać świat, że to nie mój romans, że to nie moja autobiografia, że z własnej biografii można napisać tysiące historii w większości nieprawdziwych? Można swoich bohaterów obdarzyć własną wrażliwością, swoim pojmowaniem świata, ale ubrać ich w nieswoje fabuły. Tak robi większość autorów. Patrzą na świat własnymi oczami, analizują go w swoim mózgu, ale opowiadają cudze lub zmyślone historie. Zawsze jest mi gorąco i niezręcznie, gdy w trakcie spotkań z czytelnikami lub w mediach zadaje mi się pytania typu: jak „Samotność w Sieci” przyjęła pana żona? Nie wiem, jak przyjęła. Nie powiedziała mi o tym. Postanowiła nie czytać tej książki. Z różnych powodów. Ona nigdy nie wypowiada się o rzeczach, których nie zna. Także o książkach, których nie przeczytała.

Zdrada v. poczucie godności.

Zestawienie pozornie nielogiczne, pozornie okropne moralnie i pozornie wzajemnie się wykluczające. Pozornie. Będę się przy tym upierał. Wielu mężczyzn myśli, że zdrada i niewierność to dwie biegunowo różne rzeczy. Niewierność ma dla nich podłoże czysto seksualne, fizyczne. Wydaje im się, że w niewierności mimo wszystko nie dopuścili się zdrady (może ma to coś wspólnego z przysięgą wojskową?). Zdrada jest dla nich sferą duchową, oddaloną o miliony lat świetlnych od niewierności utożsamianej przez nich z cielesnością, którą traktują jak coś trywialnego i nieznaczącego. Potrafią po wyjściu od prostytutki i sprawdzeniu, czy zasunęli suwak w rozporku, martwić się, że spóźnią się do domu na kolację lub na wywiadówkę do szkoły córki. Byli niewierni, ich zdaniem, nie dopuszczając się zdrady. Wydaje im się, że byli w McDonaldzie. Czasami przecież ma się ochotę na fast food, chociaż ponad wszystko ceni się i przedkłada kuchnię żony. Dla kobiet brzmi to jak kosmiczny absurd. Chociaż nie dla wszystkich. Do historii przejdzie zdanie wypowiedziane ostatnio przez brytyjska królową Elżbietę II: „To wcale nie chodzi o wierność mężczyzny. To chodzi o jego lojalność”.

Może to resztki poewolucyjnej czkawki. Wygląda na to, że kobiety jej nie mają. Pewnie dlatego, że w ich DNA są dwa chromosomy X. Mężczyźni mają jeden X i jeden kulawy Y, chybotliwy na jednej nóżce. XX v. XY. Podejrzewam, że w nim zlokalizowany jest u mężczyzn gen zdrady. Gen wierności, jeśli w ogóle istnieje, z pewnością jest w X. Wcale się nie zdziwię, gdy pojawi się o tym wkrótce artykuł w jakimś ważnym naukowym czasopiśmie.

Dlaczego „niezdradzający” mężczyźni bywają niewierni? Zastanawiałem się nad tym i spróbowałem zestawić listę przyczyn, dla których mężczyźni to robią. Może ona sprawiać wrażenie zachęty do niewierności. To nie jest moim celem. W żadnym wypadku. Pozwoliłem sobie tylko pogrupować te przyczyny, które mężczyźni mogą brać pod uwagę, decydując się na niewierność. Jest w tym, co piszę poniżej, dużo sarkazmu, trochę ironii, ale jest też w tym wiele, jak sądzę, prawdy:

1. Geny – wierność jest mężczyznom biologicznie obca. Potwierdzają to i biolodzy ewolucyjni, i seksuolodzy Pisaliśmy o tym już wielokrotnie podczas naszych dni i nocy, więc nie chcę już więcej tym Pani zanudzać. Dodam tylko, że „ta druga” lub ta kolejna jest najczęściej młodsza. Starsze kobiety przypominają mężczyźnie matkę, kojarzą się z przypominaniem o umyciu zębów lub obcinaniu paznokci. A to jest ostatnie, czego poszukują w obcych łóżkach, pokuszę się nawet o sformułowanie wzoru matematycznego na idealny wiek kochanki: połowa wieku mężczyzny plus siedem.

2. Potwierdzenie – mężczyźni, którzy decydują się na niewierność, są przeważnie mężczyznami sukcesu. Poważni, energiczni, ambitni, dynamiczni, nietracący celów z pola widzenia. Trzy na cztery kobiety określają swoich kochanków jako „ludzi sukcesu” (źródło: Maja Langsdorff, „Die Geliebte”). Tacy mężczyźni nieustannie poszukują potwierdzenia. Samopotwierdzenia. Nic ich tak nie utwierdza w przekonaniu o własnej wartości jak kobieta, która krzyczy. Ale nie ze złości. Z rozkoszy.

3. Fantazje – żona może być „święta”, ale wcale nie czyni jej to bardziej atrakcyjną. Zdradzający mężczyźni chcą zrealizować swoje najbardziej wyszukane fantazje erotyczne, których nie mogę, nie wolno im albo sami nie mają odwagi przeżyć w domowej sypialni. Poza tym w domu rozprasza podniecenie nieuchronna codzienność. Przy kochance nie ma codzienności i na dodatek rajcuje udział w czymś zabronionym. „Zakazany owoc…” itd.

4. Odwaga – już mali chłopcy chcą być najodważniejsi na podwórku. Zdrada nie jest dla mężczyzn dowodem słabości. Wprost przeciwnie. Kto podejmuje ryzyko podwójnego życia, jest kreatywny, ma odwagę, fantazję. Skok do cudzego łóżka jest zawsze jakimś aktem odwagi. Wielu mężczyzn uwielbia ryzyko, dowodząc samym sobie tej odwagi. A przy okazji przetestować swoją „wartość rynkową”.

5. Deficyt uczucia – typowa wymówka przyłapanych na niewierności mężczyzn w stylu „to był tylko seks” jest głupia 1 naiwna. Za zdradą zawsze kryje się deficyt uczucia. Dlaczego bliskości, której nie dostaję w domu, nie mogą doznać gdzie indziej?

6. Wolność – niewierność w imię wolności. Z małżeństwem i rzucaniem palenia jest bardzo podobnie. Rzucenie palenia nie jest samo w sobie trudne. O wiele trudniejsze jest zaakceptowanie myśli, że już nigdy więcej nie poczuje się smaku papierosa. Nigdy więcej innej kobiety?! Zanim mężczyzna wpadnie na skutek tej myśli w panikę, uspokaja się myślą, że przecież są jakieś wyjścia awaryjne. Cała władza w ręce żony, ale lojalna opozycja w różnych pozycjach z kochankę. W imię szeroko pojętej wolności.

7. Przygoda – mali chłopcy wiedzą doskonale, że jabłka z ogrodu sąsiada smakują przecież o wiele lepiej. Dlaczego u dużych chłopców ma być inaczej? Mężczyźni do końca życia pozostają chłopcami. To, co różni kilkudziesięcioletnich od kilkunastoletnich chłopców, to głównie cena ich zabawek.

8. Wyzwanie – dlaczego uszczęśliwiać tylko jedną kobietę? Można przecież uszczęśliwiać inne. To wymaga wprawdzie wysiłku, organizacji, ofiar, ale przynosi niebywałe zadowolenie. Dlaczego być tylko w jednej radzie nadzorczej? Prawdziwy mężczyzna powinien podejmować przecież nowe wyzwania. Poza tym, to namiastka odwiecznej fantazji wielu mężczyzn: znaleźć się w łóżku z dwiema kobietami na raz. Istnieje wprawdzie duże prawdopodobieństwo, że kochając się we troje zawiedzie się dwie kobiety, a nie jedną, ale co tam. Wyzwanie pozostaje wyzwaniem.

Lista z książeczki do niewierności egocentryka, kłamcy i łajdaka, myśli teraz Pani, prawda? I ma Pani rację. Ale jestem pewien, że ogromna większość 70% statystycznie przyznających się do niewierności mężczyzn mniej lub bardziej kieruje się tym swoistym oktalogiem. I nie mam tutaj wcale na myśli tych chronicznie, patologicznie i nieuleczalnie niewiernych, którym się wydaje, że urlop „all inclusive” obejmuje także dziewczynę, która przychodzi co rano sprzątać pokój w hotelu.

Pozwoli Pani że moją „listę przyczyn”, dla których niewierne staja się (coraz częściej) kobiety przedstawię w moim kolejnym liście.

Tak jak Pani, obawiam się proroctw, tarotów, przepowiedni i ogólnie wszelkiego rodzaju okultyzmu rozumianego jako doktrynę ezoteryczną zakładającą istnienie w człowieku i przyrodzie sił tajemnych. Zawsze uciekałem i broniłem się przed uczestnictwem we wszelkich praktykach magicznych, czy to była Cyganka, która koniecznie chciała zbadać moją linię życia, czy bezrobotny astrofizyk, który przemianował się na astrologa i który chciał w swoim laptopie policzyć mój „prawdziwy horoskop”. Nigdy nie chciałem, aby ktoś wymyślił i za pieniądze opowiedział mi moją przyszłość. A o swojej przeszłości wszystko i tak sam wiem najlepiej. I nie ma to (ta obawa) nic wspólnego z moim wykształceniem. Znam kilku fizyków, chemików i informatyków, którzy wierzą w kabały. Szczególnie te, które zapowiadają ich niebywałe sukcesy w przyszłości. Obawiałem się, że każda przepowiednia mogłaby wprowadzić zakłócenie do świata moich marzeń. Można bowiem próbować przewidywać czyjąś przyszłość, ale nie da się przepowiedzieć niczyich marzeń. A dla mnie przyszłość to przede wszystkim marzenia. A tych nie mogą znać ani Cyganka, ani numerolog z laptopem, ani nawet ja sam. Tego nie obejmuje żaden okultyzm. Ani numeryczny ani tantryczny.

„Marzy Pan?” – pyta Pani. Oczywiście, że marzę. Żeby coś się zdarzyło, najpierw trzeba to sobie wymarzyć. Duża część mojego życia jest utkana z marzeń, które na początku wydawały mi się zupełnie nierealne. Będę marzył na minutę przed śmiercią, wierząc, ze nawet i to ostatnie marzenie, także mi się spełni. Ostatnio marzę niepoprawnie. Większość moich marzeń żyje ze mną długo, Powraca, krystalizuje się i po jakimś czasem zamienia w „projekty”. Choć ostatnie marzenia nie są z „tej półki”, bowiem marzę o czymś, co nie może się spełnić. Marzę o cofnięciu czasu. Chciałbym wrócić na pewne rozstaje dróg w swoim życiu, jeszcze raz przeczytać uważnie napisy na drogowskazach i pójść w innym kierunku. To wynik chyba starzenia się. Jedną, a dla niektórych jedyną, zaleta starzenia się jest nabieranie mądrości i tak zwanego doświadczenia. Czasami wcale nie jestem jednak pewny, czy to doświadczenie się do czegoś przydaje. I tak popełniamy błędy, tyle że mając doświadczenie, natychmiast wiemy, że je popełniliśmy…

Za dwa miesiące, dokładnie za dwa miesiące skończę 50 lat Przyjmie Pani moje zaproszenie i przyjedzie 18 sierpnia do Torunia, aby spędzić ze mną, moją rodziną i moimi przyjaciółmi kilka godzin tego dnia? Do Torunia. Tam, gdzie się urodziłem. To takie niesprawiedliwe, że żyjemy ku końcowi, a nie ku początku. Kiedyś napisałem o tym w swojej książce „Zespoły napięć”. Pozwoli Pani, że przytoczę ten fragment tutaj:

„Kiedyś powiedział mi, że Bóg się chyba pomylił i ustawił wszystko w przeciwnym kierunku wobec upływu czasu. Że, według niego, ludzie powinni rodzić się tuż przed śmiercią i żyć od śmierci poprzez urodzenie do poczęcia. W drugą stronę. Bo według Jakoba proces umierania – biologicznie – jest równie aktywny jak życie. Dlatego śmierć nie różni się od narodzin. I dlatego ludzie, teoretycznie, mogliby rodzić się na milisekundy przed zgonem. Mieliby już na początku życia tę swoją życiową mądrość, doświadczenia i cały ten przychodzący z wiekiem spokój i rozsądek. Popełniliby już te wszystkie swoje błędy, zdrady i życiowe pomyłki. Mieliby już te wszystkie blizny i zmarszczki, i wszystkie wspomnienia i żyliby w drugą stronę. Ich skóra stawałaby się coraz gładsza, każdego dnia budziłaby się w nich większa ciekawość, włosy byłyby coraz mniej siwe, oczy coraz bardziej błyszczące i serce coraz silniejsze i coraz bardziej otwarte na przyjmowanie nowych ciosów i nowych miłości. I potem na samym końcu, który byłby początkiem, znikaliby z tego świata nie w smutku, nie w bólu, nie rozpaczy, ale w ekstazie poczęcia. Czyli w miłości”.

Nie uważa Pani, że życie od końca do początku byłoby lepszym pomysłem Programisty?

Serdecznie,

JLW

PS Nie ma już Pani pewnie w Busku i nie przesiaduje już Pani na sanatoryjnej ławce w T-shircie odbarwionym przez siarkę i niedbale spiętych włosach. Warszawa wezwała Panią, przywołała do porządku, prawda? Ale pytania mogę przecież zadawać, prawda? Jedno pytanie na jeden dzień lub jedną noc? Z pełnym prawem odrzucenia wszystkich lub wybranych pytań. Mogę, prawda?

Pytanie #1. Który raz był dla Pani ważniejszy: ten pierwszy czy ten ostatni?

Busko, piątek

Panie Januszu,

ma Pan rację. Jest takie jedno pytanie, na które odpowiadam zawsze, chociaż uważam, że nikt nie powinien i nie ma prawa mnie o to pytać, a jednak. Pytanie dotyczy dziecka.

„Pani Małgorzato, dlaczego nie chce pani mieć dziecka?” – pyta siedząca przede mną młoda dziennikarka i świdruje mnie przymrużonymi oczyma: „Nareszcie mam ją. Wreszcie wyjdzie na wierzch cała prawda. Domagalik nie chce mieć dziecka, bo jest wstrętną karierowiczką i dla pisania felietonów, i pokazywania się w szklanym okienku rezygnuje z macierzyństwa”.

Zawsze wtedy sugeruję, że pytanie to powinno zostać pozbawione czasownika: „nie chce” na rzecz: „nie ma”. Jeśli już. Kiedyś na to pytanie odpowiadałam szczegółowo, że tak ułożyło mi się życie, że posiadanie dziecka to coś najwspanialszego na świecie. Odpowiedź odfajkowywano i po jakimś czasie znowu padało z tym samym obowiązkowym czasownikiem: nie chce. Przed moim wyjazdem do Buska wzięłam udział w pewnym programie, który miał ujawnić ukryte zakamarki mojej kobiecej osobowości.

Już po pierwszym pytaniu wiedziałam, ja stara wyjadaczka. w jakim kierunku idziemy: zaborcza w miłości, próżna w swojej niezależności, roztargniona, a gdzieś tam przy okazji jakieś studia, jakieś programy i książki. Pod koniec programu padło wreszcie pytanie: pani Małgorzato, a co pani może wiedzieć o miłości, skoro nie doświadczyła pani tej macierzyńskiej? Już chciałam zapytać: jakie ma pani prawo do zadawania mi takich pytań, a dlaczego sama zdecydowała się na posiadanie dziecka dopiero po trzydziestce, a dlaczego ma pani tylko jedno dziecko, czy to aby nie egoizm? Szykowałam się już z tym ciosem, a jednak odpowiedziałam jak zawsze, że najpiękniejszy stan na świecie to macierzyństwo, że tak mi się ułożyło życie i… Wywiad się skończył, dziennikarka jeszcze coś mówiła, że jest bardzo zadowolona, że będzie montowała za dwa tygodnie, a ja wsiadłam do taksówki, wracałam do redakcji i tylko sobie pomyślałam, że znowu nie było można pogadać inaczej i o czymś innym. No cóż, chcieć a mieć to rzeczywiście dwie różne sprawy.

Pozdrawiam,

MD

PS W pytaniu o to, czy ktoś miał wiele kobiet, nie widzę nic niestosownego, chociażby z tego powodu, że można na nie odpowiedzieć na kilka sposobów.

a) w sam raz

b) nie – to odpowiedź wskazana dla zazdrosnych partnerek i chyba prawdziwa o wiele częściej, niż się nam wydaje

c) tak – odpowiedź w jakimś sensie teoretyczna, zwłaszcza, że tak naprawdę zdarza się niewielu z nas

d) co to znaczy wiele?

Jeśli dobrze pamiętam, wybrał Pan literkę „d”, co przy Pana inteligencji nieco mnie zaskoczyło, ale na szczęście dla programu szybko wrócił Pan „na drogę cnoty” i zaczął mówić prawdę. Zwłaszcza że przecież nie o liczby chodziło, ale o tak zwaną znajomość rzeczy. Oczywiście przed ślubem. „Lista z książeczki do niewierności egocentryka, kłamcy i łajdaka, myśli teraz Pani?” – pisze Pan. A skąd Pan wie?

Dlatego że mówi Pan prawdę, statystyczną i męską prawdę, także wtedy, gdy zauważa, że przy kochance nie ma codzienności że skok do cudzego łóżka jest zawsze aktem odwagi, że za zdradą zawsze kryje się deficyt uczucia i żal, że nigdy więcej innej kobiety. Zastanawiam się, skąd bierze się to męskie przekonanie, że kobiety w tych sprawach nie myślą podobnie. Myślą, tylko że mają mniej czasu na skok w bok i z pewnością mniej odwagi na to, żeby rozwalić sobie niewiernością lepiej lub gorzej ułożone życie. Bo niewierność dla kobiety najczęściej oznacza początek innego poważnego związku. Pod warunkiem że On w ostatniej chwili nie ucieknie w domowe pielesze. Do lepszej zupy pomidorowej, wyprasowanych koszul i miejsca, w którym na widok kobiety nie trzeba wciągać brzucha. Logiczne i przemyślane.

A teraz muszę sprostać i odpowiedzieć na Pana pytanie: „Który raz był dla Pani ważniejszy: ten pierwszy czy ten ostatni?” Odpowiadam spontanicznie i bez dłuższych rozmyślań: „Ten, którego jeszcze nie znam”. Wieloznaczne? To także sposób na niewygodne pytania.

Frankfurt nad Menem, sobota nocą

Pani Małgorzato,

nie można chyba uciec od Przeznaczenia…

Pozwolę sobie jeszcze raz wrócić do tego tematu. Mam ku temu ważny powód. Ciągle jeszcze jestem pod wrażeniem poruszającego reportażu, który wyemitowała niemiecka telewizja i który zupełnie przypadkowo udało mi się dzisiejszego wieczoru obejrzeć. Oglądam telewizję bardzo sporadycznie. Prawie wyłącznie, gdy mam stertę wypranych rzeczy do prasowania i nie da się już tego odłożyć na żadne później. Żelazko i telewizor są dla mnie jak syjamscy bracia zrośnięci plastikiem przedłużacza. Ostatnio rzadko „brat telewizor” wydaje mi się bardziej inteligentny niż „brat żelazko”. Na dodatek za żelazko -jak na razie – nie płaci się żadnego abonamentu. Czy Pani także ma czasami takie refleksje na temat polskiej telewizji? Dzisiejszego wieczoru jednak telewizja mnie poruszyła…

W Niemczech jest tylko jedno takie przedszkole. Powstało jako wynik długo przygotowywanego projektu natchnionych, wrażliwych i zdeterminowanych ludzi, którzy postanowili „walczyć do końca”. Wywalczyli. Udało im się powołać do życia pierwsze i jedyne takie (w Niemczech) przedszkole. Każdego dnia nadzieja i łzy mieszają się tam ze sobą. 22 dzieci w wieku pomiędzy dwa i sześć lat bawi się ze sobą. Połowa z nich jest zdrowa, reszta od urodzenia jest zarażona wirusem HIV Przeważająca większość dzieci z tej zdrowej połowy ma rodziców, którzy są nosicielami HIV

Gdzie zaczyna się Przeznaczenie? Oglądając ten reportaż, zdałem sobie nagle sprawę, że wcale nie z naszym urodzeniem. Nawet nie z naszym poczęciem. Zaczyna się o wiele, wiele wcześniej. I co najgorsze, nie mamy na to żadnego wpływu. Zaczyna się już w biografii i w Przeznaczeniu tych, którzy powołali nas, przypadkowo lub celowo, do życia. Bardzo niesprawiedliwe, prawda?

Tim ma pięć lat i nie ma HIV Jego matka ma jeszcze miesiąc, góra sześć tygodni życia. Dyrektorka przedszkola ustaliła z Timem, że gdy matka „odejdzie”, to Tim przeprowadzi się do niej. Swojego ojca Tim nigdy nie widział. Nawet na fotografii. Matka spotkała ojca Tima tylko raz wżyciu. Nawet nie pamięta jego imienia. Była „na ciągu”. Za porcję heroiny zapłaciła tym, czym wtedy mogła zapłacić. Nie miała nic innego. Dziesięć minut brudnej „intymności” w śmierdzącej moczem toalecie dworca. Dziewięć miesięcy później urodził się Tim. Antje ma cztery lata. Jest zarażona. Doskonale wie, że może używać tylko swojej szczoteczki do zębów i tylko swojej łyżeczki do jogurtu. Patrick także jest zarażony. Obchodzi dzisiaj swoje piąte urodziny. Stół przyozdobiony jest kwiatami, inne dzieci przyniosły prezenty, na torcie pali się pięć świeczek. Dzieci klaszczą w dłonie, gdy Patrickowi udaje się zdmuchnąć wszystkie świeczki. Potem podchodzą do niego, obejmują go i składają życzenia. Martin, wychowawca (jeden z „walczących do końca”, zdrowy), na pytanie o lęk przed zarażeniem odpowiada spokojnym głosem: „Zupełnie nieuzasadnione. Nasza córka też chodzi do tego przedszkola. Trzeba tylko zwracać uwagę, gdy dzieci podczas zabawy się zranię”. W tym momencie Patrick podbiega radośnie do wychowawcy, przytula się do niego i siada mu na kolanach. Jest bardzo mało prawdopodobne, że Patrick zdmuchnie swoje świeczki za rok. Ale rok to cała wieczność. Życie tych dzieci to „tu i teraz”. „Tu” istnieje od niedawna. „Teraz” dla większości z nich skończy się, zanim pójdą do szkoły. Gdy umiera któreś z dzieci, wychowawczynie i wychowawcy przedszkolu AIDS” mówię, że wyjechało. Młodsze dzieci w to wierzą. Przedszkole Nadziei. Tej Nadziei przez duże N. Siłującej się każdego dnia z Przeznaczeniem. Przedszkole dla dzieci z „bardzo krótkim czasem połowicznego rozpadu”, jak nazwała je dyrektorka, przedszkolanka, kucharka i sprzątaczka w jednej osobie. – Te dzieci mają bardzo mało czasu… – mówiła do kamery.

Reportaż kończył się planszą z podziękowaniem dla firmy, która finansuje je od początku istnienia, bez fanfar i spotów w mediach. Ta firma to Microsoft To także mnie poruszyło. Jakoś inaczej, z większą czułością spojrzałem i dotknąłem klawiatury swojego komputera, siadając przy nim, aby napisać do Pani ten list. Tradycyjnie, jako informatyk jestem na fali „anty-Microsoftu” i przekornie go „nie znoszę”. Za to, że taki wielki, taki wszechmocny, taki pazerny i taki wszechobecny. Ciągle pamiętam swoje frustracje, a nawet ataki agresji, gdy mój komputer zawieszał się akurat wtedy, gdy kończyłem pisać 20. stronę ważnej dokumentacji lub 1000. linię mojego programu. Gdy okazywało się, że jedynym, co może go odwiesić, jest wyciągnięcie wtyczki z gniazdka i że gdy to zrobię, stracę wszystko, co napisałem, miałem w sobie jedynie kipiącą nienawiść i pragnąłem krwawej zemsty. Ponieważ trudno nienawidzić całą firmę, skupiałem się głównie na nienawiści do Billa Gatesa. To dość typowe. Rzadko nienawidzi się systemy, za to chętnie tych, którzy te systemy tworzyli. Przeklinałem Gatesa we wszystkich znanych mi językach, ale głównie po angielsku. Słowo „fuck” było najmilszym, które mógłby usłyszeć, gdyby był w pobliżu.

Czasami wydaje mi się, że Gatesa nienawidzą wszyscy oprócz jego rodziców, jego żony, jego dzieci i akcjonariuszy firmy Microsoft. Za wszystko. Za jego bogactwo, za jego sukces i za to, że w skrytości ducha przeraża ich myśl, iż w dzisiejszych czasach świat bez jego Windowsów byłby naprawdę jak świat bez okien. A tymczasem Gates postępuje, bardzo konsekwentnie, według planu, który sam sobie wytyczył i którego nigdy nie ukrywał przed światem. Zapytany kiedyś o to, jak trzeba żyć, aby osiągnąć taki sukces odpowiedział pytaniem: „Wiesz, jak przeżyć?”. I dał na nie swoją odpowiedź: „Sprawić, by ludzie cię potrzebowali. Muszą potrzebować tego, co masz. Potem nie będą mieli dokąd pójść”. Gatesowi się to udało. Zrobił to bardzo szykownie. Szedł konsekwentnie swoją drogą, powoli, ale systematycznie uzależniając świat od swojego oprogramowania. Kiedyś wypowiedział znamienne słowa: „Nie ma takiej rzeczy, której nie powiemy ludziom, aby przekonać ich, że nasza droga jest ich drogą”.

Dla jednych Gates to współczesny cyborg, dla innych cwaniaczek o twarzy chłopca, który ma tyle dolarów, że mógłby nimi wypełnić basen przed swoim zelektronizowanym jak statek kosmiczny pałacem, który jest tak duży, że potrzebny mu osobny numer kodu pocztowego. Dla jeszcze innych – drapieżny rekin ze śladami krwi na zębach po rozszarpaniu na kawałki kolejnej firmy stojącej na drodze do jego władzy absolutnej. A tutaj nagle taka niespodzianka. Okazuje się, że Gates to nie tylko najbogatszy człowiek świata. To także największy filantrop na planecie Ziemia. Inaczej myślę o nim po tym reportażu, a i Windowsy jakby ostatnio mniej się… zawieszały. Czasami wystarczy mały drobiazg – bo przecież dla niego to przedszkole to naprawdę drobiazg – aby zmienić zdanie o człowieku.

Pierwsze „zbliżenie” do Gatesa jako człowieka nastąpiło u mnie już kilka miesięcy temu. Pamiętam jak na stronie WWW Microsoftu odnalazłem zaproszenie do wzięcia udziału w wideokonferencji z wizyty Gatesa w szkole średniej w małym miasteczku Visalia w Kalifornii. Zostałem dłużej w pracy i za pomocą Internetu przeniosłem się do sali gimnastycznej w Mount Whitney High School w Visalia. Gates, stojąc przed zgromadzoną tam młodzieżą i nauczycielami, powiedział coś, co mnie zaintrygowało, zastanowiło i zmusiło do refleksji. Tylko raz wymówił słowo „Microsoft”. Najwięcej czasu poświęcił krytyce systemu nauczania opartego na propagowaniu kultu „dobrego samopoczucia” podlegającego „politycznej poprawności” i w ten sposób przygotowującego młode pokolenie do „porażki w realnym prawdziwym życiu poza szkołę”. Zakończył swoje przemówienie, formułując dziesięć reguł, które pamiętam do dzisiaj i które jutro (już dawno sobie to obiecałem) powtórzę swoim córkom.

Reguły Billa Gatesa:

1. Życie nie jest sprawiedliwe. Przyzwyczaj się do tego.

2. Świata nie interesuje to, co sam myślisz o sobie. Jednakże świat spodziewa się, że osiągniesz coś, ZANIM poczujesz się, że jesteś wielki.

3. Nie będziesz zarabiał 4o tysięcy dolarów zaraz po maturze i nie zostaniesz wiceprezydentem z samochodem służbowym wyposażonym w telefon. Najpierw musisz na to zapracować.

4. Jeśli wydaje ci się, że nauczyciele ci dokuczają, to poczekaj do chwili, gdy będziesz miał swojego pierwszego szefa.

5. Podawanie hamburgerów w McDonaldzie nie powinno być poniżej twojej godności. Twoi dziadkowie używali innego słowa na „podawanie hamburgerów w McDonaldzie”. Oni nazywali to możliwością (opportunity).

6. Jeśli tobie się nie wiedzie, to nie jest to wina twoich rodziców. Nie rozpamiętuj swoich błędów. Ucz się na nich.

7. Zanim się urodziłeś, twoi rodzice nie byli tak nudni, jak są teraz. Po twoim urodzeniu płacili twoje rachunki, prali twoje ubrania i słuchali twoich przemówień, jaki jesteś cool. Zanim zaczniesz chronić dżunglę przed pasożytami pokolenia twoich rodziców, postaraj się najpierw zdezynfekować szuflady w swoim własnym pokoju.

8. Twoja szkoła robi wszystko, aby nie było w niej lepszych i gorszych. W niektórych szkołach zniesiono nawet w tym celu ocenianie uczniów. W jeszcze innych egzaminy trwają tak długo, aż z sali egzaminacyjnej zdecyduje się wyjść ostatni uczeń. To nie ma nic wspólnego z prawdziwym życiem.

9. Życie nie jest podzielone na semestry. Nie ma w nim ustalonych letnich wakacji. Nikt też nikomu nie pomaga „odnaleźć siebie” Oczekuje się, że każdy sam odnajdzie siebie. Bez niczyjej pomocy.

10. Telewizja nie ma NIC wspólnego z prawdziwym życiem. W prawdziwym życiu trzeba wyjść w końcu z kawiarni i znaleźć pracę.

Bill Gates i jego dekalog dla młodzieży. Można przypuszczać, że ma rację. Mało kto ukształtował XX wiek i kształtuje XXI tak jak on. To nie zdarza się bez mądrości. Poza tym Windows ostatnio naprawdę w ogóle się nie zawiesza…

Moja obiecana lista.

Ta odnośnie do tego, dlaczego kobiety są niewierne. Pamiętam!

Pozwoli Pani, że przedstawię ją w kolejnym liście? Dzisiaj zrobiło się już bardzo późno. Chociaż niewierność najczęściej kojarzy się z nocą, to jednakże nie z tak późną. Jest czwarta nad ranem. Zdradzani mężowie mogą o tej porze spać spokojnie. Jeśli do czwartej nad ranem nic się nie zdarzyło, to znaczy, że już się zdarzy. A jeśli się wydarzyło, to i tak już jest za późno…

Dobranoc,

JLW

PS Jeszcze tylko pytanie „na ławce w Busku”…

Pytanie #2: Czym była dla Pani utrata dziewictwa?

Warszawa, niedziela

Nie wiem, dlaczego, ale widok mężczyzny pochylonego nad deską do prasowania nadal wywołuje w kobietach matczyne uczucia. Jaki on samodzielny, jaki zaradny i biedny zarazem – podnoszą ręce w zachwycie. Najwidoczniej nie ma u jego boku kobiety, która wyręczyłaby go w machaniu żelazkiem nad koszulą albo też ta, z którą jest, nie jest dla niego odpowiednia – słyszę kobiece komentarze. Jednym słowem, źle trafił, nie miał szczęścia, biedaczysko. Ale to tylko tak przy okazji. Pyta Pan, gdzie zaczyna się przeznaczenie? Może wtedy, gdy niespodziewanie stajemy w obliczu pytania: jak to się mogło stać, dlaczego właśnie mnie to spotkało? Albo wówczas gdy w chwili klęski, załamania pocieszamy się słowami: widocznie, tak musiało być. Chociaż wtedy przeznaczenie najczęściej nazywamy pechem. Ile więc w naszym życiu wypracowanego samodzielnie scenariusza, ale i ewentualnych sukcesów zniweczonych przez przeznaczenie? Oczywiście, że zawsze możemy rozgrzeszyć się z tego, co w naszych działaniach nieprzewidywalne i tym samym zapewnić sobie wytłumaczenie nieudanego życia. Możemy się również starać ubezpieczyć przed rozczarowaniami i wykupić pakiet życiowych mądrości a la Bill Gates. Lekcja pierwsza geniusza brzmi: życie to nie bajka i od najmłodszych lat trzeba do tej prawdy przyzwyczajać małych ludzi.

Jego reguły, które być może powtórzył już Pan swoim córkom pewnie najpierw przymierzył Pan do siebie, do własnego życiorysu Ja robię to właśnie w tym momencie. Zastanawiam się, czy rzeczywiście życie jest niesprawiedliwe? Raczej powiedziałabym, że jest nieodgadnione. W punkcie drugim wykładu Gatesa widzę pewną nielogiczność. Jeśli świata nie interesuje, co o sobie myślisz, a mimo to spodziewa się, że osiągniesz coś, zanim poczujesz, że jesteś wielki, to przecież musisz o tym wiedzieć, zanim dowie się o tym świat? Czy bowiem z brakiem poczucia własnej wartości można wygenerować sukces? Bez względu na to, czy dotyczy to sfery zawodowej czy prywatnej. Według moich doświadczeń nie można, a jeśli nawet, to jest to wyjątek, który potwierdza regułę albo fakt istnienia przeznaczenia. Mimo że jest na liście Gatesa wiele oczywistości, a on sam przemawia jak Matuzalem, to jedna z nich wydaje mi się wyjątkowo ważna i bliska. „Zanim się urodziłeś, twoi rodzice nie byli tak nudni, jak są teraz. Po twoim urodzeniu płacili twoje rachunki, prali twoje ubrania i słuchali twoich przemówień, jaki jesteś cool itd.”. A potem… Gdy kilkunastoletnie dziewczynki nie mają nic przeciwko temu, żeby w przyszłości być takimi jak mamy. Podziwiają je za wszystko: za to, jak wyglądają, jak gotują i za to, że noszą ładniejsze korale niż mamy koleżanek. A dzieciństwo to bez wątpienia najszczęśliwszy moment we wzajemnych relacjach matki i córki, bo ta pierwsza autorytatywnie i po swojemu objaśnia świat, a ta druga nie zna lepszego nauczyciela od matki. Dopiero dorastające panienki nie wyobrażają sobie tego, że mogłyby żyć tak jak ich matki. Nie wiem, jak moja matka to wytrzymywała – mówią i wznoszą oczy go góry. Potem następuje cała litania pobożnych życzeń: moje życie będzie wyglądało zupełnie inaczej, nie pozwolę. żeby ktoś zabił moją osobowość, nie będę czyjąś służącą. A jednak to właśnie te „posługaczki” jak mało kto wiedzą, że w życiu nie ma nic za darmo, że każdy wybór ma swoją cenę. I że jeśli nie uda się im zaprzyjaźnić z własnym dzieckiem, to ich bycie kobietą matką pójdzie na marne. Na starość zostaną przez niewdzięczne dzieci umieszczone w „salonie osób niepotrzebnych”. Z tabliczkami zawieszonymi na szyjach: nudny ojciec i stara matka. Nasi rodzice, my rodzice. Przeznaczenie czy pech?

PS Na pytanie, czym była dla mnie utrata dziewictwa, odpowiadam: umożliwieniem niemożliwego.

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, poniedziałek nocą

Pani Małgorzato,

zaczęło się lato na naszej (północnej) półkuli. W powitaniu lata wyniosłem laptopa na balkon mojego mieszkania, otworzyłem butelkę schłodzonego Pinot Grigio i piszę ten list pod letnim już niebem. Szkoda, że światła Mainhattanu (tak we Frankfurcie nazywa się dzielnicę drapaczy chmur, w pobliżu której mieszkam) zakłócają ciemność rozgwieżdżonego dzisiaj nieba. Denerwuje mnie, że czerwone światełka sygnalizacyjne na szczytach wieżowców mieszają się z białymi światełkami gwiazd. Nagle dyszel Wielkiego Wozu ma światło stopu. Okropne! Współczesność zawsze okropnie przeszkadza (przez jakiś czas) wieczności. Potem zaczyna się do niej zaliczać. Ciekawe od kiedy i kto o tym decyduje?

À propos Wielkiego Wozu. Ostatnio nie mogę uwolnić się od niemieckiego dowcipu o Polakach, który swego czasu wypuścił w obieg niezrównany niemiecki komediant Harald Schmidt, który około godziny 23.00 każdego dnia tygodnia (oprócz weekendów) naśmiewa się w telewizji SAT1 z każdego absurdu, który w ciągu ostatnich 24 godzin dotknął ludzkość Harald Schmidt wie doskonale, że absurdem jest oskarżać Polaków o namiętne kradzieże samochodów. Sam cytował dane, z których wynika, że we Włoszech ginie każdego dnia więcej samochodów niż w Polsce (okay, we Włoszech żyje więcej ludzi i jest więcej samochodów, ale nie bądźmy aż tak skrupulatni…). Pomimo to w Niemczech kradzieże samochodów, o czym wie każde tureckie dziecko mieszkające w tym kraju, kojarzone są z „nosicielami polskiego paszportu”. Takiego jak mój.

Schmidt zaczął bardzo poważnie:

– Proszę państwa, wczoraj pierwszy polski astronauta został wystrzelony w kosmos. Gratulujemy, podziwiamy i zazdrościmy. To nie udało się nawet w byłym NRD… (pierwszy śmiech na widowni).

Gdy zapadła pełna oczekiwania cisza, Schmidt złożył obie ręce i dodał z grobową miną:

– I proszę państwa, od wczoraj na niebie nie ma Wielkiego Wozu…

Lubię Schmidta na tyle, że mu to wybaczyłem, chociaż poczułem ukłucie w moją polską dumę. Nie śmiałem się razem z widownią. Nie chciałem dać im tej satysfakcji. Śmiałem się z opóźnieniem.

Lato…

Jeszcze tak niedawno był sylwester. Mam uczucie, jak gdyby to było dwa tygodnie temu. Przerażające, jak ten czas goni. Czy Pani ma także takie uczucie? Mój kolega matematyk Jean-Pierre, Francuz z biura obok, ma na to bardzo proste (dla niego) wytłumaczenie. Gdy mamy 10 lat, to jeden rok jest jedną dziesiątą naszego życia. Gdy mamy lat 50, to jest to jedynie jedna pięćdziesiąta. To takie proste! Jedna pięćdziesiąta musi być (pięć razy) krótsza od jednej dziesiątej. On w to wierzy Żyje monotonicznie zresztą, tak jakby lata życia były ciągiem monotonicznie malejących liczb naturalnych. Stara się zmieścić jak najwięcej kobiet w monotonicznie malejących odcinkach swojego życia. Kiedyś opiszę to Pani. Sztukę flirtu Jean-Pierre opanował do perfekcji. Zupełnie nie pasuje tym do wizerunku matematyka. Nikt nie uwodzi kobiet z taką gracją. I z taką skutecznością…

Zaczynające się właśnie lato to dobry pretekst, aby powrócić do tematu zdrady kobiet. Latem dzieje się o wiele więcej w życiu seksualnym kobiet niż np. jesienią. Tak przynajmniej twierdzą naukowcy z Kinsey Institute przy Indiana University w Bloomington w Stanach Zjednoczonych. Instytut Kinseya to światowy autorytet w sprawach seksu pojmowanego naukowo. Jego powstanie sięga czasów słynnych raportów Kinseya, amerykańskiego biologa, specjalisty od owadów, który opracował swoje raporty w latach 50. ubiegłego wieku na zlecenie rzędu USA i zaszokował nimi purytańską wtedy (a także i dzisiaj) Amerykę. Szczególnie swoim drugim raportem. Tym o seksualności kobiet „Sexual Behavior in the Human Female” (1953). Uczeni Instytutu Kinseya kontynuują prace i wynika z nich między innymi, że kobiety zdradzają swoich partnerów latem o około 58% częściej niż w innych porach raku. Latem także dochodzi do relewantnie zwiększonej liczby poczęć pozamałżeńskich. Poza tym incydenty masturbacji kobiet latem są o ponad 73% (!) częstsze niż zimą. Wiosna rozbudza, ale to lato jest tak naprawdę sexy. Summer 69. Kto to śpiewał? Brian Adams? Pamięta może Pani?

W tych okolicznościach powrócę do mojej listy przyczyn zdrady kobiet Nie stoi za mną żaden instytut. Tak naprawdę nie stoi za mną nic i nikt. Ale jeśli biolog Kinsey zajmujący się – przed studiami i badaniami nad seksem ludzi – bzykaniem os owocówek z rodziny Cynipidae napisał opasły raport, który przeszedł do historii, to chemio-informatyk także może spróbować, prawda? Są to moje własne przemyślenia, trochę podparte statystyką. A ta jest jednoznaczna, Ponad 52% („Der Spiegel”) wszystkich kobiet znajdujących się w stałych związkach (badania Durexu) życzy sobie „drugiego mężczyzny”. Około 34% kobiet już go ma. Dlaczego?

1. Bo ona chce i on chce…

Kobiety uwielbiają, gdy mężczyzna chce. Samo pragnienie wyrażane przez mężczyznę jest – tak mi się wydaje – dla kobiety o wiele ważniejsze niż jego spełnienie. Gdy nie doświadczają tego w swoim domu, chcą poczuć to poza nim Zupełnie nie wystarczy im okazjonalny seks dla podwyższenia statystyki lub aby mieć to „w tym tygodniu już za sobą”. Szczególnie, gdy jest to wydarzenie tak samo rzadkie jak na przykład długie weekendy, kwiaty bez okazji, wspólna nagość w łazience lub kolacja, która nie jest jedynie posiłkiem, ale elementem ceremonii przed pójściem do sypialni. Kobiety chcę, aby on chciał. I aby to okazywał. Mam w swoim archiwum artykuł ze „Sterna” sprzed dwóch lat. Dziennikarz dotarł do kilkunastu kobiet, które miały kochanków. Jedną z tych kobiet była 34-letnia Karin z Berlina, której kochankiem był… impotent. I na dodatek 18 lat starszy od jej męża. Karin opowiadała dziennikarzowi: „czuję jego pragnienie już wtedy, gdy naciskam dzwonek przy drzwiach jego mieszkania”.

2. Bo on robi to o wiele lepiej…

Z badań seksuologów ze wspomnianego wyżej Instytutu Kinseya wynika, że seks z kochankiem jest oceniany przez zdradzające kobiety na 8-10 w 10-stopniowej skali, podczas gdy seks ze stałym partnerem nie przekracza 4. Według tej samej skali oczywiście. Wielu mężów uważa, że seks i gra w golfa mają ze sobą wiele wspólnego: nie trzeba być w tym specjalnie dobrym, aby czerpać z tego radość. Żony tych mężów rzadko -jeśli w ogóle – grają w golfa, w związku z tym nie podzielają ani tej opinii, ani radości. Wielu mężów odnajdzie kluczyki od samochodu, które upadły im w ciemnym garażu. Nawet gdyby mieli uklęknąć i po omacku szukać ich na kolanach. Jednocześnie ci sami mężowie już dawno nie potrafią odnaleźć tych miejsc na ciele swojej żony (zapomnieli albo nigdy nie zadali sobie trudu, aby je poznać), które dotknięte palcami lub ustami mogłyby otworzyć coś o nieporównywalnie ważniejszego niż polakierowaną blachę na czterech kołach. Z danych zebranych przez następców Kinseya wynika, że Przeciętny seks par pozostających ze sobą ponad siedem lat w związku trwa około jedenastu minut (zbieżność z tytułem ostatniej książki Paulo Coelho Jedenaście minut” nie jest zupełnie przypadkowa). Krócej, statystycznie, trwa tylko coitus z prostytutką. Akt seksualny z kochankiem według tych samych danych trwa przeciętnie trzy razy dłużej.

3. Bo on potwierdza jej atrakcyjność i w efekcie czyni ją atrakcyjniejszą…

Kobiety chcą być zdobywane, podziwiane i atrakcyjne. Nie czują tego przy kimś, kto zaczął nazywać je „mamuśką”, nie zauważa ich nowej fryzury (chyba że ogoliłyby zupełnie głowę), a wizytę u kosmetyczki traktuje wyłącznie jak zbędny kaprys i „dziurę w budżecie”. Chcą być rozbierane z sukienek, bluzek i bielizny, które sobie kupiły. Chcą, aby potargano „głodnymi” dłońmi ich nowe fryzury. Chcą, aby ktoś je znowu doprowadzał do śmiechu. Mają dość chronicznego złego humoru swoich mężów, którzy przed południem do śmiechu doprowadzają wyłącznie swoje młode asystentki, a wieczorami przynoszą do domu skwaszone miny, stresy, porażki i zranione ego wymagające kompresów. Wyżalający się przed snem na swojego szefa lub na niepłacących w terminie kontrahentów facet w piżamie leżący obok w łóżku nie ma nic wspólnego z erotyką. Gdy różaniec jego żali zna się już na pamięć, można udawać, że się go słucha, ale myślami być przy kochanku. Ciekawe, że ten także przeważnie ma jakiegoś szefa i niepłacących kontrahentów. Tylko że nigdy o tym nie opowiada w łóżku. Szkoda mu na to czasu.

4. Bo on nadaje nowy sens życiu…

Wiele kobiet jest znudzonych i sfrustrowanych swoim życiem małżeńskim. Pozornie ułożonym, dla zewnętrznego świata szczęśliwym. To te niewierne z grupy niegrzecznych libertynek. Po pewnym czasie przeraża je codzienność i powtarzalność granicząca z rytuałem. Chcą od niego uciec. Nie chcą samotności we dwoje. Nie chcą ciągnąć małżeńskiego zaprzęgu. W pewnym momencie swojego życia odkrywają na nowo starożytną mądrość mówiącą o tym, że „małżeństwo jest zaprzęgiem tak trudnym do powożenia, iż trzeba być we troje, aby dobrnąć do celu”. Poszukują nowego sensu, nowej drogi, rozwoju i znajduję… kochanka. Zauważają, że tylko przy nim rozwijają swoją osobowość, że przy nim leczą się z choroby osamotnienia. Pobudza znowu ich apetyt na życie. Kochanek jako psychoterapeuta. Nie dość że o wiele tańszy, to jeszcze można dostawać od niego prezenty. Istotą niewierności jest dla kobiet realizacja niezbywalnego prawa do poszukiwania szczęścia. To prawo do szczęścia stoi dla wielu z nich nawet ponad boskim prawem sakramentu małżeńskiego.

5. Bo ona może się zemścić…

W ankietach przeprowadzanych przez Instytut Kinseya około 36% kobiet przyznaje, że zdradza swojego męża w odwecie za jego zdradę lub zdrady. On nigdy się o tym, niestety, nie dowie. Po pierwsze, jest zbyt mało czujny (już w drugim roku związku, średnio po 18 miesiącach) i zbyt leniwy, aby wykonać wszystkie czynności sprawdzające, a po drugie (albo jednak chyba po pierwsze), żaden tzw. szanujący się mężczyzna nie jest nawet w stanie założyć, że jego kobieta mogłaby go zdradzać. Myśli, że jeśli on pożąda jej tylko incydentalnie, to dotyczy to także wszystkich pozostałych mężczyzn. A tymczasem kobieta wyrównuje rachunki ze zdradzającym mężem Najpierw słodka jest tylko zemsta. Potem słodszy staje się kochanek.

Z pewnością powyższa lista wyda się Pani niepełna. Ciekawe, co Pani mogłaby do niej dorzucić?

Dobranoc,

JLW

PS Pytanie #3: Czy jest coś, czego się Pani w swoim życiu wstydzi?

Warszawa, środa

Panie Januszu,

os czy muszek?

64 lata temu niemiecki filozof Ernst Jünger zapisuje w swoim dzienniku: „Rozmowa o mężczyźnie, który jest dobrym mężem, ale kiepskim kochankiem. W takich wypadkach kobiety zwykły się pocieszać: zawsze prowadziłam drugie życie. Zastanawiałem się nad przyczyną takich zwierzeń, jest nią chyba samotność, w której dwoje ludzi przebywa obok siebie i która ma w sobie coś przerażającego. Mężczyźni żyją tam jakby nad przepaściami, które są niedbale zasłonięte kwiatami i w których głębi kryją się węże i małe szkielety. Ale dlaczego? W końcu tylko z tego powodu, że budzą lęk i nieufność. Przy całkowitym, boskim zrozumieniu nasi najbliżsi wyjawiliby nam swoje tajemnice ufnie jak dzieci”.

Pan, do czego już przywykłam, opiera się na danych i obliczeniach, ja bardziej wierzę w spostrzeżenia, których dostarcza samo życie. Wynika z nich między innymi, że my kobiety najbardziej cenimy sobie tych mężczyzn, o których trzeba stale zabiegać. Mężczyzn niepokornych. Trudnych. Takich, którym nie do końca i bezkarnie można skakać po głowie. Deklarujemy, że potrzebujemy poczucia bezpieczeństwa w związku, ale gdy tylko takie posiądziemy, zaczyna nas ono nudzić. Oczyma wyobraźni rozglądamy się w najbliższym otoczeniu i kreujemy partnera idealnego. Jakże odmiennego od tego, który siedzi obok nas na kanapie. Ten wyśniony ma być szalony, nieszablonowy i koniecznie powinien podobać się innym kobietom.

Dlaczego tak się dzieje? Bo kobiety nadal mają kłopoty z poczuciem własnej wartości. Zwyczajny mężczyzna nie daje im najlepszego świadectwa. Dlatego tak ważne jest bycie nadzwyczajną w oczach wymarzonego. Zaś samo rozumowanie w tym przypadku nie ulega zmianom. Podoba mu się moja pupa, to znaczy, że jestem coś warta. Gdy przestanie być jędrna, to i ja stanę się dla ukochanego przezroczysta. Przeceniona. W przeciwieństwie do mężczyzn, dla których pożądanie przez kobietę jest tylko kolejnym dowodem i potwierdzeniem jego nadzwyczajności i wyjątkowości. To nie żadna nagroda, to się należy jak psu kość. Miałam, co prawda, kiedyś koleżankę, która przed pójściem do łóżka z chłopakiem nastawiała budzik i jeśli, jak Pan to nazywa, bzykanie trwało mniej niż 45 minut (zalecenia Michaliny Wisłockiej), wówczas w zeszycie w kratkę wciągała go na listę kochanków z nagłówkiem; impotent. Koniec znajomości. Nigdy nie przyszło jej do głowy, że to ona mogłaby mieć jakiś wpływ na miłosną klepsydrę. Podczas rozmów z przyjaciółkami, znajomymi i obcymi kobietami dostrzegam, że najbardziej na krytykę własnych żon narażeni są mężowie rytualni: w łóżku wszystko tak samo od lat. Żadnej niespodzianki. Rach! Ciach! I po wszystkim. Atrakcyjność obcych mężczyzn bierze się także stąd, że kobiety nie przyjmują do wiadomości, że ich wyidealizowany kochanek też robi skwaszone miny i głupie uwagi, tyle tylko, że przed kim innym. Do upadłego wierzą, że pożądany nie chrapie, nie poci się i nie chodzi po domu w gaciach i skarpetkach.

Pozdrawiam,

MD

PS Czy jest coś, czego się wstydzę? – pyta Pan. Tak, chociaż rozczaruję Pana, bo nie o seks tu idzie. Kiedy byłam nastoletnia panienką każdego roku odkładałam zaskórniaki na prezenty dla bliskich. Akurat zbliżały się imieniny mamy, więc wybrałam się do zaprzyjaźnionej księgarni. „To może Dumas?” – usłyszałam pytanie ekspedientki, ale i nazwisko pisarza po raz pierwszy. Odpowiedziałam – a skąd pani wie, że mama to ma? Nie muszę tłumaczyć, jak czułam się, gdy pani wyjaśniała mi, że „dima” to fonetyczne brzmienie nazwiska autora i ona nie wie, czy moja mama ma już ten tytuł, czy też nie. Najwidoczniej uraz do Aleksandra Dumasa ojca pozostał mi do dziś, bo gdy czytam, że „małżeńskie jarzmo jest tak ciężkie, że potrzeba dwóch, a nawet trzech osób, żeby je udźwignąć”, to zamiast pochwały cudzołóstwa, na myśl o tej trzeciej do głowy przychodzi mi teściowa.

Frankfurt nad Menem, czwartek wieczorem

Pani Małgorzato,

os owocówek. To w odpowiedzi na pytanie, czyim bzykaniem na początku swojej kariery zajmował się Kinsey…

Jest późny wieczór, początek lata. Lubię ciszę i spokój pustego piętra wyludnionego biurowca, gdy (prawie) wszyscy pójdą już do domu. Nie dzwonią telefony, nie ma ad hoc zwoływanych zebrań, nie ma spraw do załatwienia „na wczoraj” i można nie reagować na przychodzące e-maile, zostawiając je z czystym sumieniem na jutro. Amerykanie w Kalifornii (tam mieści się centrala i główna część mojej firmy), którzy właśnie zaczynają pracę, wiedzą przecież, że we Frankfurcie nie ma już nikogo. Jedną z licznych zalet zglobalizowanej firmy funkcjonującej na kilku kontynentach jest usprawiedliwiające nieobecność pracowników prawo ruchu planet. Kiedy w Kalifornii wschodzi słońce, we Frankfurcie zachodzi i można iść spokojnie do domu, nie bacząc na to, że dyrektor dopiero co usiadł za biurkiem.

Niektóre firmy sprytnie wykorzystują astronomię do swoich celów pomnażania zysków. Na przykład koncern Daimler-Chrysler (ten od Mercedesa) wpadł na prosty w swojej istocie pomysł. Dział badań i rozwoju – tam między innymi projektuje się nowe modele aut – rozmieszczono w Japonii, Stuttgarcie i w San Francisco. Prace nad projektami zaczynają Japończycy w Tokio. Wyniki swojej pracy, przed pójściem do domu, przesyłają Intranetem (bezpieczna lokalna sieć komputerowa koncernu) do swoich kolegów w Stutgarcie. Niemcy przez kolejne osiem godzin kontynuują pracę Japończyków i gdy kończy się ich dzień pracy, przesyłają swoje wyniki do filii Daimler-Chrysler w San Francisco, gdzie czekają na nie rozpoczynający właśnie pracę Amerykanie. Gdy ci po całym dniu pracy stoją w gigantycznych korkach, próbując wrócić do swoich domów na przedmieściach San Francisco, ponownie zjawiają się w pracy Japończycy. W ten sposób prace nad projektami w Daimler-Chrysler trwają przez 24 godziny na dobę.

Heliocentryczny układ planet odkryty przez znanego powszechnie toruńczyka napędza w ten sposób zyski niemiecko-amerykańskiemu koncernowi. Nic dziwnego więc, zważywszy, jak bardzo Niemcy dumni są ze swoich samochodów, że Kopernik, ku mojemu ogromnemu zdziwieniu i oburzeniu, znalazł się na ekskluzywnej liście (dane za rok 2003 rok) 100 Niemców najbardziej znaczących w historii tego kraju. Niemcom do dzisiaj wydaje się, że jeśli ktoś urodził się w Toruniu i mieszkał we Fromborku, a przy tym piszą o nim w encyklopediach, to musi być Niemcem. Podobnie zresztą myślą o Mozarcie (także na bardzo wysokiej pozycji tej listy), który za życia sam zawsze podkreślał, że jest Austriakiem. Jedynym Austriakiem (z urodzenia), którego Niemcy bardzo chętnie pozostawiliby w historii Austrii i wymazali ze swojej, jest niezmiennie Adolf Hitler. Hitlera nie ma na tej liście. Chociaż być powinien. To on właśnie, moim zdaniem a nie Dieter Bohlen (założyciel zespołu Modern Talking, który swego czasu swoim kiczem katował między innymi także Polskę; jest w pierwszej dwudziestce listy) zmienił historię Niemiec. Historia jest historią. Ma blaski, ale ma także ponure cienie. W historii Niemiec, moim zdaniem, jest bardzo dużo mroku. Uważam, że nie powinno się mówić tylko o tych, którzy odsłaniają kurtynę.

Przepraszam Panią za tę wydłużoną dygresję. Miałem przecież pisać o ciszy na opustoszałym piętrze biurowca, a nie o związku Mercedesa z Kopernikiem i Hitlerem. Jest cisza. Można wreszcie zająć się myśleniem i prawdziwą pracą. Większość programu komputerowego, który projektuję i tworzę, powstała w ciszy takich właśnie wieczorów. Zawsze bardzo chciałem to wytłumaczyć mojej żonie. Do dzisiaj wydaje mi się, że nie za bardzo mi się to udało.

O tej porze nie ma także kolejki przy automacie do kawy w naszej firmowej kuchni. Właśnie stamtąd wróciłem i nie mogłem nie przejść obok drzwi prowadzących do biura moje francuskiego kolegi. Wspominałem o nim już swego czasu w naszej korespondencji. Pamięta Pani? Jean-Pierre, genialny matematyk, który oprócz opracowania zabawnej „różniczkowej teorii uczucia skracającego się życia” opanował do perfekcji sztukę flirtu. Żaden znany mi mężczyzna nie uwodzi kobiet tak skutecznie, jak czyni to Jean-Pierre. Przechodząc obok otwartych drzwi jego biura, zatrzymałem wzrok na niewiarygodnie długich nogach siedzącej na biurku Jean-Pierre'a młodej uśmiechniętej brunetki. Zupełnie innej niż ta, którą pamiętam od „ostatniego razu”, przy czym ten „ostatni raz” był nie dalej niż trzy tygodnie temu i wtedy to nie była chyba brunetka tylko blondynka. Ale nie jestem pewny Sam już się gubię w kobietach Jean-Pierre'a Czasami zastanawiam się, jak on to robi, że nie mylą mu się ich imiona. Brunetki, blondynki, szatynki, krótkie włosy, długie włosy studentki, matki studentek, wysokie, niskie, duże piersi, małe piersi… Jedno jest dla tych kobiet wspólne. Wszystkie prędzej czy później odwiedzają biuro Jean-Pierre'a. Mam wrażenie, że należy to do protokołu: najpierw matematyka i chemia na ekranie komputera, a dopiero potem chemia w łóżku. Ale mogę się mylić. Może najpierw jest łóżko, a dopiero potem matematyka. Chociaż ta kolejność nie bardzo pasuje mi do Jean-Pierre'a. Dla niego chemia gra rolę ważną, ale mimo wszystko drugorzędną. Poza tym on doskonale wie, że tym, co w mężczyźnie najbardziej kręci kobiety jest mózg, a nie prostata. A mózg Jean-Pierre'a to matematyka.

Ta ostatnia jest dla Jean-Pierre'a najważniejsza. Kiedyś dyskutowaliśmy o matematyce jak fizyk z matematykiem i dowiedziałem się z tej rozmowy, że fizycy są bardziej uwodzicielscy. W jego ustach to twierdzenie nabiera specjalnego znaczenia i brzmi jak kokieteria. Jean-Pierre twierdzi bowiem, że fizyką można „porwać masy”, a matematyką można je zanudzić na śmierć. Gdy fizyk pisze na przykład o czarnych dziurach, to „masy” wyobrażają sobie, jak taka czarna dziura połyka gwiazdę i są tą fantazją poruszone lub nawet przestraszone. Gdyby matematyk miał opisać fenomen czarnej dziury, to musiałby użyć skomplikowanego równania tensorowego. Przy równaniu tensorowym „masy” zaczynają ziewać. Ta ignorancja „mas” wobec równań tensorowych jest dla mojego francuskiego kolegi dotkliwą niesprawiedliwością, tym bardziej że fizyka nigdy nie rozwinęłaby się bez matematyki. W tym punkcie w zupełności zgadzam się z Francuzem. Gdyby nie (notabene francuski) matematyk Henri Poincaré (1854-1912) Einsteinowi nigdy nie udałoby się sformułować najważniejszego i najbardziej znanego równania w historii ludzkości: E=mc². Innym przykładem, na który bardzo chętnie powołuje się Jean-Pierre, jest robiąca ostatnio ogromną furorę w fizyce tzw. teoria chaosu. Bez Benoit Mandelbrota, znowu francuskiego, chociaż urodzonego w 1924 roku w Warszawie (wyemigrował z rodzicami do Francji w 1936 roku), matematyka, fizycy nigdy nie wpadliby na pomysł wykorzystania pojęcia chaosu do opisu zachowań obiektów we wszechświecie. Mało kto wie, że wprawdzie wspomniany wyżej Poincare pierwszy odkrył chaos, to właśnie Mandelbrot opracował matematyczne podstawy jego teorii. Większość ludzi zna go jedynie jako odkrywcę tzw. fraktali, będących – bardzo działającym na wyobraźnię – geometrycznym modelem realnego świata. Mandelbrot zauważył to, co niezauważalne w geometrii świata, i potrafił to opisać prostymi algorytmami. Tzw. żuk Mandelbrota, najsłynniejszy z jego fraktali (szkoda, że nie mam go po ręką, aby Pani zademonstrować obraz), wygląda jak prawdziwy żuk. Gdy przyjrzeć mu się przez lupę, dostrzeżemy na jego krawędziach małe żuki. Te z kolei podglądane przez mikroskop porośnięte są jeszcze drobniejszymi żukami. Ale Mandelbrot nie wymyślał swoich algorytmów, aby ludzie mogli przyglądać się pomniejszającym się żukom. Fraktale demonstrują przede wszystkim teorię chaosu opisującą układy fizyczne, których ruch dramatycznie zmienia się pod wpływem najmniejszego zaburzenia I na dodatek ta zmiana jest całkowicie nieprzewidywalna. Chaos we wszechświecie i w życiu jest stanem trwałym, a porządek stanem jedynie tymczasowym. Dlatego można powiedzieć, że Polacy bardziej podporządkowali się prawom fizyki, a Niemcy je swoją regułą „Ordnung muss sein” regularnie łamią. Polacy żyją według drugiego prawa termodynamiki. Prawo to jest w istocie bardzo przygnębiające: entropia, czyli bezład, nieuchronnie wzrasta. Niemcy nie chcą się z tym pogodzić i swoim narzucanym porządkiem (Ordnung) starają się mu przeciwstawić. Lepiej się żyje w kraju tych drugich, ale więcej przeżyć ma się w kraju, w którym prawo wzrastającej entropii jednak obowiązuje.

Uzasadniona zazdrość matematyków wobec fizyków jest dość powszechna. I wcale im (matematykom) nie chodzi o Nagrodę Nobla, której za osiągnięcia w matematyce się nie przyznaje (matematycy mają swoją, jednakże mało znaną i raczej symboliczną finansowo nagrodę w postaci tzw. medalu Fieldsa). Bardziej im chodzi o arogancję fizyków i permanentne spychanie matematyki w cień. Przypomina mi się w tym momencie – ponoć prawdziwa – anegdota, którą z lubością opowiadają sobie matematycy, gdy wypiją trochę więcej wina. Swego czasu Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716), wybitny niemiecki matematyk, odkrywca systemu zerojedynkowego (binarnego), na którym bazuje funkcjonowanie komputera, uczestniczył w kongresie fizyków. Podsumowując obrady kongresu, jakiś młody arogancki fizyk przekroczył granice cierpliwości Leibniza, wygłaszając, notabene fałszywą, tezę, że fizyka całkowicie zastąpiła matematykę, bez matematyki świat byłby opóźniony co najwyżej o tydzień, bowiem fizycy i tak wszystko sami by wymyślili. W tym momencie Leibniz bardzo się ponoć zdenerwował, poprosił o głos i powiedział:

„To racja, co pan mówi, kolego. Świat bez matematyków byłby opóźniony tylko o tydzień. Ale o ten tydzień, w którym Bóg tworzył świat”.

Jean-Pierre tak naprawdę zaczął mnie lubić dopiero po tym, gdy opowiedziałem mu tę anegdotę. Ja, fizyk z wykształcenia.

Dla mojego francuskiego kolegi fizycy zajmują się jedynie przygnębiającą z natury rzeczy materią nieożywioną (biolodzy to co innego!), podczas gdy matematyka jako nauka jest czymś magicznym, a każdy matematyk jest odkrywcę, a nie zwykłym wynalazcę.

Poza tym świat, który odkrywa matematyk, jest światem idealnym. Jean-Pierre, wskazując na ten idealizm, powołuje się na największe matematyczne sławy takie jak Carl Gauss (1777-1855) czy G.H. Hardy (1977-1947). Gauss twierdził, że „istnieje tylko jedna nauka, teoria liczb, która jest tak odległa od zwykłej ludzkiej działalności, że na zawsze pozostanie czysta i nieskażona”. Z kolei Hardy był absolutnym apologetą matematyki i uważał, że „nikt nie odkrył jeszcze żadnego wojennego celu, któremu miałaby służyć teoria liczb”. Nie zgadzam się z idealizowaniem matematyki przez Jean-Pierre'a i to niezależnie od tego, na kogo się przy tym powołuje. Amerykańska Agencja Bezpieczeństwa Narodowego zatrudnia więcej matematyków niż największe amerykańskie uniwersytety. Nie podejrzewam, że zajmują się oni tam całymi dniami matematycznymi teoriami zapewnienia pokoju na świecie. Ale Jean-Pierre ma głównie na myśli intencję, a nie skutki odkryć matematycznych. Do takich odkryć – cały czas cytuję Jean-Pierre'a – nie wystarczy tylko wiedza i talent. Do tego potrzebne jest natchnienie. Tak jak do pisania poezji. U Jean-Pierre'a natchnienie przychodzi wraz z nadejściem kobiety Ponieważ natchnienie nie jest stanem permanentnym, więc musi przychodzić i odchodzić. I w ten oto prosty sposób matematyka została powiązana z poezję, a poezja z kobietami. Żeby tworzyć dobrą matematykę, trzeba postrzegać ją jako rodzaj poezji, a dobra poezja – o czym wiemy wszyscy – bez kobiet (i bardzo często bez wina) powstać nie może. Twierdząc to, mój francuski kolega nie jest oryginalny, bowiem parafrazuje pogląd innego Francuza, poety, prozaika, dramaturga, reżysera filmowego, malarza, rzeźbiarza, rysownika i skandalisty Jeana Cocteau (1889-1963), który rozpowszechniał wszem i wobec swoją złotą myśl, że „poezja jest nauką ścisłą”. Wprawdzie ta myśl odwraca kierunek rozumowania, ale sens jest ten sam. Ten sam był zresztą stosunek Cocteau do roli muzy (niekoniecznie kobiety) w tworzeniu. Swoje największe dzieło, dramat „Orfeusz”, stworzył Cocteau po śmierci swojego nieletniego kochanka (młodzieniec miał 15 lat i gdy doszło do ich intymnego związku, Cocteau miał 29 lat), także pisarza, Raymonda Radiguet.

Mój kolega, Francuz, jest więc z krwi i kości matematykiem, i perfekcyjnie uwodzi kobiety. Jest przy tym chuderlakiem, ma odstające uszy i większość brunetek, blondynek i szatynek, które sprowadzał do biura, była wyższa od niego. Jean-Pierre butnie twierdzi, że tylko Francuzi opanowali sztukę flirtu do perfekcji i on jest tego najlepszym dowodem. Uzasadnia to ich narodową mentalnością. Gdy flirtuje Niemiec lub Polak to jego zdaniem robi to tak, jakby programował komputer lub inwestował w akcje na giełdzie: najważniejszy jest dla niego cel. Gdy mu się nie uda osiągnięć celu, jest rozgoryczony i obrażony jak chłopiec, którego zawstydzono przed całą klasą. Francuzi z kolei flirtują inaczej. Gdy upatrzona kobieta za trzecim razem mówi nie, to próbują czwarty raz. Po prostu! Celem jest sam flirt, a nie to, co ma z niego wynikać. Niemcy lub Polacy zainteresowani są jedynie premierowym przedstawieniem. Francuzi w trakcie każdego, nawet ostatniego, przedstawienia grają tak, jakby to była premiera. Poza tym dla Francuzów żadne przedstawienie nie jest ostatnim. Hołdują oni bowiem założeniu, że mężczyzna powinienem zdobywać kobietę, ale nigdy nie powinien jej zdobyć. Gdy zdobędzie, to znaczy, że czas skończyć spektakl. Chyba że w międzyczasie stracił dla niej rozum (co mu zdarzyło się w życiu tylko dwa razy, był wtedy bardzo młody i niedoświadczony). Zdolność do utraty rozumu jest dla Jean-Pierre'a także powiązana z cechami narodowymi. Niemiec na przykład o wiele częściej traci rozum dla swojego mercedesa niż dla swojej kobiety.

Dokończę ten e-mail pojutrze. Proszę o wybaczenie. Jean-Pierre wszedł właśnie do mojego biura i stoi za moimi plecami. Widocznie jego brunetka musiała już pójść do domu. Na ekranie monitora mojego komputera jest Pani fotografia. Gdy do Pani piszę, chcę często spoglądać na Pani fotografię. Lubię patrzeć na Panią. To taka imitacja intymności, która ma mi pomóc w rozmowie z Panią. Jean-Pierre wszedł bez pukania do mojego biura, musiał spojrzeć na mój monitor i bez chwili wahania zapytał, czy Pani jest moją… kochanką. W jego świecie (i takie myślenie przenosi na świat wszystkich pozostałych heteroseksualnych mężczyzn) wszystkie niespokrewnione z nim kobiety należą do trzech zbiorów rozłącznych (zostanę przy teorii mnogości i terminologii matematycznej). Pierwszy zbiór to kobiety, które już miał, drugi to kobiety, których jeszcze nie miał, ponieważ jeszcze się z nimi nie zetknął. Trzeci zbiór jest jednoelementowy i należy do niego Matka Teresa z Kalkuty. Trudno mu uwierzyć, że ktoś może posługiwać się inną teorią zbiorów, mieć inne podziały i myśleć inaczej.

Pozwoli Pani, że przerwę pisanie i dokładnie wytłumaczę mu naszą relację. Tym bardziej że jest zachwycony Pani urodą i z pewnością zapyta, czy mam Pani numer telefonu…

Serdeczności,

JLW

PS Pytanie #4: Za czym ostatnio tęskni Pani najbardziej?

Warszawa, piątek

Panie Januszu,

nie cierpiałam wszystkich swoich matematyków i matematyczek. W dniu, w którym zdałam maturę z królowej wszystkich nauk na piątkę, wraz z przyjaciółkami spaliłam odpowiednie podręczniki w lesie. Być może był w tym jakiś zamysł, bo wkrótce zrozumiałam, że tak naprawdę większość nas, kobiet, po zapoznaniu się z tabliczką mnożenia matematykę przekłada na praktyczną stronę życia. Policzalne albo niepoliczalne. Żeby była para, musi być ona i on. Do rodziny brakuje jednego lub dwojga dzieci i wówczas jest trójka albo czwórka. Pozorny spokój. Mniej więcej w ten sposób rozwiązujemy pierwsze, a bywa że i dla wielu z nas to najważniejsze zadanie. Matematyczne. Dom i święty spokój, tak żeby się wszystko zgadzało. W naszym wyobrażeniu o życiu poukładanym. Szczęśliwe czy też nie, najważniejsze że statystycznie policzalne. Do tego naturalnie dochodzą pensje, niezaplanowane wydatki i niezapłacone rachunki. Gdy w sumie wszystko co najmniej wychodzi na zero, to wówczas życie wydaje nam się w miarę bezpieczne. Poza tym w wolnych chwilach kobiety liczą lata i zmarszczki, i kolejne rocznice. Ile lat minęło od ślubu i ile jeszcze zostało do śmierci. To cała matematyka. Trochę więcej matematycznych problemów my, kobiety, mamy ze skonstruowaniem wzoru na to, kiedy nie zachodzić, a kiedy zajść w ciążę. Kiedy urodzić pierwsze dziecko, a kiedy dać sobie spokój z macierzyństwem.

O takiej matematyce, która wyznacza i reguluje relacje między kobietą a mężczyzną François Ozon nakręcił świetny, bo prawdziwy, film „5x2”. Oto pięć razy towarzyszymy dwójce ludzi, którzy spotkali się po to, żeby się kochać przez całe życie. Żeby jednak tak się stało, ktoś z kimś musiał się rozstać, ktoś kogoś musiał zdradzić, zakochać się w kimś innym, a potem uwierzyć, że tym razem stał się prawdziwy cud. Miłość na całe życie. Przesłanie równie dramatyczne, co mało odkrywcze. Zwłaszcza że rozwody nie są dla kawalerów, a tych, którzy wolą życie w pojedynkę, stale przybywa. Na spędzenie ze sobą całego życia mają tak naprawdę tylko szansę ci, którzy spotkają się odpowiednio późno, czyli tak późno, żeby się sobą nie zdążyć znudzić. Czyli kiedy? To cała arytmetyka.

Jak więc w takim świecie nie mogą czuć się osamotnieni wielcy matematycy, którzy dla nas, zwykłych śmiertelników, są kimś na pograniczu magii? Bo jakże może być inaczej, gdy oni rozprawiają o całkach, a kobiecie spędza sen z powiek wiadomość, że skoki poziomu testosteronu powodują, że jej mężczyźnie co 20 minut wszystko kojarzy się z tym, na czym siedzi Maryna, czyli podobno z miłością. To prawda, że wieczorem, gdzieś tak przed ósmą, przechodzi mu ochota na miłosne figle, ale około czwartej nad ranem testosteron domaga się swego. Nawet wyspać się z mężczyzną porządnie nie można. I czy mamy do czynienia z macho, czy z miłym facetem, to i tak i jeden, i drugi chorują na to samo. Testosteron. Może więc powinna zrobić na nas wrażenie informacja w jakiś sposób wyliczona, czyli matematyczna, że kobiety przeżywające orgazm spalają niewiele ponad 100 kalorii. Te zaś, które koncentrują się na jego udawanym odgrywaniu, pozbywają się przeszło 300 kalorii. Jaskiniowiec naszych czasów, czyli nasz mąż czy też narzeczony, wypowiada dziennie tylko 2 tys. słów i nie jest w stanie zrozumieć, dlaczego jego partnerka wypowiada ich aż 7 tys. Co zrobić z pozostałymi 5 tys.? Wypowiadać je w kierunku kogoś innego, kto przynajmniej na początku będzie udawał, że się w nie wsłuchuje, czy od razu dać sobie spokój i godzinami gadać z koleżankami przez telefon?

Z corocznego raportu publikowanego przez ONZ wynika, że życiowym szczęściarzem jest ten, kto pochłania dziennie 2,5-4 tys. kalorii, ma trzy zestawy ubrań i tyleż par butów, przy okazji umie czytać i pisać. Też matematyka. Reszta bowiem, jak pisze w swoim bestsellerze „Wanting Everything: The Art of Happines” Dorothy Rowe: „to życie, które tak jak szczęście, nie zna ekspertów. To ostatnie możemy osiągnąć tylko wtedy, gdy zrozumiemy samych siebie. Będzie to wówczas jedyna, niepowtarzalna i dająca nam satysfakcję prawda”. Być może policzalna.

Bo to przecież za pomocą królowej nauk ludzie od pokoleń wyliczają, że gdzieś koło siódmego roku w ich związku nadejdzie kryzys, a jeszcze wcześniej, bo już po dwóch latach „zgodnego pożycia”, ponad 70% kobiet dostrzeże, że nie czuje się dobrze u boku kogoś, kto staje się z dnia na dzień coraz bardziej obcy i niezrozumiały. Żeby było sprawiedliwie, to w tym samym czasie tyle samo mężczyzn traci radość życia, bowiem ich pożycie seksualne z tą samą partnerką staje się śmiertelnie nudne. To także matematyka i pewnie równie ważna jak to, ile mamy do końca miesiąca pieniędzy w portfelu. Pamiętam, jakie wrażenie przed wielu laty zrobiły na mnie słowa byłej żony amerykańskiego pisarza Normana Mailera, Adeli. Zapytana przez niemieckiego dziennikarza, jakich rad udziela swojej wnuczce na dorosłe życie, odpowiedziała: „Nigdy się od nikogo nie uzależniaj, sama zarabiaj pieniądze. Nie pozwól się uderzyć i nigdy nie poślubiaj mężczyzny tylko dlatego, że jest sławny. Ale najważniejsze ze wszystkiego, nie przeocz tego, jest to, że cena chleba rośnie każdego roku”. Matematyka.

Serdeczności i idę spać,

MD

Frankfurt nad Menem, sobota po południu

Pani Małgorzato,

pozwoli Pani, że wrócę na chwilę do mojej przerwanej rozmowy sprzed dwóch dni. Jean-Pierre jest Panią oczarowany Gdy „nakrył” mnie z tą fotografią na ekranie, musiałem mu trochę opowiedzieć o Pani. Nie tyle musiałem, co chciałem. Nie sądzę, że słuchał zbyt uważnie. Zbyt był zajęty patrzeniem. To jest właśnie w nim niewiarygodnie chłopięce (mimo jego 45 lat): potrafi zapominać się w wyrażaniu oczarowania. Może to także należy do strategii flirtu? Pozwolić się oczarować i jak najwięcej oraz jak najpiękniej mówić o tym.

Rozmawialiśmy potem o kobietach i a., flircie. Dużo dowiedziałem się w czasie tej rozmowy o Francuzach. Jean-Pierre uważa, że tylko Francuzi potrafią uwodzić kobiety. Nie wiem, czy ma rację. Przecież jako rodowity Francuz – chociaż mieszkający od kilkunastu lat w Niemczech -jest z definicji nieobiektywny. Uważa, że tylko we Francji flirt należy do tradycji, której z prawdziwą wiernością i niespotykanym zapałem oddają się mężczyźni. Taką samą tradycją jest palenie Gitane'ów do porannej kawy, picie wina do obiadu i kolacji lub granie w kręgle. To, czy mężczyzna ma żonę, narzeczoną lub stałą partnerkę, nie gra -jego zdaniem – przy tym żadnej roli. Jean-Pierre uważa, że flirt jest kreatywny Mężczyzna ma okazję pokazać, co potrafi i co posiada: urok, gest smak, fantazję i -dlaczego nie? – pieniądze. Francuski mężczyzna, uwodząc kobietę, jest w odróżnieniu na przykład od niemieckiego, bardzo szczodry. Nawet francuski matematyk To, że ktoś dobrze liczy – dodał z uśmiechem Jean-Pierre – nie oznacza, że jest wyrachowany Najmniejsze znaczenie, jego zdaniem, ma przy tym wygląd. Jako przykład mężczyzny który pomimo swojej zupełnej (fizycznej) nieatrakcyjności został zdobywcą jednej z najbardziej atrakcyjnych kobiet swego czasu we Francji, podał Jean-Pierre nazwisko Serge'a Gainsbourga. To „brzydki Serge” pomimo swoich odstających uszu, wyłupiastych oczu i zapadniętej klatki piersiowej zasypiał i budził się w łóżku Jane Birkin. To oni razem stękali, wzdychali i krzyczeli z rozkoszy w „skandalizującym” hymnie Je t'aime (moi non plus)”, który rozpalał do czerwoności pary tańczące na prywatkach w czasach wczesnego Gierka. Gdy męska część niefrancuskiego świata zazdrościła Gainsbourgowi, że dotyka Birkin, Francuzi zazdrościli mu kobiet, które będzie dotykał po Birkin lub w trakcie związku z Birkin. Gainsbourg, odgadując myśli swoich rodaków, na oczach fotografów bulwarowej prasy permanentnie zdradzał swoją Jane. Co ciekawe, im bardziej otwarcie ją zdradzał, tym piękniejsze kobiety się nim interesowały. Abym nie myślał, że Gainsbourg jest jakimś wyjątkiem Jean-Pierre podał mi przykład innego Francuza, o którym trudno by powiedzieć, że jest przystojny, a który powtórzył w całej rozciągłości „sukces” Gainsbourga. François Truffaut, francuski reżyser, który pomimo mocno cherlawej postury, uznawany jest za konesera i znawcę ciał najbardziej atrakcyjnych aktorek naszego kontynentu.

Pozwolę sobie w tym momencie jako chemik skomentować fenomen Gainsbourga i Truffauta. Jest bardzo prawdopodobne, że obaj ci panowie oprócz czaru, którym zniewalali kobiety (nie mam argumentów, aby z tym dyskutować), nosili też zapach… piżma. Ostatnio wpadł mi w ręce bardzo interesujący artykuł o feromonach. Wynika z niego jednoznacznie, że mężczyźni, którzy intensywnie wydzielają androstenol, alkohol sterydowy o zapachu piżma, działają afrodyzyjnie na kobiety. Potwierdzają to badania na reprezentatywnych próbach kobiet. Androstenol wydzielany przez mężczyzn znany jest jako feromon knura. Sam knur nie pachnie przy tym androstenolem, ale jego utlenioną pochodną, czyli androstenonem, a ten keton z kolei ma łatwo rozpoznawalną woń rozłożonego moczu. Ciekawe jest, że małe ilości androstenonu dodaje się do perfum. Największe ilości androstenonu wydziela pacha mężczyzny. Najwięcej androstenonu wydzielają (w pocie) ludzie czarni, potem biali, a najmniej Azjaci… I to pacha mężczyzny o czarnym kolorze skóry i najlepiej z… wąsami. U mężczyzn źródłem androstenonu są włosy pod pachami. Istnieje przypuszczenie, że to nie przypadek, bowiem pacha mężczyzny znajduje się przeciętnie na wysokości nosa kobiety W przypadku Serge'a Gainsbourga to może się nawet zgadzać, ponieważ to wysoki mężczyzna. W przypadku raczej niewysokiego Truffauta już mniej. Może obydwaj wydzielali androstenon w inny sposób…

Ale pozostawmy spekulacje na temat chemii feromonów i wróćmy do Francuzów oraz ich flirtu. Moralność? W tym kontekście (flirtu) nie interesuje ona zbytnio Francuzów. „Żyć moralnie to tak, jakby żyć życiem które nie sprawia żadnej radości” – cytował Jean-Pierre w odpowiedzi na moje pytanie o moralność. Cytował kobietę. Francuzkę. I to wyjątkową. Cytował Edith Piaf. Sama wielokrotnie publicznie przyznawała, że nigdy nie rezygnowała z żadnej radości życia, a żegnając się z nim, zaśpiewała o tym w niezapomnianym songu „Non. je ne regrette rien” (Niczego nie żałuję). Jean-Pierre uważa, że Piaf powiedziała tylko to, o czym zawsze myśli przeciętna francuska kobieta. Flirt jest według niego dla francuskich zarówno mężatek, jak i panien „przyprawą życia”, którą chętnie dodają do często mdłej zupy swojej codzienności.

Tym tłumaczył także wyjątkową – muszę tutaj koniecznie zaznaczyć, że Jean-Pierre nigdy jeszcze nie odwiedził Polski – atrakcyjność swoich rodaczek. Francuska kobieta jest piękna, atrakcyjna i zadbana, ponieważ chce być nieustannie uwodzona. Powoływał się przy tym na statystyki dowodzące, że ze wszystkich kobiet w świecie, nie tylko w Europie, Francuzki są najzgrabniejsze. W Paryżu na przykład jest o 20% więcej sklepów z bielizną niż piekarni. Według Jean-Pierre'a świadczy to o tym, że Francuzki częściej myślą o stanikach i majtkach na zgrabnym ciele niż o jedzeniu, które to ciało mogłoby zdeformować Dość pokrętne jest to naciąganie statystyki, ale coś w tym musi być, bowiem według ostatnio opublikowanych przez nobliwy magazyn mody „Voque” wyników ankiety przeprowadzonej na ponad tysiącu mężczyzn z całego świata, Francuzki zostały jednoznacznie uznane za najzgrabniejsze i najszczuplejsze pośród kobiet świata.

Zdobycie kobiety jest dla francuskich mężczyzn wyzwaniem, które chętnie podejmują. Francuzi nie znoszą łatwych zwycięstw. Kobieta, która zbyt wcześnie mówi „oui”, psuje cały ich misternie przygotowany plan, jest zbyt łatwą zdobyczą. A jeśli do końca nie mówi „oui”, to także nic wielkiego się nie stanie. Francuski flirtujący mężczyzna nie jest alpinistą i nie zależy mu tak naprawdę na „szczytowaniu” (nie zapytałem Jean-Pierre'a, czy chodzi mu o orgazm). Dla niego „droga jest celem”.

– Dokładnie tak jak dla kobiety i to niekoniecznie z Francji – dodał, uśmiechając się.

Z tym „szczytowaniem” trudno się z Jean-Pierre'em nie zgodzić. Jeśli traktować flirt jako rodzaj namiastki aktu miłosnego, to dla kobiet samo „szczytowanie” gra drugorzędną rolę. O wiele ważniejsze jest to, co dzieje się po drodze. Tak twierdzą i seksuolodzy, i antropolodzy, i neurochemicy, i… oczywiście same kobiety Ale to już oddzielny temat, do którego pozwolę sobie nawiązać w przyszłości.

Bien cordialement,

JLW

PS Pytanie #5: Jaki mężczyzna wywołał u Pani ostatnio zachwyt?

Warszawa, niedziela

Panie Januszu,

ponownie nie odrobiłam zadania i nie odpowiedziałam Panu profesorowi na pytanie: za czym tęsknię ostatnio najbardziej? Odpowiadam: tęsknię za ciszą od spraw, ludzi i rzeczy, które nie są tego warte, żeby się nimi zajmować. W pewnym sensie wychodzi na to, że tęsknię za czasem, gdy jako straszna staruszka w domku pod laskiem będę sobie pisała na przykład miłosne historie z happy endem. A wracając do tematu, to aż głupio się przyznać, ale nigdy nie zostałam poddana próbom oczarowywania przez Francuza. Chociaż podejrzewam, że i Pana rozpuszczony przez kobiety kolega, Jean-Pierre, tak jak większość mężczyzn jest oszołomiony kobietą, dopóki nie pozna jej charakteru i niespodziewanie, i ku jego ogromnemu zaskoczeniu, nie okaże się, że miła z wyglądu blondynka nie jest ani małomówna, ani gospodarna, ani tym bardziej oszczędna. Czar pryska. Jak trafnie cała rzecz ujął kiedyś francuski humorysta Tristan Bernard: „Dawniej mężczyźni żenili się z kucharkami i flirtowali z chórzystkami, dziś żenią się z chórzystkami i zatrudniają dobre kucharki”. Hurra, równouprawnienie górą. I chórzystki, i kucharki są w równym stopniu niezastąpione i nareszcie docenione. A za nimi maszerują lekarki, studentki, gospodynie domowe, pływaczki i adeptki sztuk wszelkich.

Moja świętej pamięci babcia Helena miała zwyczaj mawiać, że gdy kobieta patrzy tylko na jednego mężczyznę albo na jednego tylko nie patrzy, nasuwa się to samo podejrzenie – jest nim zainteresowana i szykuje się do tańca godowego – co w ustach mojej babci oznaczało flirt. Ponieważ było to wystarczająco dawno, to i ja mogę się dziś do tego przyznać, że wybierałam tę drugą opcję. Skuteczniejsza.

Ale na poważnie. Seksowna, duże niebieskie oczy i mąż w domu, który zawsze stanowi jakieś zabezpieczenie, gdy sytuacja wymyka się spod kontroli, to to, co robi wrażenie na mężczyznach gotowych do przygody. Sama przyjemność i zero niebezpieczeństwa.

Z kobietami nie jest już tak prosto. Mężczyzna, który wzbudza w nich dreszcz emocji, nie powinien być zbyt łatwy do osiągnięcia. Nie musi, co z pewnością wielu mężczyznom wyda się niezrozumiałe i nielogiczne, być przystojny. W każdym razie nie na pierwszy rzut oka. Niespodziewanie może się okazać, że ma piękne dłonie i olśniewający garnitur zębów w pełnym uśmiechu. To jego czar.

Gdy więc pada określenie „słodki brzydal”, każda z nas już wie, co za tymi słowami może się kryć. „Słodka brzydula” i koledzy patrzą na wypowiadającego te słowa ze współczuciem. No, może gdyby zgasło światło. Takie jest męskie myślenie. Wiem, wiem mózg jest biologiczny. Dla kobiet głęboka bruzda na czole, wyraźnie zarysowany podbródek, trzydniowy zarost u mężczyzny to zapowiedź ciekawej duszy i nocnej Polaków rozmowy. Mężczyzna trudny jest wart grzechu, bowiem z nim nie tylko flirt, ale też ewentualna miłość może być na całe życie. Jest więc o co walczyć, co dla kobiety znaczy o wszystko. Trudna kobieta jest dla mężczyzny wyzwaniem dla jego ego. Wygra tylko seta czy cały mecz? Przy czym zwycięstwo wcale nie oznacza początku czegoś nowego, ale koniec tego, co nawet się nie zaczęło. Upatrzona kobieta z trudnej staje się łatwa. Koniec.

A czy może być inaczej, skoro z badań przeprowadzonych przez niemieckiego socjologa (zastanawiam się, czy rzeczywiście to Niemcy najbardziej koncentrują się nad seksualnością ludzi w Europie) Wernera Habermehla wynika, że „tylko jedna na dziesięć par jest naprawdę szczęśliwa w łóżku”. Już sobie poflirtowali i wystarczy?

Dr Connel Cowan i dr Melvyn Kinder, amerykańscy psychologowie kliniczni, w książce „Kobiety kochane, kobiety porzucane” pisali także coś, co mogłoby uchodzić za odmianę niekończącego się flirtu. Otóż: kobiety o bogatym i udanym życiu seksualnym wiedzą, że z mężczyzną nie należy być zawsze stałą, że pragnienie kobiety i tęsknota za nią są uczuciami znacznie intensywniejszymi niż satysfakcja z jej posiadania. Dlatego trzeba od czasu do czasu zaaplikować mężczyźnie takie uczucia. To powinno wzmocnić jego pożądanie. „Nie obawiaj się trochę pointrygować – radzą naukowcy – potrzymaj go w niepewności. Nie spełniaj każdego jego kaprysu, nie próbuj mu za wszelką ceną sprawić przyjemności. To tylko go znudzi. Nie bądź cały czas na zawołanie. I niech czasem się pomartwi, czy go jeszcze kochasz i pragniesz. To nie zagrozi waszemu związkowi, lecz zwiększy jego szacunek dla ciebie, troskliwość i zainteresowanie tobą”. Jak to miło, gdy naukowcy potwierdzają słowa mojej babci. I pewnie wszystkich innych babć świata. Tylko jak to wszystko wytłumaczyć nastoletniej panience, ukochanej wnuczce, która wierzy, że właśnie spotkała mężczyznę na całe życie?

Pozdrawiam.

PS Zachwyt każdego dnia wywołuje we mnie mój ojczym, tym że ciągle chce mu się żyć na takich obrotach, i mimo wieku nie przestaje być prawdziwym mężczyzną (nic to, że czasami nieco przedwojennym). A jednak parę dni temu zaskoczył mnie i „uwiódł” swoją inteligencją, błyskotliwością, poczuciem humoru i wyjątkowym luzem Artur Żmijewski. Wchodziłam do studia z przekonaniem, że jest oschły, beznamiętny i do znudzenia poukładany. Nie wiem, może i taki jest, ale tego wieczoru taki nie był. Zachwycił.

Frankfurt nad Menem, poniedziałek wieczorem

Pani Małgorzato,

rodzice dorastających córek w Niemczech (myślę, że od kilku lat dotyczy to w równym stopniu także Polski) pewnego dnia zauważają, że na biurku lub w tornistrze ich latorośli pojawia się kolorowe czasopismo, które nie wywołuje w nich szczególnego zachwytu. Tak było także ze mną (dwukrotnie) w przypadku moich własnych córek, gdy miały około 13 lub 14 lat. To czasopismo nosi tytuł „Bravo” i słynie między innymi z tego, że o wypryskach na twarzy, modzie i seksie nastolatek pisze w taki sam sposób. Nie miałem nic przeciwko profesjonalnym poradom kosmetyczek, moda denerwowała mnie tylko wtedy, gdy przekonywano moje córki, że najlepiej wygląda się w spódnicach Gucciego, Calvina Kleina lub D amp;G, (sorry, ale to ja płacę rachunki), natomiast porady seksuologów w odpowiedzi na listy (głównie) czytelniczek (chłopcy w tym wieku albo czytają Playboya, albo nie lubią pisać listów) wprowadzały mnie w stan osłupienia. Do dzisiaj (a to już ponad cztery lata) pamiętam list do „Bravo” od pewnej zaniepokojonej 14-letniej (sic!) Laury z Bochum, która pytała o to, czy zakończone orgazmem wielokrotne masturbacje za pomocą strumienia wody w prysznicu nie wpłyną negatywnie na „jakość jej orgazmów” wynikających ze związku z Andreasem (16 lat, także z Bochum). Poczułem się bardzo nieswojo. I to wcale nie z powodu tego, że w wieku swoich 14 lat nie znałem nikogo na naszym osiedlu w Toruniu, kto miał łazienkę z prysznicem. Poczułem się nieswojo z powodu odpowiedzi specjalistki od seksuologii z „Bravo”. Uspokajała Laurę, że „orgazm to orgazm”, ale także ostrzegała, że powinna być ostrożna, ponieważ „woda wysusza skórę” i w związku z tym powinna zadbać o „dokładne nawilżanie krocza dobrym kremem”. Ani słowa o miłości, ani słowa o tym, że warto poczekać ze współżyciem, że seks to przede wszystkim bliskość i intymność, że to nie tylko przyjemność, ale i odpowiedzialność, że… Nie! Nic takiego w odpowiedzi redaktorki z „Bravo” nie było. „Orgazm to orgazm”. Wszystko jedno, czy z prysznica, czy z miłości. Chodzi głównie o to, aby był. Co za kosmiczna bzdura rozpowszechniana w setkach tysięcy egzemplarzy kolorowej gazetki, o której wiadomo, że jest kupowana przez ludzi, którzy z racji niezawinionej przez nich niedojrzałości nie mają często jeszcze wzorców i autorytetów. W wieku 13, 14 lat jest się w ostrej fazie buntu wobec rodziców i wzorców szuka się wtedy najczęściej poza domem. Szczególnie wzorców dotyczących seksualności i wszystkiego, co się z tym wiąże. Dla większości dzieci życie seksualne rodziców nie istnieje, a gdy się o nim dowiadują -najczęściej przez przypadek – to są bardzo zaskoczone. Mam czasami wrażenie, że moim córkom wydaje się, że ich rodzice spali ze sobą tylko dwa razy. „Po pierwszym razie urodziłam się ja, a po drugim, tym ostatnim, moja siostra”.

Nie mogłem sobie przypomnieć, czy w wieku 14 lat znałem takie słowo jak „orgazm”. Pewnie nie znałem. I niczego, zupełnie niczego, mi nie brakowało w życiu z tego powodu. I może dlatego nie byłem zadowolony, że moje córki wydają swoje kieszonkowe na kupowanie „Bravo”. Orgazm to dla mnie zbyt poważne i zbyt piękne zjawisko, aby łączyć je z „dobrym kremem nawilżającym krocze”. Nie chciałem i do dzisiaj nie chcę, aby moje córki miały problemy Laury z Bochum i aby postrzegały seks, używając zniekształcającej, nowoczesnej optyki redaktorów gazety, w której chodzi tylko o nakład i sprzedaż. Nawet jeśli masowo sprzeda się fałsz.

Orgazm…

Czym tak naprawdę jest ta kilkusekundowa euforia? Orgazmy trzeba miewać, a najlepiej mieć je za każdym razem. Orgazm został ostatnio nobilitowany i znajduje się wysoko na liście rzeczy, które decydują o „jakości życia”. Orgazm trzeba koniecznie mieć – kobiece, wielobarwne czasopisma nie są tutaj bez winy, przyzna Pani, prawda? – bo to należy do wizerunku nowoczesnej, wyzwolonej i spełnionej kobiety sukcesu. Mężczyzna nie zapewniający orgazmu na dłuższą metę nie jest „tym mężczyzną”. Nawet gdy jest uczciwy, wykształcony, wrażliwy, odpowiedzialny i czuły. Można go wysłać do seksuologa, potem pójść tam na kilka lekcji razem z nim, ale gdy i to nie pomaga powinno się zastanowić nad przyszłością takiego związku. Dzisiejszy mężczyzna sukcesu to wie i dlatego coraz częściej najpierw rozbiera kobietę sukcesu, a potem wchodzą pod prysznic lub do łóżka we troje. Ona, on i jego strach. Jeśli po pierwszej wspólnej nocy kobieta spojrzy mężczyźnie w oczy i powie: „Dobrze wiedzieć, że nasz związek nie będzie oparty na zwierzęcym seksie”, to nie jest to dla mężczyzny żaden komplement To jest raczej wyrok…

Trzeba być asertywną, trzeba się rozwijać, mieć swoje pieniądze, awansować, bogacić się, podróżować i w międzyczasie przeżywać regularnie rozkosz. Koniecznie! Orgazm stał się ostatnio dla kobiet kultowy. Dla jednych bardziej kultowy jest ten rzadszy (11,8% kobiet) waginalny, bo ten bardziej powszechny, łechtaczkowy (34,6% kobiet) jest tylko „imitacją”. Dla innych (31,1% kobiet) z kolei obydwa typy są równorzędne jeśli chodzi o skalę przeżywanych doznań (statystyka za wynikami ankiety przeprowadzonej przez niemiecki tygodnik „Focus”). Za argumentami wyższości orgazmu waginalnego stoi sam ojciec psychoanalizy Zygmunt Freud, który w 1905 roku określił go jako „dojrzały” w przeciwieństwie do „niedojrzałego” łechtaczkowego. Ostatnio seksuolodzy, w tym polski seksuologiczny król Lew (Starowicz), twierdzą gremialnie, że podział na łechtaczkowy i waginalny to – cytuję – „kompletna bzdura”. Orgazm jest jeden (to nie moja teza!). Tak jak jeden jest głód, który także odczuwa się na różne sposoby: raz bardziej dotkliwie, raz mniej. Raz orgazm przychodzi przez stymulowanie dużego palca u lewej nogi, raz przez ssanie małego palca u prawej ręki, a nieraz nie potrzeba ani nic ssać, ani nic stymulować, ponieważ przychodzi we śnie lub w marzeniu dziennym w realu w kolejce do kasy. Wystarczy marzyć i ściskać przy tym uda…

Czy rację mają te, przeważnie starsze, kobiety, które na pytanie zaniepokojonych koleżanek odpowiadają: Jeśli nie wiesz, co to jest, to znaczy, że nigdy go nie miałaś”? Naukowcy twierdzą, że ta powszechnie już znana, a nawet oklepana odpowiedź jest niekoniecznie prawdziwa. Mają powód, aby tak twierdzić. Mitologia lub dla niektórych mistyfikacja orgazmu zaczyna przegrywać z faktami. Orgazm stał się ostatnio tematem rozlicznych badań, publikacji naukowych lub referatów wygłaszanych w trakcie ważnych światowych konferencji i kongresów. Z orgazmu można się ostatnio w Polsce doktoryzować lub nawet habilitować.

Orgazm zaczyna się w mózgu. I tam także się kończy Wiedzą to dzisiaj sparaliżowane kobiety i mężczyźni na wózkach inwalidzkich, podobnie jak wiedzieli to przed dwoma tysiącami lat „strażnicy łoża” (grec. eunuch). Jest o tym także przekonany dr Gert Holstege, neurobiolog i profesor anatomii z uniwersytetu w Groningen w Holandii, który do badań nad orgazmem wykorzystuje warty 3 miliony euro i ważący ponad tonę tomograf pozytronowo-elektronowy (PET). Scenariusz eksperymentu przeprowadzanego przez Holstege'a przypomina scenariusz filmu pornograficznego z elementami science fiction. Mężczyzna leży na kozetce, podczas gdy jego głowa znajduje się w rurze tomografu. Atrakcyjna młoda kobieta ubrana jedynie w koronkową bieliznę delikatnie masuje penisa mężczyzny. W międzyczasie siedzący za szybą Holstege (wraz z zespołem) rejestruje na ekranie kolorowego monitora komputerowego połączonego z tomografem aktywność poszczególnych obszarów mózgu mężczyzny. Po czterech minutach (to ponadprzeciętnie długo; mężczyzna nie był młody, a partnerka była od dziesięciu lat jego żoną) eksperyment jest powtarzany w innej konstelacji ról. Kobieta pozbywa się dolnej części bielizny, kładzie się na kozetce i umieszcza swoją głowę w tomografie. Mężczyzna palcami stymuluje jej wzgórek łonowy. Holstege zajmuje się w tym czasie rejestrowaniem aktywności poszczególnych obszarów mózgu kobiety.

Co wynika z takich badań? Pozornie nic, czego nie wiedziały już nasze prababki, babki i matki. Mężczyzna chce „jak najszybciej”, a kobieta chce czułości i „jak najdłużej”. Ale pozostaje pytanie: „dlaczego?”. 1 tutaj się w końcu wreszcie przydał ten tomograf za 3 miliony euro. U mężczyzn świecą jak dwustuwatowe żarówki w ciemnym korytarzu te obszary mózgu, które należą do najstarszych (w sensie ewolucyjnym) i znajdują się w układzie limbicznym. Posiadają taki obszar i krokodyle, i koguty. Tam są zlokalizowane emocje, instynkty i nie ma tam rozsądku. U kobiet z kolei układ limbiczny pozostaje mało aktywny (małe świecenie), podczas gdy bardzo rozjaśniony (uaktywniony) jest obszar tzw. mózgu dużego odpowiedzialnego między innymi za rozsądek i racjonalne myślenie. Smutne to trochę i przygnębiające dla mężczyzn (i dla kogutów), przyzna Pani, prawda? On z dzikim, najgłębszym uczuciem, a ona jak na egzaminie poprawkowym z filozofii. Próby wyjaśnienia takiego zachowania mózgu kobiet podjęła się między innymi znana antropolog z USA wspominana już kiedyś przeze mnie w naszej korespondencji dr Helen Fisher (ostatnio jej dwie znakomite książki, „Dlaczego kochamy” oraz „Anatomia miłości”, ukazały się w Polsce nakładem poznańskiego wydawnictwa Rebis). Fisher twierdzi, że w czasach epoki kamienia łupanego ważne było, aby jeden z uczestników aktu miłosnego (wtedy nie nazywano tego tak poetycko) był czujny. Zawsze mogło się zdarzyć, że do jaskini zbliżał się w tym czasie głodny lew (ale tym razem nie Starowicz, chociaż czytam go od tak dawna, że czasami odnoszę wrażenie, że był zawsze, już nawet w epoce górnego paleolitu) lub mogło się z niej oddalić dziecka Tym czujnym uczestnikiem – według Fisher – była zawsze kobieta. Mężczyzna niezakłócenie oddawał się mocy swoich instynktów, podczas gdy kobieta rozglądała się w tym czasie z niepokojem po jaskini. I teraz na początku trzeciego tysiąclecia ten jej niepokój rejestrują tomografy w Holandii.

Fisher posunęła się jeszcze dalej, podejmując próbę odpowiedzi na podstawowe pytanie: po co w ogóle kobietom orgazmy? Wiem, że to bardzo aroganckie pytanie, które może – nie tylko Panią -zdenerwować. Ale to nie Fisher pierwsza je (sobie i innym) zadała. Już 26 lat temu znany amerykański psycholog ewolucyjny Donald Symons wypowiadał się publicznie (w artykułach naukowych i w trakcie poważnych kongresów), że „z perspektywy ewolucji kobiecy punkt szczytowy jest niepotrzebny i można go uznać za zbędny luksus”. Z punktu widzenia prokreacji orgazm jest kobiecie do niczego niepotrzebny (mężczyźni do ejakulacji potrzebują orgazmu). Do poczęcia potomstwa wystarczy jedynie, aby kobieta zgodziła się na udział w kopulacji. Fisher nie zgadza się z Symonsem, uważa, że ewolucji to nie wystarczyło. Bezpieczniej dla zachowania gatunku ludzkiego było nagrodzić kobietę rozkoszą. Gdy kopulacja będzie kojarzyć się kobiecie z przyjemnością, to tym chętniej do niej przystąpi, podwyższając w ten sposób prawdopodobieństwo udanych poczęć. Fizjolodzy potwierdzają tezę Fisher skurcze macicy i otworu macicznego towarzyszące orgazmowi kobiety zwiększają szansę połączenia się jaja z plemnikiem. Zanim fizjolodzy pojawili się na świecie, Grecy wiedzieli już to od niepamiętnych czasów. W antycznej Grecji uważano, że do poczęcia może dojść wyłącznie po zbliżeniu zawierającym w sobie orgazm. Orgazm kobiety, oczywiście.

Fisher popiera także znany absolwent Oksfordu, brytyjski biolog Desmond Morris, autor bardzo popularnej, także w Polsce, książki ot „Naga małpa”. Uważa on, że kobiecy orgazm sprzyja zapłodnieniu, ponieważ zatrzymuje spermę w drogach rodnych kobiety. Pisze on o tym tak: „każda reakcja, która skłania samicę do zachowania pozycji leżącej, kiedy samiec ejakuluje i kończy kopulację, jest czymś nader korzystnym, zaś gwałtowny orgazm samicy, który zaspokaja ją seksualnie i pozostawia wyczerpaną, przynosi właśnie taki rezultat”. Twierdzenia Morrisa mają nawet swoją – dość frywolną – nazwę: „teoria ssania”. Morris wysunął jedynie hipotezę, że kobiecy orgazm przyczynia się do reprodukcyjnego sukcesu. Inni chcieli to sprawdzić empirycznie. W 1993 roku Robin Baker (kobieta) i Mark Bellis (mężczyzna) ogłosili na łamach prestiżowego czasopisma naukowego „Animal Behaviour”, że teoria ssania przekłada się na praktykę. W swoim eksperymencie zmierzyli oni objętość spermy wypływającej z wagin 32 kobiet po akcie seksualnym (objętość materiału badawczego mierzyli osobiście). W ten sposób ustalili, że kobiecy orgazm, osiągnięty w przedziale od jednej minuty przed ejakulacją mężczyzny do 45 minut po niej, zwiększa ilość nasienia, które pozostaje w drogach rodnych kobiety.

Specjaliści od anatomii także stoją po stronie Fisher. Przynajmniej jeśli chodzi o cielesne wyposażenie kobiety do percepcji rozkoszy. W 1998 roku australijska ginekolog Helen O'Connell odkryła, ku ogromnemu zaskoczeniu nie tylko mężczyzn (według badań Durexu około 23,5% mężczyzn w Polsce nie słyszało nigdy o tym, że kobieta posiada łechtaczkę, a ponad 37% nie potrafiłoby jej zlokalizować!), że łechtaczka jest wielokrotnie większa, niż dotychczas uważano, i nie jest z pewnością zminiaturyzowanym w swoich rozmiarach (i w swojej roli także) odpowiednikiem męskiego penisa. O'Connell ustaliła, że u większości kobiet łechtaczka ma około 9 centymetrów długości i swoimi skrzydłami otacza z obu stron wejście do pochwy. Łechtaczka to nie żaden „zubożały homolog męskiego penisa”. Nie dość, że jest ponad dziewięć razy większa niż dotychczas sądzono to ponadto wyposażona jest w około 8 tysięcy zakończeń nerwowych 8 tysięcy! Jest to liczba porównywalna z liczbę zakończeń nerwowych na przeciętnych rozmiarów penisie dorosłego mężczyzny. Na dodatek jedynym uznawanym przez współczesnych ewolucjonistów powodem, dla którego jest tak duża i tak unerwiona, jest właśnie umożliwienie kobiecie przeżywania orgazmu. Łechtaczka ewolucyjnie i anatomicznie służy tylko jednemu: dostarczaniu kobiecie przyjemności. Zwracam w tym momencie bardzo uprzejmie, ale zdecydowanie Pani uwagę na rok tego okrycia: 1998! Nie sędzi Pani, że nauka (zdominowana przez mężczyzn) jest – po odkryciu O'Connell – winna przeprosiny kobietom? I to na kolanach? W czasach sond kosmicznych wysyłanych na obrzeża wszechświata, bomb neutronowych, Internetu i zdekodowanego genomu nagle odkryto, że kobieta nosi w sobie coś, co jest ponad 9 razy większe i tysiąc razy wrażliwsze, niż dotychczas zakładano! To tak jakby odkryć małą Kubę i uznać oraz ogłosić światu, że odkryto Amerykę. Dawno już policzono igły wszystkich gatunków jeży, zmierzono średnią długość penisa wszystkich rodzajów wielorybów, określono dokładnie liczbę plam na skrzydłach motyli występujących w dorzeczu Amazonki, ale – przez przeoczenie zapewne (sic!) – nie zajmowano się z należną uwagę anatomią krocza kobiety. To moim zdaniem bardzo istotne przeoczenie, które może mieć – teraz piszę z jak największą powagą – praktyczne konsekwencje. Sam sprawdziłem: w żadnym podręczniku anatomii dla studentów polskich uczelni medycznych nie wspomina się o anatomicznym odkryciu dr O'Connell. W związku z tym należy założyć, że przy operacjach wykonywanych na podbrzuszu kobiety nie zwraca się zupełnie uwagi na fakt że skalpelem, nieraz bez medycznego uzasadnienia, można uszkodzić coś naprawdę ważnego. Mężczyźni nie dość, że często nie potrafię dostarczyć kobiecie przyjemności, to na dodatek mogę ją od tej przyjemności, dosłownie (!), odcięć.

Wielu biologów ewolucyjnych nie zgadza się z Fisher twierdząc, że orgazm u kobiety to nic innego niż tylko przypadkowy efekt uboczny męskiego orgazmu, i jako taki nie przynosi żadnych konkretnych ewolucyjnych zysków. Podobnie jak zupełnie niepotrzebne są mężczyźnie brodawki na piersiach. Są, ale gdyby ich nie było, to ewolucji także nic do szczęścia by nie brakowało. Naukowcy ci wyrażają opinię, że gdyby orgazm kobiety przynosił prokreacji (ewolucyjnie rzecz biorąc) jakieś korzyści, to kobieta miałaby go – tak jak mężczyzna -zawsze. Odpowiedź Fisher na ten argument (odtwarzam za wywiadem, którego udzieliła ostatnio niemieckiej prasie) jest nie tylko rzeczowa, ale i moim zdaniem bardzo piękna. Orgazm jest dla kobiety najbardziej zmysłowym przeżyciem i w związku z tym – to jest logiczne – przedkłada ona, ponad innych mężczyzn, tego mężczyznę, z którym orgazm osiąga. Orgazm staje się dla kobiety przyrządem pomiarowym, którym mierzy oddanie swojego partnera. Ten, który z cierpliwością stara się kobiecie orgazm zapewniać, zwiększa swoje szanse na to, że kobieta przy nim pozostanie. Poza tym oznacza to dla niej, że taki partner będzie nie tylko dobrym kochankiem, ale także dobrym, troskliwym ojcem ich dzieci. W odróżnieniu od niecierpliwego egocentryka, który interesuje się jedynie swoim orgazmem. W ten sposób kolejny raz orgazm kobiety sprzyja i zachęca ją do prokreacji, która dla ewolucji i przetrwania gatunku jest najważniejsza.

Zgodzi się Pani jednak ze mną, że mało kto myśli w łóżku o ewolucji, prawda? Wszyscy myślą tylko o tym jednym. I mają rację…

Pozdrawiam serdecznie,

JIW

PS Pytanie #6: Czy uważa Pani, że Fisher jest feministką?

Warszawa, wtorek

Panie Januszu,

czy aby nie zaczynamy przypominać pary staruszków siedzących na balkonie w „Muppet Show”, którym nic nigdy się nie podoba? Coś zawsze jest za staromodne albo za awangardowe. Za naszych czasów, panie, to było inaczej itd. To prawda, bo dzisiejszy czternastolatek, Panu ani innym panom nic nie ujmując, nie o jednym mógłby opowiedzieć, a może i nie jednego nauczyć. No tu chyba przesadziłam, ale to tak dla ubarwienia. Pamiętam, że ja także mniej więcej w wieku Pańskich córek czytałam „Braw”, tyle że wtedy bardziej interesowały mnie modne i zupełnie u nas niedostępne ciuchy na zdjęciach niż będące konsekwencją ich zdejmowania zabawy pod prysznicem.

A co do orgazmu, to znowu wydaje mi się, że go Pan rozpracowuje z typowo męskiego punktu widzenia i bez urazy, podobnie jak większość magazynów dla kobiet, które w tym temacie znalazły niewyczerpane możliwości zapełniania kolumn przez wiele kolejnych miesięcy. Orgazm jest albo go nie ma. Łechtaczkowy, waginalny, udawany czy prawdziwy, wielokrotny itd. Dla jednych to rzadkie objawienie, dla innych codzienność. W tym, co Pan napisał, jednak coś innego poruszyło moją wyobraźnię niż brak czy też istnienie megaorgazmu. Ta cała walka o ogień. Co by się stało, gdyby na samym początku to kobiecie znudziło się bycie czujną uczestniczkę miłosnego aktu i przestałaby wypatrywać lwa, który miałby ochotę rozszarpać na kawałki kopulującego z nią kochanka? Co więcej, co by się stało, gdyby do takiego lenistwa i niesubordynacji zachęciła pozostałe koleżanki? Odwróciłyby się role. On, ojciec Polak, a ona, matka sufrażystka? Poza wszystkim o istnieniu pani dr O'Connell natychmiast należałoby powiadomić, a może już się tak stało, scenarzystów z Hollywood i w głównej roli obsadzić Cate Blanchet, która całej sprawie swą wyrazistą grą nadałaby merytorycznej głębi. Wiem, Panie Januszu, już mnie Pan do tego przyzwyczaił, że podchodzi do całej sprawy ultranaukowo, ale powiem Panu, że ja w tej sferze zdecydowanie jestem za uproszczeniem. Mieć orgazm albo go nie mieć? To wcale nie tak dramatyczne pytanie. Ważniejsze z kim!!!

Pozdrawiam i wielu naukowych lektur przed zaśnięciem życzę,

MD

PS Fisher jest po prostu mądrą kobietą.

Nowy Jork, środa późnym wieczorem

Pani Małgorzato,

jestem w Nowym Jorku.

Rzadko które miasto, poza Toruniem i ostatnio Frankfurtem nad Menem, ma dla mnie takie znaczenie jak to. Zatrzymałem się tutaj na kilkanaście godzin w drodze do Chicago, gdzie wezmę udział w Targach Książki. W Chicago znajduje się kilkanaście polskich księgarń, żyje tam ponad milion ludzi określających się Polakami, niektórzy czytają polskie książki i wśród tych, wielu przeczytało moje. Organizator Targów (tak naprawdę będzie to najzwyklejszy kiermasz, jak podpowiada mi doświadczenie) uważał, że jest to wystarczający powód, abym się tam stawił. Zgodziłem się. Pod warunkiem że przylecę do Chicago z międzylądowaniem w Nowym Jorku.

Dawno temu spędziłem w tym mieście tylko jedną pięćdziesiątą mojego dotychczasowego życia. Pozornie niewiele. W wielu eksperymentach z fizyki 0,2% to o wiele mniej niż tolerancja błędu, który jako zbyt mały nie zakłóca wyników pomiaru i można go w związku z tym całkowicie pominąć. Ale życie to coś więcej niż eksperyment z fizyki. Życia nie można powtórzyć, a „błąd pomiaru” to czasami jedyny i ostatni błąd, jaki popełniamy. Albo jedyny powód, dla którego warto było wziąć udział w eksperymencie. Mnie ten rok ukształtował i nieodwracalnie zmienił mój sposób patrzenia na świat. Gdy czasami obracam głowę i spoglądam wstecz (ostatnio zdarza mi się to chyba zbyt często) na swoją biografię, to wydaje mi się, że 12 miesięcy, które przeżyłem (słowo „spędziłem” byłoby tutaj nieadekwatnym uproszczeniem) w Nowym Jorku, było rodzajem inicjacji. Wierzę, nawet jeśli to pogańskie, że mężczyźni powinni podlegać procesowi inicjacji. Spotykałem i ciągle spotykam na swojej drodze wielu mężczyzn, którzy dotychczas nie zostali poddani lub nie przeszli procesu inicjacji. Niektórzy z nich byli lub są starsi ode mnie. Do dnia dzisiejszego pozostali nieodpowiedzialnymi chłopcami, którym się wydaje, że to, co głównie odróżnia chłopca od mężczyzny, to cena ich zabawek. Dlatego jestem za inicjacją. Mężczyzna po inicjacji mógłby dostawać odpowiednie zaświadczenie, kobiety wiedziałyby dzięki temu, z kim mają do czynienia, a wyborcy nie wybieraliby do sejmu „chłopaczków”. Kobiety, moim zdaniem, inicjacji nie potrzebują. Mają w swoim życiu tak wiele nieodwracalnych wydarzeń inicjacyjnych (pierwsza menstruacja, utrata dziewictwa, pierwszy mąż, pierwsza teściowa, pierwsze dziecko), że nakłanianie ich na przykład do przejścia gołymi stopami po rozżarzonych węglach uważam za zupełnie zbędne. Nie sądzi Pani, że obrządek inicjacji mężczyzn powinno się przywrócić odpowiednią ustawą? Nie musi to być od razu indiańska próba bólu, odwagi lub ceremonia mieszania krwi z naciętych nożem ran na przedramieniu. Wystarczy na przykład, że wysadzi się mężczyznę i pozostawi samemu sobie na jakiejś wyspie. Najlepiej na Manhattanie…

W październiku 1983 roku wysiadłem z samolotu LOT-u na lotnisku w Nowym Jorku. Miałem tu robić doktorat z informatyki jako stypendysta polsko-amerykańskiej Fundacji Kościuszkowskiej. Mała walizka, kilkanaście dolarów w kieszeni kupionych od „konika” pod Peweksem, i głębokie przekonanie, że jestem wybrańcem. Fundacja robiła wszystko, abym tak się czuł. Nieustannie powtarzano mi, że „Fundacja nie daje stypendiów każdemu, daje tylko najlepszym”. Długotrwały proces selekcji kandydatów na stypendystów przypominał momentami konkurs na przyszłych laureatów Nagrody Nobla olimpiadę lingwistyczną i rozmowy kwalifikacyjne na stanowisko szefa wielkiej międzynarodowej korporacji. Brakowało tylko testów na wykrywaczu kłamstw o miłości do Ameryki i konieczności dostarczenia zaświadczeń o dobrym prowadzeniu.

Wsiadając do samolotu IŁ 62 (już samo to dodawało dramaturgii całemu wydarzeniu, zważywszy na dane dotyczące bezpieczeństwa, a raczej niebezpieczeństwa, tych samolotów) na lotnisku w Warszawie, zostawiłem za sobą Polskę, w której trwał stan wojenny, reglamentowano pieluchy dla niemowlaków, planowano wprowadzenie reglamentacji butów, a na połączenie telefoniczne z „bratnim” Bukaresztem czekało się 48 godzin. Nie wiem, jak długo czekało się wtedy na połączenie z „imperialistycznymi” Stanami Zjednoczonymi. Zakładałem, że trzeba by na to wziąć minimum tydzień urlopu, więc nigdy nie próbowałem.

W domu w Toruniu zostawiłem żonę i trzymiesięczną córkę Joannę. Wiedziałem, że nie zobaczę ich przez cały rok. Nie zobaczę pierwszych kroków mojej córki, nie usłyszę pierwszych wypowiadanych przez nią słów i nie spędzę z nią jej pierwszej Wigilii ani pierwszych urodzin, a po powrocie będę jakimś obcym wujkiem. Nawet gdyby teoretycznie było mnie wtedy stać na zapłacenie horrendalnej sumy za bilety lotnicze dla nich (ponad cztery miesięczne pensje magistra na stanowisku asystenta na uczelni), to i tak rząd Stanów Zjednoczonych nie wydałby im wiz wjazdowych. Z góry zakładał (rząd) – w naszym przypadku zupełnie błędnie – że jeśli pozwoli wyjechać z Polski całej rodzinie, to będzie to podróż w jedną stronę. Dla całej rodziny. A to są już trzy problemy zamiast potencjalnie tylko jednego. Amerykanom w urzędach imigracyjnych wydawało się wtedy, i wydaje się zresztą także dzisiaj, że wiza amerykańska to jak miejscówka w pociągu do raju, do którego przylatuje się samolotem. Albo pracownicy amerykańskiego urzędu imigracyjnego nigdy nie podróżują, albo tak wyprano im mózgi, że przestali myśleć. To drugie jest o wiele bardziej prawdopodobne.

Umówiliśmy się z żoną, że jeśli w telewizji nie powiedzą nic o katastrofie lotniczej samolotu LOT-u, to znaczy, że doleciałem szczęśliwie. Nie wydawało się nam prawdopodobne, że władze PRL-u, pomimo obowiązującej propagandy sukcesu (sukcesem było wtedy przyłapanie obywatela, który pędził bimber i któremu można było za to odebrać „narzędzie przestępstwa”, na przykład telewizor, za którym przechowywał aparaturę), zataję katastrofę i nie poinformuję także o mojej śmierci w dzienniku telewizyjnym. Teraz wydaje się to kabaretową groteską, ale wtedy było to jak najbardziej „na poważnie”. W tamtych czasach dużo śmiesznych rzeczy w Polsce było „na poważnie”, a granica absurdu była przesunięta w kosmos. Sam pamiętam zarządzenie, według którego prawo do kupna bananów miały tylko dzieci oraz w wyjątkowych sytuacjach dorośli, pod warunkiem że przedłożyli sprzedawczyni legitymację cukrzyka.

Dostałem swoje 12-miesięczne „pięć minut”. Jak się ma tylko pięć minut, to trzeba wykorzystać każdą sekundę. Fundacja przelewała na konto bankowe (posiadanie konta bankowego przez obywatela PRL za granicę było wtedy nielegalne, ale – przypominam wszystkim prawnikom – to już przedawnione „przestępstwo”) stypendysty sumę 770 dolarów. Pozornie była to ogromna suma, zważywszy, że w Polsce zarabiałem wtedy miesięcznie odpowiednik około 25 dolarów. Ale to nic nie znaczyło. Na Manhattanie za 770 dolarów nie można było wynajęć nawet najmniejszego mieszkania. Wynająłem pokój poza Manhattanem, około sześciu kilometrów od uniwersytetu, w którym pracowałem, w Queens graniczącym przez rzekę, u stewardesy Pan Amu. Po tygodniu miałem ustalony harmonogram dnia. Zaczynał się o czwartej rano, kończył około pierwszej trzydzieści w nocy. Obejmował poranną (od piątej do dziewiątej) pracę na budowie przy usuwaniu gruzu z budynków przeznaczonych do rozbiórki, robienie doktoratu na uczelni, roznoszenie reklamówek sklepów, kopanie ogródka przy domu stewardesy, korepetycje z 11-letnim synem stewardesy Na uczelnię wędrowałem piechotą (bilet autobusowy w jedną stronę kosztował dolara), w soboty i niedziele, kiedy nie było gruzu do wyniesienia, mogłem spać do szóstej rano i pracować na uczelni do północy. Gdy rok później wracałem z doktoratem do Polski, ważyłem 13 kilogramów mniej, co wspominam teraz z zawistną nostalgią.

W Nowym Jorku pozbyłem się nie tylko kilogramów. Pozbyłem się czegoś, co ciążyło mi o wiele bardziej. Pozbyłem się raz na zawsze skrywanego głęboko kompleksu niższości z tego powodu, że urodziłem się i kształciłem w kraju, któremu z racji systemu politycznego odbierano znaczenie. To była właśnie ta moja „inicjacja”. Zrozumiałem, że nie jestem gorszy tylko dlatego, że jestem z „trzecioligowej” informatycznej Polski. Pisałem lepsze programy komputerowe niż moi koledzy urodzeni i wykształceni w USA (jeśli ma się jeden komputer na jedną uczelnię, a nie na jedno biurko, to trzeba się bardziej starać), moje referaty wygłaszane w trakcie seminariów nie były gorsze niż referaty innych, mimo iż oni nie musieli, przygotowując swoje referaty, wynosić ton gruzu na plecach i mogli spać „regulaminowe” osiem godzin na dobę. Prócz tego, że musiałem oszczędzać na bilecie autobusowym i nie miałem nigdy w życiu karty kredytowej, nie różniłem się od nich. Uczyliśmy się z tych samych podręczników, mieliśmy takie same mózgi, nie rozumieliśmy tych samych rzeczy i zachwycały nas te same pomysły Tam, w Nowym Jorku przekonałem się, że nie jestem z gorszej części świata tylko dlatego, że nie działają tam telefony, a ze względów „bezpieczeństwa państwa” broni się naukowcom dostępu do kserografu.

Poza tym obiecałem sobie wtedy, że przyjdzie taki czas, że z domu stewardesy, u której wynajmowałem pokój, nie będę iść pieszo, tylko przyjadę na ten uniwersytet taksówką. Dzisiaj zamówiłem taksówkę. Pojechałem. Wysiadając, czułem tylko swoją starość i było mi cholernie smutno.

Pozdrawiam,

JLW

PS Mam ostatnio wrażenie, że wszyscy „pochylają się” nad Nowym Jorkiem. Po 11 września stało się to bardzo modne. Szczególnie w mediach, a szczególnie w polskich mediach. Nawet ci, którzy nigdy nie widzieli wież WTC, piszą o nich tak, jakby spędzili dzieciństwo na Manhattanie i chodzili do przedszkola w pobliżu WTC (dla zainteresowanych: najbliższe przedszkole jest daleko od Ground Zero, dopiero w Greenwich Village i czesne w nim jest porównywalne z czesnym w Harvard University). Dlatego dzisiaj nie chcę dokładać się swoimi opowieściami do martyrologii ii września. Chcę tylko Pani powiedzieć, że Nowy Jork to nie jest żadne „zranione miasto, które nie podniosło się do dzisiaj z kolan”, jak wyczytałem ostatnio w polskim bulwarowym dzienniku. Nowy Jork stoi dumnie na obu nogach. Najlepiej widać to na twarzach ludzi, którzy przychodzą w pobliże Ground Zero. Byłem tam dzisiaj wieczorem. Nowy Jork ma wprawdzie bliznę na twarzy, ale takie blizny rzadko są powodem do wstydu. To piękna blizna…

PPS Pytanie #7: Jaki okres w swoim życiu uważa Pani za najważniejszy?

Warszawa, czwartek

Ma Pan rację, najgorsze, co może się nam w życiu przydarzyć, to upokarzające poczucie niższości. Z tego się rodzę same nieszczęścia Jestem gorsza. Nawet nie idzie o kompleksy, które naprawdę mogę nam wiele spraw pokomplikować i sprawić, że lepiej lub gorzej ułożymy sobie życie. Tu idzie o głębokie przeświadczenie, że przez tę naszą gorszość (taki nowy przymiotnik, może być?), psychiczną ułomność i intelektualną podrzędność wielu ważnych spraw i pewnych emocji nigdy nie doświadczymy. Pamiętam spotkanie z młodymi Niemcami z Hamburga. Lata 70. Byłam dla nich niewątpliwą atrakcją zza Odry. Wanda, co nie chciała Niemca. Jak się okazało po latach – do czasu. Spędzałam, zwłaszcza z jednym z nich, wiele czasu, ale mój zachwyt dla jego nieprzeciętnej aryjskiej urody rósł wprost proporcjonalnie do rozczarowania, jakie wzbudzał we mnie nie tyle swoją niewiedzą, co nazwijmy to niedoinformowaniem. Charakterystycznym luzem Świat zewnętrzny, począwszy od polityki, a na showbiznesie skończywszy, był mu potrzebny o tyle, o ile w danej chwili się nad nim pochylał. Nie, nie, z pewnością nie był wychowanym w kapitalistycznym ciepełku kretynem. Chociaż trzeba przyznać, że kapitalizm nie szczędził mu dóbr. Nie miał jednak żadnego dyskomfortu z tego powodu, że nie znał życiorysu Sartre'a i nie wiedział, że Simone de Beauvoir prała mu koszule. Tylko czasami najwyraźniej zaskoczony pytał, skąd o tym wiem i po co mi ta wiedza. Gdy ja z konsekwencją (w uszach brzmiało mi gierkowskie pomożecie) wystawiałam dobre świadectwo socjalistycznej edukacji, wyrzucając z siebie przy każdej okazji z szybkością karabinu maszynowego nazwiska, daty i zjawiska, moi niemieccy koledzy kiwali z uznaniem głowami. Dziś jestem pewna, że ani przez moment nie przychodziło im do głowy, żeby z tego powodu mieć poczucie, że są dziećmi gorszego Boga.

Bardzo mnie to złościło i konsekwentnie budowałam między nimi a mną. na podobieństwo berlińskiego, mur. Ja jestem zza żelaznej kurtyny i wiem a wy, którzy macie wszystko podane na tacy, nie wiecie? Wstyd. Poza tym gdzie tu sprawiedliwość? Czy nie jestem lepsza i czy w związku z tym nie zasługuję na lepsze życie? Paradoksalnie z perspektywy dwudziestu paru lat dziękuję za swoje, spowodowane życiem w siermiężnym kraju, kompleksy. Pozbyłam się ich jak wielu młodych ludzi, którym nie przychodzi dziś do głowy, że mogliby je w tym względzie mieć. Dostojewski, Proust, Kafka przeczytani przed piętnastym rokiem życia. Kino francuskiej nowej fali, włoski neorealizm w jednym paluszku. Żeby tylko ci inni nie pomyśleli, że jeszcze nie zeszliśmy z drzew. Ta potrzeba przynależności do świata lepszych była tak silna, że prawie zapomnieliśmy, że to dla siebie, ale nie dla innych. Ta rywalizacja z czasem przerodziła się w tak ważne dla ducha poczucie własnej wartości. Wiem dla siebie i to mi wystarczy. Pewnie gdybym miała dzieci, to dziś musiałabym je przekonywać, że to, iż ich koledzy z innych krajów nie wiedzą więcej niż one, wcale nie zwalnia ich z wewnętrznego obowiązku intelektualnego doskonalenia się. Pyta Pan o ten najszczęśliwszy okres w moim życiu, to chyba takie młodzieńcze poczucie całkowitego bezpieczeństwa domu rodzinnego. Można w nim było zadać każde pytanie, wiadomo było, dlaczego dziadek całymi latami słucha Wolnej Europy, że o pierwszej po południu ojczym idzie przyjmować pacjentów, a wieczorem mama zapuka do mojego pokoju i zapyta, ile kanapek zjem na kolacje. Tyle czy aż tyle?

Pozdrawiam

…MD

Chicago, piątek nocą

Pani Małgorzato,

nie ma chyba lepszego miejsca (może tylko Nowy Orlean) na świecie, aby dotknąć i poczuć bluesa. Tak do kości…

Klub nazywa się „Blue Chicago” i znajduje się tylko 12 minut pieszo od Magnificent Mile (Wspaniała Mila) w Chicago, kawałka Michigan Avenue, który uznaje się, „za jedno z najwspanialszych centrów handlowych świata”. Na niewielkiej porośniętej drapaczami chmur powierzchni środka amerykańskiego miasta upakowano 460 sklepów, 275 restauracji i 51 hoteli. Amerykanie mieszkający lub odwiedzający Chicago uważają, że jest to „piękne i wspaniałe” (stąd ang. Magnificent). Wielu z odwiedzających przybywa do Chicago właśnie dla tej Wspaniałej Mili i nie zauważa, że warto na przykład zrobić przerwę w zakupach lub jedzeniu i przenieść się na pobliską promenadę wijącą się wzdłuż malowniczego brzegu jeziora Michigan. Gdybym miał wpływ na nazywanie ulic w Chicago, to nazwę „Wspaniałe Mile” (jest ich więcej niż jedna) zarezerwowałbym właśnie dla tej promenady.

Osobiście nie daję się oczarowywać centrom handlowym w żadnym miejscu na kuli ziemskiej, obojętnie na jakiej szerokości i długości geograficznej się znajdują, i mam dosyć, gdy muszę spędzić więcej niż godzinę na przykład w Galerii Mokotów w Warszawie. Moje córki nie potrafią tego zrozumieć, a ja nie mam, po raz kolejny, ochoty im tego tłumaczyć. Może, gdy zaczną same płacić za swoje zakupy, będzie to dla nich jasne. Gdyby miłość ojców do córek mierzyć czasem spędzonym w centrach handlowych w różnych miejscach świata, to miałbym szansę na bardzo dobry wynik. Ale wcale nie byłbym z tej nagrody dumny. Ważniejszy, o wiele ważniejszy, byłby czas spędzony na czytaniu im bajek, gdy były małe lub opowiadaniu im o gwiazdach lub o tym, co jest najważniejsze w życiu, teraz gdy są już większe. Mało im czytałem i mało im opowiadałem, i teraz mam wyrzuty sumienia, i chcę nadrobić – choćby i w centrach handlowych – ten stracony czas…

Ale miało być o bluesie w Chicago. Klub jest wyjątkowy (536 N. Clark Street; tel. (312) 661-0100, dla zainteresowanych, którzy zbierają takie informacje i chcieliby się tam wybrać). Ponoć po wielkim pożarze w 1871 roku, który zrównał z ziemią ogromną część miasta, Blue Chicago na Clark Street był pierwszym miejscem w mieście, w którym grano „na żywo” najpierw jazz i swing, a potem bluesa. Po pewnym czasie jazz wywędrował z Blue Chicago gdzie indziej i został tylko blues.

W Chicago muzyka jest wszechobecna. Oblicze miasta tworzyli nie gangsterzy (Al Capone, Hymie Weiss, Big Jim Colosino), ale architekci (William Le Baron Jenney właśnie w Chicago w 1885 roku jako pierwszy zastosował nowy typ konstrukcji – stalowy szkielet budynku – i rozpoczął nową epokę w architekturze: epokę drapaczy chmur) i… muzycy. Tacy jak na przykład Benny Goodman i Louis Armstrong.

Wczorajszego wieczoru przed Blue Chicago stała długa kolejka. Większość stojących stanowili Europejczycy. Wejście do małego ciemnego pomieszczenia zagradzał gruby Murzyn w kwiecistej hawajskiej koszuli. Na jego wypukłym brzuchu leżał złocisty krzyż Przypięty do grubego łańcucha przewieszonego wokół szyi. W dłoni ściskał plik banknotów. Odebrał ode mnie pięciodolarowy banknot, dołożył do pliku i pokwitował zapłatę, wciągając swój ogromny napęczniały brzuch. Powstała przerwa między ściana korytarza i jego brzuchem. Poprzez wahadłowe drzwi mogłem wejść do środka. Usłyszałem za sobą:

– God bless you (Niech cię Bóg bogłosławi)…

Usiadłem przy barze na przeciwko małej sceny. Trzech czarnych muzyków w nieskazitelnie białych garniturach i czarnych koszulach z żabotami stroiło instrumenty. Po kilku minutach na scenę weszła młoda, biała, bardzo wysoka dziewczyna. Była ubrana w obcisłe dżinsy i różowy podkoszulek. Była boso. Postawiła trzy szklanki z wodą na małym stoliku obok mikrofonu. Uśmiechnęła się i powiedziała, że nazywa się Joscelyn Eve Stoker, ma 17 lat, przyjechała tutaj z Devon w Anglii i zrobi „jeśli państwo pozwolą, trochę hałasu”. Zaczęła śpiewać bluesa. Dawno nie słyszałem tak pięknego „hałasu”. Gdyby nie fakt, że stała kilka metrów ode mnie, nigdy nie uwierzyłbym, że jest biała i że jest tak młoda. Śpiewała o tym, o czym zawsze opowiada blues: o smutku, utraconej miłości, złości, nienawiści, płaczu, tęsknocie i nadziei. Opowiadała o tym, jak gdyby to wszystko sama przeżyła i jedynie to wydawało mi się fałszem. Nie można mieć tyle smutku w sobie, będąc tak młodym. Aretha Franklin nie zaśpiewałaby bardziej czarnego, nostalgicznego bluesa niż zaśpiewała ta nastolatka. Tylko czasami, gdy zamykałem oczy, przypominała mi swoim głosem Janis Joplin. Ale tylko czasami. 17-letnia Joscelyn Eve Stoker, która robiła tego wieczoru „hałas” w Blue Chicago, jest bardziej znana pod swoim pseudonimem: Joss Stone. Sprzedała ponad 5 milionów swoich płyt…

Nie ma chyba lepszego miejsca na świecie (powtórzę: może tylko wyjątkiem Nowego Orleanu), aby zapomnieć się, dotknąć i poczuć bluesa. Jeśli znajdzie się Pani w najbliższym czasie w Chicago, to proszę pójść do Blue Chicago na 536 N. Clark Street.

Koniecznie…

Serdecznie,

JLW

PS Siedem pytań głównych to jak siedem głównych grzechów lub siedem sakramentów (myśli Pani, że między liczbą grzechów i tą sarną liczbą sakramentów jest jakiś tajemniczy związek?) i to w zupełności wystarczy. Nie mam na razie żadnych innych pytań w związku z naszą ławką w parku w Busku…

Warszawa, sobota

Byłam wczoraj w kinie na Rayu. Zazwyczaj się jeżę, gdy oglądam zekranizowane biografie, bo najczęściej zbyt wiele w nich życzeniowego pokazywania głównego bohatera, a zdecydowanie mniej pozaekranowej prawdy. Przyznam, że życiorys Raya Charlesa powala na kolana. Nie wiem, czy Pan go dokładnie zna? Ja o wielu szczegółach dowiedziałam się po raz pierwszy. Skłaniają do pokory. Uwiarygodniają przekonanie, że jeśli jest się sobą od początku do końca, to największa przegrana, nałogi i słabości nie przynoszą porażki. Oczywiście, można by się tu spierać, co jest porażką, a co nie.

To wręcz niewiarygodne, że w życiu jednego człowieka prawie wszystko było nie tak, jak być powinno. Segregacja rasowa, a więc nie ten kolor skóry, bieda, kalectwo i wieloletnie uzależnienie od heroiny. Do tego wszystkiego Pan Bóg dał mu, jak na ironię losu, talent geniusza. Czarna perła zrodzona z łez wylanych przez ślepnącego chłopca i jego matkę. Na marginesie, matka Raya swoją mądrością życiową mogłaby zostawić w tyle niejedną absolwentkę szacownego uniwersytetu. Nie pomoże znaleźć drogi do drzwi ślepnącemu synowi, bo wie, że ten, aby przeżyć, musi ją znaleźć sam. Kalectwo nie usprawiedliwia lęku przed życiem. Trzeba zdobyć się na siłę i nie traktować kalectwa jak ucieczki od rzeczywistości.

Siła charakteru Raya Charlesa była tak wielka, że czasami wydaje się wręcz skrojona na potrzeby filmowej historii. Nie ma rzeczy niemożliwych, nie ma sytuacji, które nie mogą być gorsze od tych – wydawałoby się – już najgorszych. Jest tylko człowiek, który z tym, co dostał od Boga i innych, może zrobić nic albo prawie wszystko.

Wygrana walka z heroiną z punktu widzenia medycyny i specjalistów od uzależnień skazana była na niepowodzenie – na 100 osób wychodzi z niej zaledwie kilka. Za hajem można niespodziewanie zatęsknić i znowu wziąć, nawet po dziesięciu latach. Ray Charles przez następne 40 lat nie sięgnął po nią ani razu. Jest w tym filmie scena, która na pewno by się Panu spodobała. Ciekawe, czy uznałby Pan, że ma walor statystyczno-metodyczny?

Ray Charles miał swój, doskonalony latami, sposób poznawania atrakcyjnej kobiety po przegubach jej dłoni. Brał je w swoje ręce i delikatnie przesuwał po nich palcami. Podobno nigdy się nie pomylił. Mimo że o gustach się nie dyskutuje.

Dzisiaj wybrałam się na „Aviatora” – nominowaną do Oskara w ii kategoriach biografii Teda Hughesa. Niby wszystko w tym filmie w porządku, a jednak jakoś strasznie to płaskie. Świetny Leonardo Di Caprio, a mimo to nie wychodzi się z kina poruszonym. Przez trzy godziny oglądamy wielkiego wizjonera opętanego marzeniami, jakie chodzą po głowie tylko wybranym. Ale w głowie pozostaje jedynie historia pomylonego milionera, któremu przydarzyło się być genialnie uzdolnionym. Tylko. Zastanawiałam się, dlaczego tak się stało? Może dlatego, że reżyser chciał być równie ważny jak bohater filmu? Jest w „Aviatorze” taka scena, W której udręczony swoją manią prześladowczą Hughes najpierw zgodnie z rytuałem pije mleko z butelki, a potem robi do niej siusiu. Scorsese to nie wystarcza, potrzebna jest mu forma i dlatego za chwilę widzimy cały szpaler butelek wypełnionych moczem. Chyba dobrze się stało, że to nie on robił film o Rayu Charlesie.

Film, w którym najważniejszy jest bohater. W przenośni i dosłownie. I to pewnie dlatego z „Aviatora” nie dowiedzieliśmy się niczego o matce Hughesa – zaborczej, patologicznie pochylającej się nad własnym synem. Związanej z nim czymś w rodzaju emocjonalnego kazirodztwa. O jego nieudanych małżeństwach też się nie dowiedzieliśmy. O tym, że już w wieku dziesięciu lat miał na swoim koncie pierwsze wynalazki, że umierał w wieku siedemdziesięciu paru lat w całkowitym odosobnieniu. To takie niehollywoodzkie.

Pozdrawia,

MD

Chicago -Frankfurt, na pokładzie samolotu Lufthansy, niedziela nocą

Małgorzato,

Ray Charles – mówi Pani…

Jestem pewny, że i on bywał, i to nieraz w Blue Chicago. W drodze na lotnisko poprosiłem hinduskiego taksówkarza, żeby zatrzymał się na chwilę przy „sklepie z muzyką „. Kupiłem ostatnią płytę Raya: „Ray Charles: Genius Loves Company”. Jego duety między innymi z Natalie Cole, Norah Jones, Dianą Krall czy Van Morrisonem. Nie mogę się doczekać, aby posłuchać całości przy dobrym winie. Filmu jeszcze niestety nie widziałem. Zbyt rzadko ostatnio wykradam ze swojego harmonogramu czas na kino, Obejrzę natychmiast po wylądowaniu. No, może nie natychmiast, ale w najbliższym czasie. Natychmiast po wylądowaniu muszę pędzić z lotniska do biura.

Mam tyle planów na „po wylądowaniu”. Póki co około godziny temu wsiadłem do samolotu i aby móc posłuchać, i potem zobaczyć Raya, ta podróż musi skończyć się szczęśliwie. Nigdy nie jestem tego pewny…

Siedzę na miejscu 18H w klasie ekonomicznej boeinga Lufthansy. Jesteśmy na tak zwanej wysokości przelotowej. Około dziesięciu kilometrów nad powierzchnią Atlantyku. Na zewnątrz samolotu jest ponoć minus 55 stopni Celsjusza i samolot, w godzinę pokonuje odległość około tysiąca kilometrów. Takie informacje podał właśnie kapitan Schneider. Zawsze przerywam to, co robię akurat, i z uwagą wsłuchuję się w głos kapitana. Obojętnie, jak nazywa się linia lotnicza która wystawiła mój bilet i obojętnie, jakim nazwiskiem przedstawia się kapitan samolotu i tak prawie zawsze mówi to samo. Doskonale wiem, co powie, znam temperaturę na zewnątrz samolotu, wiem, jak szybko lecimy i jak wysoko jesteśmy na tej wysokości przelotowej. Bardziej niż informacje, które przekaże kapitan, interesuje mnie, jakim głosem to powie. Lubię, gdy mówi spokojnym głosem zadowolonego, pewnego siebie człowieka, który zdaje się mieć wszystko pod idealna kontrolą, przekonującym tonem doświadczonego psychoterapeuty. Niepokoję się bardzo, gdy mówi smutnym lub zmęczonym głosem pacjenta tegoż psychoterapeuty. Pojawia się wtedy w mojej głowie zatrważająca myśl, że być może kapitan przechodzi akurat swój najgorszy epizod depresji i nie bardzo zależy mu na życiu. Nie chciałbym – wiem, to zabrzmi dla Pani absurdalnie i histerycznie -umrzeć z powodu nieswojej depresji…

Boję się latać i z drugiej strony nie potrafię sobie wyobrazić swojego życia bez latania samolotami. Tak naprawdę, aby robić to, co robię, nie wolno mi nie latać. Pracuję z zglobalizowanej firmie, która ma swoją radę nadzorczą w Amsterdamie i dyrekcję w pobliżu San Francisco. Jestem w międzynarodowym zespole realizującym poważny projekt na trzech kontynentach, spędzam urlopy na odległych wyspach i ostatnio, w związku z promocją moich książek, często przemieszczam się z Frankfurtu do Polski. Bez samolotów nie mógłbym być o 17.00 w piątek przy komputerze w swoim biurze we Frankfurcie nad Menem, o 23.00 w hotelu w Warszawie i w poniedziałek rano przed 10.00 ponownie w biurze we Frankfurcie. Latać po prostu muszę. Gdyby nie samoloty, nie udałoby mi się bywać w miejscach, w których być powinienem lub w których chcę być. Latam bardzo często i równie często boję się latać. Za każdym razem, gdy siadam na swoim miejscu w samolocie, zdaję sobie sprawę, że oto znalazłem się w bardzo skomplikowanym urządzeniu, które składa się z ponad miliona różnych części i że te ponad milion części powinno działać i współdziałać ze sobą bez zarzutu. Na dodatek samolot, jako skomplikowane urządzenie, nie może obyć się bez specjalistycznych programów komputerowych, a ja, jako informatyk, doskonale wiem, że każdy program komputerowy może stać się zawodny i że to tylko kwestia czasu. Wystarczy, by pojawiły się warunki brzegowe, których nie przewidział programista. Na dodatek, po ii września, w każdym samolocie -jestem tego pewien – nad rzędami siedzeń unosi się duch jakiegoś terrorysty…

Poza tym, gdy siadam na swoim miejscu i przypinam się pasem bezpieczeństwa, za każdym razem mam poczucie częściowej, ale nieodwracalnej utraty kontroli nad własnym losem. Czekam wtedy niecierpliwie, aż znajdziemy się na wysokości przelotowej i kapitan uspokoi mnie swoim głosem. Przedtem staram się uspokajać sam. Najpierw, jeszcze na lotnisku, etanolem zawartym w czerwonym winie, potem modlitwą wymawianą z zamkniętymi oczami w momencie startu. Dzisiaj podczas startu także się modliłem. To, co przed chwilą Pani napisałem o swoim strachu, jest tak naprawdę aktem… odwagi. Mężczyźni, o czym Pani wie lepiej niż ja, słuchając wielu różnych mężczyzn w swoim cyklu „Mistrz i Małgorzata”, rzadko przyznają się kobietom, że czegoś się boją, a innym mężczyznom nie przyznają się w ogóle.

Teraz już się nie boję. Słychać znajomy, spokojny szum pracy silników, nie ma turbulencji i lecimy na wysokości przelotowej. Uspokoił mnie i etanol z lotniska, i głos kapitana Schneidera, i widok uśmiechniętych stewardes, i te same co zawsze minus 55 stopni na zewnątrz samolotu. Gdy coś przez dłuższy jest czas niezmienne, to ulegamy złudzeniu, że tak będzie już do końca. Wyciągnąłem laptopa, mam w słuchawkach muzykę klasyczną. Miły mojemu sercu i moim uszom polski akcent nie tylko Chopin, ale także bardzo współczesny Henryk Mikołaj Górecki ze swoją „Małą Fantazją” w programie audio na transatlantyckich lotach niemieckiej Lufhansy. Piszę do Pani. zastanawiając się nad swoją modlitwą w czasie startu…

Modliłem się ze strachu. Nie ma co do tego żadnych wątpliwości Religia i religijność bardzo mocno uwarunkowane są strachem. Uważam, że żadna religia by nie powstała, gdyby ludzie się nie bali. I za wszelką cenę nie chcieli przetrwać.

Czy potrzeba i pragnienie przetrwania to główne przyczyny, dla których ludzie wpadli na pomysł boga i religii? Jeśli tak, to religia niewiele różni się od ewolucji. Pozwoli Pani, że pofilozofuję teraz na te tematy. Filozofia i religia stykają się ze sobą w wielu miejscach. Ale także różnią się istotnie od siebie. Pomyłki w religii są bardzo niebezpieczne, podczas gdy pomyłki w filozofii mogą jedynie śmieszyć. Mam na to kilka godzin i pomyślałem, że będąc o dziesięć kilometrów bliżej nieba, porozmawiamy o religii? Możemy prawda?

Czasami zastanawiam się, co było pierwsze: bóg czy potrzeba boga?

Innymi słowy: czy ludzie stworzyli i podporządkowali się religii na podstawie transcendentalnych znaków przysyłanych im „z góry” przez jakiegoś Jahwę, Allaha, Krisznę lub Boga? Czy raczej – na określonym etapie ewolucji człowieka – powstała potrzeba wymyślenia Kogoś takiego, aby zachować gatunek? Wielu nawet ortodoksyjnie ateistycznych naukowców traktujących religię jako jedną z odmian spirytualnego hokus-pokus, przyznaje, że bez boga i religii ludzie, jako gatunek, nie byliby w stanie przetrwać. Ludzie stali się według nich ludźmi między innymi dlatego, że pojawił się jakiś Naczelny Moralny Policjant w postaci boga, który gwizdał i gwiżdże w gwizdek, gdy sprawy wymykają się (człowiekowi) spod kontroli. W ten sposób człowiek nieustannie „upominany” przez boga, stawał się z dzikiego zwierzęcia zwierzęciem moralnym. Pamięta Pani? Rozmawialiśmy już o tym przy okazji naszej dyskusji na temat książki Roberta Wrighta „Moralne zwierzę”.

Historia ludów, plemion i szczepów, które w toku rozwoju ewolucyjnego nie zyskały potrzeby zaistnienia boga, jest historią społeczeństw, które wyginęły w chaosie rozłożonego w czasie grupowego samobójstwa. Idea potrzeby, a nawet konieczności fenomenu boga dla zachowania gatunku jest tym, co łączy stojących na gruncie darwinizmu redukcjonistów i ortodoksyjnych kreacjonistów z naukowymi tytułami akademii teologicznych, którzy z kolei darwinizm traktują jak paranaukowy wymysł sfrustrowanego angielskiego ateisty. Zarzut (jeśli to w ogóle jest zarzut, dla mnie na przykład nie) ateizmu wobec Darwina jest notabene nieprawdziwy. Sam Darwin nigdy za życia nie nazwał się „ateistą”. Był raczej agnostykiem, to znaczy kimś, kto uważa, iż nie ma dostatecznych podstaw, by przyjąć lub zaprzeczyć istnieniu boga.

Mimo zaciętości tej dysputy obie grupy zgadzają się ze sobą co do jednego: bóg był i ciągle jest ludzkości potrzebny. Według kreacjonistów od pierwszej sekundy życia człowieka, którego bóg stworzył na swój „obraz i podobieństwo”, według neodarwinistów (sam Darwin nigdy o tym nie pisał) dopiero od pewnego momentu ewolucji tegoż człowieka. Jeśli tak jest, to według rozumowania ewolucjonistów musi przełożyć się to jakoś na geny w ludzkim DNA. I w tym momencie nasuwa się natychmiast, sam przyznaję, dość prowokacyjne pytanie: czy istnieje zatem gen boga?

Pozwolę sobie zaryzykować stwierdzenie, że wbrew pozorom nie ma w tym pytaniu żadnego uproszczenia i nie ma także w nim nic, co mogłoby obrazić lub urazić ludzi wierzących (do których się zaliczam). Jeżeli bóg istnieje i istniał zawsze, to fakt, że transcendentalność (celowo unikam słowa „religijność”; transcendentalność jest zdolnością człowieka do przyjmowania doświadczeń znajdujących się poza granicami ludzkiego umysłu, a religijność to ekspresja religii, która z kolei jest doktryną definiującą stosunek człowieka do sacrum; bardzo często sacrum utożsamia się z jednym bogiem pojmowanym jako byt transcendentny) ludzką da się związać z obecnością i działaniem pewnego genu lub grupy genów, w żadnym wypadku nie zmieni tego faktu. Istnieje bóg i być może istnieje przyporządkowany mu gen. Jedno nie wyklucza drugiego. Istnienia DNA i genów nie podważa nawet Radio Maryja. Nie może podważać bowiem genetyka jest obecna i uznana w nauczaniu Kościoła, który ze spokojem i bezpośrednio odnosi się do genomu i dziedziczności Pamiętam, jak swego czasu przeczytałem teologiczne opracowanie sygnowane przez Watykan, w którym rozważa się problematykę i interpretację grzechu pierworodnego. Z pewnym radosnym zdumieniem znalazłem tam takie oto zdania:

„Kościół uczy, że przekazywanie grzechu pierworodnego dokonuje się przez zrodzenie. Nie chodzi jednak o dziedziczenie genetyczne: grzech pierworodny nie jest zapisany w ludzkich genach”.

Jeżeli Bóg stworzył człowieka łącznie z DNA w jądrach wszystkich jego komórek, to mógł przecież w swojej mądrości zadbać również o to, żeby zarezerwować sobie swój własny gen. Z drugiej strony jeśli Boga nie ma i został na pewnym etapie rozwoju wymyślony przez ludzi, dla potrzeb ewolucyjnego zachowanie gatunku, to tym bardziej transcendentalność Homo sapiens musi przełożyć się na genetykę i naturalnym jest, że w pewnym momencie pojawi się ktoś, kto będzie chciał zlokalizować ten gen w ludzkim genomie.

Taki ktoś się właśnie pojawił. Jest biologiem molekularnym, nazywa się Dean H. Hamer i twierdzi, że.jeżeli w umyśle ludzkim jest miejsce dla boga, to tym bardziej jest w nim miejsce na pojęcie genu boga”. Dr Hamer jest szefem sekcji struktury i regulacji genów w Laboratorium Biochemii Narodowego Instytutu Raka Stanów Zjednoczonych. Zajmuje się między innymi tym, co mnie od dawna bardzo interesuje: (bio)chemią pożądania. Jego (i dziennikarza Petera Copelanda) kontrowersyjną (nie dla mnie) książkę pt. „The Science of Desire: the Search for the Gay Gene and the Biology of Behavior” (Nauka pożądania: w poszukiwaniu genu homoseksualizmu i biologii zachowań), wyróżnioną w 1994 roku przez prestiżowy „The New York Times”, czytałem dobrych kilka lat temu. Teraz (2004) w USA pojawiła się nowa książka Hamera, jeszcze bardziej „kontrowersyjna”: „The God Gene: How Faith is Hardwired Into Our Genes” (Gen boga: jak wiara jest wbudowana w nasze geny). Przed dziesięcioma laty Hamer zlokalizował „gen homoseksualizmu”, teraz umiejscowił i nazwał „gen boga”. W języku niemieckim jest takie popularne powiedzenie: „Es ist echt ein Hammer”, co w luźnym tłumaczeniu znaczy „to jest naprawdę jak uderzenie młotem”. Dr Hamer uderzył kolejny raz. Nie daje (przynajmniej mnie) o sobie zapomnieć. I stoi za nim nauka, wyniki wieloletnich mozolnych badań oraz bardzo poważna instytucja, która ma w swoich aktach personalnych nazwiska noblistów. Wczoraj nad ranem po powrocie do hotelu z Blue Chicago nie chciałem spać. Najpierw blues, a potem Hamer. Niezwykła noc…

Gdzie jest więc ten gen boga i na czym on polega?

Pomyślałem właśnie, że będę kontynuował ten frapujący temat na ziemi, po wylądowaniu we Frankfurcie. Kapitan Schneider właśnie zapalił sygnał „zapiąć pasy” i ogłosił spokojnym głosem, że przed nami jest obszar turbulencji. Boję się „obszarów turbulencji”. Wyłączę teraz laptopa i postaram się przeczekać te turbulencje. Poprosiłem stewardesę, aby przyniosła mi małą butelkę bordeaux. Geny genami, ale przy winie lęk przed nadchodzącymi turbulencjami daje się przetrwać o wiele łatwiej. Może za to także odpowiada jakiś inny gen…

Pozdrawiam znad Atlantyku,

JLW

Warszawa, poniedziałek

Panie Januszu,

uwielbiam latać samolotami, chociaż za każdym razem, gdy zapinam pasy swego fotela, sprawdzam, czy na mojej szyi wisi oprawiony w złoty sznureczek turkus, który od zawsze należał do kobiet w naszej rodzinie. Towarzyszy mi wówczas – takie być może naiwne – poczucie, że i tym razem uchroni mnie on przed każdą turbulencją. Latam i latałam bardzo często, ale tylko raz, kiedy po starcie zgasło światełko „zapiąć pasy” i niespodziewanie odezwał się mocny głos stewarda „proszę natychmiast siadać na miejsca”, zamarło mi serce. Podaliśmy sobie z Dirkiem dłonie i byliśmy przekonani, nie trzeba było słów, że to już koniec. Jedyną myślą, jaka wówczas przyszła mi do głowy, była ta, że jeszcze na lotnisku we Frankfurcie zadzwoniłam do rodziców. Znali więc moje ostatnie minuty. Pewnie byłam wtedy gdzieś bardzo blisko paraliżującego strachu, którego musieli doświadczyć ci wszyscy, którym nie udało się szczęśliwie wylądować. To taka potwornie porażająca i zarazem słodka słabość. Jeszcze jesteś, a już cię nie ma. Podobnie jak Pan i pewnie miliony pasażerów, wsłuchuję się w to, jak brzmi głos pilota witającego pasażerów na pokładzie. Spięty? Nowicjusz czy stary wyjadacz? Raz, kiedy leciałam bardzo daleko na północ, wydawało mi się przez chwilę, że w samolocie zamilkły wszystkie silniki. Po minach obsługi zorientowałam się, że to tylko moje przesłyszenie albo niedosłyszenie. Nie wiem, czy słyszał Pan o katastrofie lotniczej sprzed lat, w której zginęło kilkaset osób lecących z Nowego Jorku do Paryża. Na pokładzie samolotu miała być jedna z Miss Polonia, ale spóźniła się na odprawę i nie odleciała. Szczęściara, powiesz? Tak, przez moment. Już wkrótce zginęła zasztyletowana przez nieznajomego adoratora na jednej z wrocławskich ulic. Do czego zmierzam? Człowiek strzela, a Pan Bóg kule nosi. Banał, a jednak. W kwestii latania trzeba więc także sobie odpuścić. Moja znajoma, która w ogóle mogłaby nie wychodzić z samolotu, twierdzi, że nie ma się czego bać, bo przecież pilot też chce wylądować. Chyba żeby akurat nie chciał. Ale wtedy ocieramy się już o Camusa i egzystencjalno-alkoholowe rozterki literackich bohaterów.

Z upływem czasu zauważyłam w swoim dziennikarskim przepytywaniu i rozmawianiu z mężczyznami zupełnie inny trend niż ten, o którym Pan pisze. Teraz wręcz panuje moda, czyli, jak mówią, jest całkiem jazzy przyznawać się do własnych lęków, obaw i niepewności. I to nie na kozetce u psychoterapeuty, ale przed całą Polską. Co więcej, pewny siebie we wszystkich okolicznościach życiowych telewizyjny bohater zaczyna wychodzić na bezrefleksyjnego kretyna i nie budzi zainteresowania nawet u pań, które jeszcze do niedawna marzyły o jego silnym ramieniu. W uczuciowej modzie coraz częściej są rozterki, a nie stuprocentowa niezłomność.

Nie zawsze więc postawiona diagnoza wydaje się jedynie słuszna. Opowieść o ludzkim życiu może być tak długa lub tak krótka, jak kto sobie życzy – zgrabnie uwodzi czytelnika w „Cząstkach elementarnych” Michel Houellebecq. Historia każdego z nas może być smutna albo wesoła, zmyślona albo prawdziwa. Wymyślona na okoliczność literatury albo przeżyta tu, teraz i naprawdę. Z jednym „ale” – władzę w tym względzie posiada ten, kto decyduje, jaką historię chce o sobie opowiedzieć. Dla przykładu, bohaterki „Cząstek elementarnych” za pośrednictwem swego autora wybrały życie niespełnione. Samotne rozgoryczone i melancholijne, niepogodzone z upływającym czasem. Nic im się nie udaje. Ani miłość, ani praca, ani dzieci. Nie wychodzą poza tło męskich egzystencjalnych dramatów i będących ich konsekwencją rozstrzygnięć. Kończą marnie. Houellebecq tak właśnie, czyli ponuro, widzi los kobiet, zwłaszcza tych z pokolenia '68. Wystawia im rachunek za równouprawnienie, z którego wynika, że muszą zapłacić tym, że „starzeją się w samotności, a ich waginy są wirtualnie martwe”. To niejednostkowy życiorys, to według pisarza biografia całej generacji. Wolna miłość, pigułka antykoncepcyjna, rozbuchany erotyzm, żadnych ograniczeń i pustka. Coś poszło nie tak, tylko dlaczego? Bo mężczyzna tak długo wstydził się zaszlochać nad własnym losem? A kobiety nadal nie wyobrażały sobie innego życia niż to, które polegało na poświęcaniu się dla innych. Cóż z tego, że miały śmiałe marzenia i odważne ambicje, skoro i tak dochodziły do wniosku, że przyszły na ten świat po to, aby zadowalać mężczyzn. Niańczyć, usługiwać i uwodzić. Tak długo, jak tylko się da. W rezultacie, gdy mocarni mężczyźni koncentrowali się na własnej duszy, dla kobiet wartością nadrzędną stawało się ich ciało. Do dziś kobieta największe stresy przeżywa wówczas, „kiedy przewraca się na brzuch, bo widać jej cellulitis i kiedy przewraca się na plecy, bo widać jej rozstępy”. Mężczyzna zaś może spokojnie przewracać się z boku na bok, bo nie ma cellulitisu, a najwyżej erekcję, która czyni z niego pana i władcę. Kobiety. Na jej najpotężniejszą konkurentkę wyrosła młodość. Jej kult dla kobiet stał się zabójczy. Młodzi się kochają, a starzy się rozstają – prawda ta, która brzmi jak tandetne hasło reklamowe, wdarła się w świadomość współczesnych kochanków. „Starzejące się osamotnione kobiety łykają środki uspokajające, ćwiczą jogę, chodzą do psychologów, żyją do późnej starości i bardzo cierpią. Sprzedają ciało, które osłabło, zbrzydło, a jednak nie rezygnują, nie potrafią zrezygnować z pragnienia, żeby ktoś je kochał. A starzejący się mężczyźni? Im wystarczy, że są. Houellebecq pociesza nas jednak, że nie wszystko stracone, „w pewnym wieku kobieta zawsze jeszcze może ocierać się o jakieś kutasy; lecz już nigdy nikt jej nie pokocha”. Tacy są mężczyźni i tyle – wali prosto z mostu pisarz. Z tą „prawdą”, jak wiadomo, zmierzyły się emancypantki. Odtąd w życiu każdej „normalnej” kobiety mężczyzna powinien być dodatkiem do życia, a nie celem samym w sobie. Żeby jednak nabrać „ozdrowieńczego” dystansu do samej siebie, kobieta musi sobie w życiu radzić po męsku. Najpierw nauka i dobre wyniki na egzaminach, potem zawodowa kariera. W międzyczasie sport. W tej hierarchii chodzenie na randki to jedynie miłe spędzanie czasu. Nic więcej. W każdym razie nic takiego, co mogłoby niepotrzebnie skomplikować kobiecie życie. Według Houellebecqa kobietom to jednak nie wystarcza. Nieszczęsne, biorąc się za życiowe przetasowania, automatycznie „odcinają się od szczęścia” i „pozostają im tylko wspomnienia”. A wszystko przez te okropne feministki -”te pindy stale gadały o garnkach i podziale obowiązków domowych. Miały dosłownie bzika na punkcie mycia naczyń. W ciągu kilku lat udało się im zmienić facetów z ich otoczenia w znerwicowanych i zrzędzących impotentów”. Oto widzi Pan, drogi Januszu, jak wyniszczający wpływ na psychikę mogą mieć prace domowe. A ponieważ mężczyzna ze ścierką w dłoni to widok odstręczający, nic dziwnego, że i same feministki rozglądały się za kolejnymi kandydatami do unicestwienia. „Od tamtej pory z reguły zaczęły odczuwać tęsknotę za męskością. W sumie puszczały swoich facetów kantem po to, żeby potem posuwali je jacyś debilni macho w typie latino”. Proste i logiczne? Tyle tylko, że i tak przyszłość – jak twierdzi Houellebecq – nadal należy do kobiet. Wiadomo już więc, dlaczego córki feministek pokolenia'68 „debilnego macho w typie latino” przymuszają do wycierania kurzu i gotowania potrawki z kurczaka. Na co dzień, a nie od święta. I dopiero gdy postawią na swoim, to znaczy udomowią brutala, to tak jak ich matki „dadzą sobie zrobić dziecko i będą smażyły konfitury”. Przy czym opowieść o ludzkim życiu może być tak długa lub tak krótka, jak kto sobie życzy. Bo przecież tworzymy ją sami.

I jeszcze Pana zmartwię, bo w ogóle nie interesuje mnie biochemia pożądania – interesuje mnie tylko ten, kto u mnie takie reakcje wywołuje. Gen – nie gen, jedno nie ulega wątpliwości, kiedy umiera pożądanie, to raz i na zawsze. Może właśnie na tym polega jego niszczycielska i demoniczna siła.

Pozdrawiam,

MD

PS Pozostaje jeszcze nadzieja, że skoro Houellebecqa nazywają Harrym Potterem dla dorosłych, to może i jego dywagacje są nieco… No właśnie jakie? Dziecinne czy też zdziecinniałe?

Frankfurt nad Menem, wtorek wieczorem

Pani Małgorzato,

pomyślałem, że zanim wrócę do genu boga, wykonam na sobie pewien test. Byłem ciekawy, jak bardzo ja sam jestem transcendentalny i w jakim stopniu ulegam lub jestem „narażony” na uleganie spirytualnemu natchnieniu lub ekstazie związanym z religią. Pani także może wykonać taki test. Wystarczy, że wejdzie Pani w posiadanie interesującej książki Roberta Cloningera pt „Feeling Good: The Science of Well-Being” (Czując się dobrze: nauka o byciu zadowolonym). Cloninger, psychiatra z Washington University w St. Louis w Missuouri, opracował wraz ze swoim zespołem bardzo szczegółowy test psychologiczny mierzący między innymi zdolność człowieka do samotranscendencji. Osoby o wysokiej zdolności do samotranscendencji ulegają także w bardzo wysokim stopniu wpływowi religii. Wyszło mi z tego testu, że jestem „bardzo sceptyczny i oporny jeśli chodzi o wytwarzanie w sobie świadomości transcendentnej”. Uzyskałem najmniej z możliwych do uzyskania punktów. Innymi słowy, jestem według Cloningera, całkowicie odporny na religijne uniesienia. Czy to oznacza, że nie noszę w sobie genu boga? A może jest on nieaktywny? Albo może oznacza to, że bardziej niż geny, ukształtowało mnie – jeżeli chodzi o ekspresję i przeżywanie uczuć religijnych – wychowanie i doświadczenie wyniesione z relacji do świata, w którym żyję? Myśli Pani, że Karol Wojtyła uzyskałby maksymalną liczbę punktów w teście Cloningera? Czy to dopiero życie wtłoczyło we mnie określony sposób myślenia? Tak twierdza na przykład ateiści i agnostycy. Według nich wszyscy bez wyjątku rodzimy się jako ateiści i nie ma co podejrzewać noworodka, że przybywa na świat z jakąś wbudowaną naturalną religijnością. Co ciekawe, Hamer sam przyznaje, że jest ateistą…

Po tej refleksji pozwolę sobie teraz powrócić do naszej rozmowy i do genu boga zidentyfikowanego i opisanego przez Hamera. W eksperymencie Hamera ponad tysiąc mężczyzn i kobiet poddało się testowi Cloningera. Kandydaci, którzy uzyskali skrajne to znaczy najlepsze i najgorsze (dla zapewnienia maksymalnego zróżnicowania) wyniki w tym teście – najbardziej i najmniej transcendentalni – zostali umieszczeni w tzw. grupie targetowej. Badanie genomu wszystkich kandydatów jak na razie wydłużyłoby z technicznych względów eksperyment w nieskończoność. Wtrącam „jak na razie”, bowiem jestem przekonany, że to tylko kwestia kilku lat, aby przybornik z testem dekodującym genom stał się tak powszechny jak test ciążowy. Kropla krwi spadnie na sensor przybornika testu DNA, przybornik podłączy się do komputera na biurku i po kilku minutach lub może nawet po kilku sekundach w jakimś pliku zapisze się mapa genomu. Potem przeniesie się ten plik na płytę kompaktową i zamknie w kasecie z aktem urodzenia, aktem ślubu lub świadectwem maturalnym. Tak będzie… zobaczy Pani.

Następnie Hamer, aby uniknąć badania wszystkich genów (ocenia się, że człowiek ma około 35 tys. genów), u każdego osobnika z wyselekcjonowanej grupy ułożył listę dziewięciu genów, które uznane są przez neurobiologów za geny odgrywające główną rolę w produkcji tak zwanych monoamin. Są to stosunkowo proste związki chemiczne (peptydy) obecne w dużych ilościach w mózgu człowieka, odpowiedzialne za tak podstawowe funkcje życiowe jak regulacja nastroju lub motoryka. Należą do nich między innymi, znane z pierwszych stron przeróżnych, niekoniecznie naukowych, gazet: serotonina, dopamina i noradrenalina. Monoaminy, co wiemy od dawna, są tymi związkami, których stężenie ulega gwałtownym zmianom u osób znajdujących się pod wpływem na przykład ekstazy, LSD, magicznych grzybów czy peyotlu (Lofofora Wiliamsii) zawierającego meskalinę narkotyku pobudzającego, otrzymywanego z soku pewnego kaktusa i używanego przez meksykańskich Indian podczas seansów spirytystycznych oraz… ceremonii religijnych już przed tysiącami lat.

Ludzie od zarania dziejów wspomagali narkotykami swoje stany transcendentalne związane z religią. Jeśli coś trwa od epoki neolitu, czyli od około 10 tysięcy lat, to można przyjąć, że nie jest zjawiskiem kulturowym, ale czymś wbudowanym w naturę człowieka, czyli w jego… genom. Śledząc historię narkotyków, można dojść do wniosku, że nie było takiej kultury, w której jakaś substancja odurzająca (wspomagająca działanie monoamin w mózgu) nie była znana i używana w obrządkach religijnych lub kultowych. Na tabliczkach klinowych Sumerów (6 tysięcy lat temu) wymienia się opium, którego głównym składnikiem, warunkującym działanie psychotropowe, jest morfina. Sumerowie stosowali opium między innymi do wytwarzania stanów religijnej euforii. Wywar z muchomora czerwonego Amanita muscaria był psychotropem stosowanym ponad 10 tysięcy lat temu (neolit) podczas rytualnych ceremonii urządzanych przez przedstawicieli wielkich kultur Wschodu: hinduskiej somy oraz zoroastrańskiej haomy. Starożytni Grecy stosowali alkohol w celach kultowych podczas obrządków dionizyjskich. Działająca psychotropowo ibogaina, otrzymywana z korzenia afrykańskiej rośliny Tabernathe iboga, była stosowana w obrządkach synkretycznej religii Bwiti w Afryce Środkowej przez Plemię Fang. Ibogainę stosuje się tam zresztą powszechnie do dzisiaj. Halucynogen zawierający psylocybinę oraz psylocynę, otrzymywany z grzyba Psilocibe mexicana i Stropharia cubensis, stosowali podczas swoich religijnych ceremonii wyznawcy kultu Jurema we wschodniej Brazylii. Otrzymywane z łodyg indyjskich konopi Cannabis sativa haszysz i marihuana były znane w Chinach i Azji Środkowej już 5 tysięcy lat temu. Później haszysz i marihuana zawędrowały do krajów kręgu kultury islamskiej, w której obowiązywał i ciągle obowiązuje zakaz używania alkoholu. Historia narkomanii służącej najpierw magii, a potem religii, jak Pani widzi, jest bardzo długa, a szamani, magowie i kapłani to pierwsi znawcy mechanizmów chemii emocji. Może przeczuwali, że Bóg jest w genach i chemią chcieli te geny uaktywnić? Faktem jest, że monoaminom, w natchnionych religijnie mózgach, pomagano chemią od najdawniejszych lat. W połowie lat 60. XX wieku lekarz i teolog Walter Pahnke ze słynnego Uniwersytetu Harvarda wrócił do psylocybiny (Psilocibe mexicana). Przekonał studentów swojego seminarium do interesującego eksperymentu. Połowa z nich przed mszą połknęła psylocybinę. Potem przez dwie i pół godziny słuchali oni kazań, religijnej muzyki i modlili się. Po mszy wszyscy na psylocybinie opowiadali o niebywałych uczuciach transcendentalnej jedności, uniesienia i triumfującej miłości. Ośmiu na dziesięciu studentów z grupy (narkotyzowanej) potwierdziło, że odczuli niebywałe, nieznane przedtem zbliżenie do Boga.

Wiedzieli również o tym pierwsi psychiatrzy, psychoterapeuci i psychologowie z początku XX wieku, którzy po części wcielali się w rolę szamanów i guru. Kimś takim mianował się chętnie, a nawet buńczucznie Zygmunt Freud, twórca współczesnej psychoanalizy. Jego stosunek do ludzi wierzących nie różnił się niczym od stosunku do ludzi chorych psychicznie. Freud twierdził, że religia to „powszechna obsesyjna neuroza ludzkości”. Ludzie wolą zachorować na rozpowszechnioną neurozę społeczną o nazwie religia, niż cierpieć z powodu własnej osobistej nerwicy. Głównie dlatego, że ta pierwsza jest nieprawdziwa i w związku z tym niegroźna. Sam kiedyś napisał, że „religia to ułuda, a siłę swą czerpie z gotowości dopasowywania się do naszych instynktownych, wiedzionych pragnieniem odruchów. Freud nie ukrywał, że chciałby, aby religia została zastąpiona przez psychoanalizę, tak jak kiedyś religia zajęła miejsce magii. Gdy obserwuje się zachowania niektórych psychoterapeutów, można odnieść wrażenie, że pragnienie Freuda jest także ich pragnieniem…

Ale wróćmy z historii do współczesności i do genu boga. To, co zauważyli Hamer i jego zespół, studiując wybrane dziewięć genów, można śmiało nazwać „szczęśliwym trafieniem”. Bez żadnych wątpliwości udało im się stwierdzić, że gen znany pod nazwą VMAT2 (mam nadzieję, że kiedyś geny będą nazwane tak, aby normalny człowiek wiedział już po nazwie, o co chodzi) odpowiedzialny za transport monoamin u osób z najwyższym wynikiem w teście Cloningera (najbardziej religijnych) jest inny niż u osób, które w tym samym teście zdobyły najmniej punktów (takich, na przykład, jak ja). Różnica w tym genie polegała na wymianie jednej zasady bazowej (jak Pani wie, są tylko cztery: Adenina, Guanina, Cytozyna i Tymina, i stąd mapa genomu to ciąg około 3,5 miliarda liter ATGACAGG… itd.). U osób religijnych w jednym miejscu genu VAMT2 zamiast adeniny (A) była cytozyna (C). Przyzna Pani, że to niewielka zmiana, prawda? Zważywszy, że genom ludzki zawiera około 3,5 miliarda zasad A, C, T i G. 3,5 miliarda to jest duża liczba. Jeśli wyobrazić sobie, że jedna zasada ma długość jednego milimetra i upchać je jedna za drugą, to ludzkie DNA miałoby długość Dunaju. To jest bardzo długa rzeka…

Rodzi się natychmiast pytanie, kto tutaj jest mutantem. Czy dziecko urodzone z cytozyna w jednym punkcie VAMT2 ma większe szanse zostać papieżem niż dziecko, które ma tam adeninę? Czy wystarczy, metodami inżynierii molekularnej, podmienić A na C, aby rozebrana dziewczyna z rozkładówki Playboya nagle ubrała się w habit, poczuła powołanie i postanowiła zamknąć się w klasztorze? Wiem, że prowokacyjnie teraz upraszczam. Nawet Hamer nie wierzy, że tylko ten jeden gen decyduje o tym, że ktoś rodzi się bardziej religijny niż inny. Dogmat „świętej triady”: „jeden gen -jedno białko -Jedna funkcja życiowa” został w ostatnich latach przez samych genetyków i biologów molekularnych definitywnie obalony. Najczęściej na przebieg określonych procesów życiowych wpływa wiele genów Na coś tak bardzo skomplikowanego jak wiara w Boga może być to wpływ setki lub nawet tysięcy genów. Niemniej – twierdzi Hamer -odkryta przez niego relacja pomiędzy genem transportu monoarnin i wiarą jest nie do podważenia i jego zdaniem jeśli jakiś dominujący gen boga istnieje, to nazywa się VAMT2.

Uzupełnię w tym momencie słowa Hamera danymi z badań przeprowadzonych ostatnio na bliźniętach jednojajowych rozdzielonych zaraz po urodzeniu (aby wykluczyć wpływ jednakowego środowiska). Bliźnięta jednojajowe jak nikt inny mają bardzo wiele cech wspólnych, ale także różnią się między sobą i to istotnie. Niektóre zostają prawnikami, podczas gdy ich bracia czekają na przykład na egzekucje w celach śmierci. Jedno dla takich bliźniąt jest jednak wspólne: tak samo silna wiara w boga i uleganie takim samym ceremoniałom religijnym z jednej strony lub wspólny ateizm z drugiej. Czy według Pani nie jest to zastanawiające?

Czy pierwszy był bóg czy pierwsza była potrzeba boga? Moim zdaniem Hamer swoimi badaniami przyczynia się znacząco do znalezienia odpowiedzi na to pytanie. A jak Pani myśli? Co było pierwsze?

Mam nadzieję, że nie zanudziłem Pani swoją teologią genetyczną lub genetyką teologiczną…

Z szacunkiem i bardzo serdecznie,

JLW

PS Czy Pani wierzy w Boga?

Warszawa, środa

Panie Januszu,

tak, wierzę w Boga i w to, że jest mądry, dobry, wyrozumiały, cierpliwy i wszystko o mnie wie i do niczego nie jest Mu potrzebne moje chodzenie do spowiedzi świętej. Dlatego nie lubię, gdy ktoś manifestuje swoją bogobojność do tego stopnia, że uważa, że wyjawienie grzechów przed obcym księdzem usprawiedliwia popełnianie następnych grzechów do czasu kolejnej spowiedzi itd. Każdy z nas wierzy w coś albo w kogoś, kto daje nam ukojenie przed lękiem, który z naszego życia czyni mękę. Nikt z nas nie chce być ukrzyżowany, nawet jeśli pocieszają go, że cierpienie uszlachetnia i potem szybciej trafia się do nieba. W nagrodę. Pamiętam swoją rozmowę z Romą Ligocką, która zadała kłam temu stwierdzeniu. Cierpienie nie czyni nas wcale lepszymi. Ono tylko niektórym z nas – być może dzięki genom, o których Pan pisze – daje szansę na uważniejsze zajrzenie w głąb siebie. Powstają potem mądre książki i poruszające pieśni. Dla większości z nas cierpienie jest nieuzasadnioną udręką, która prędzej czy później czyni z nas skrzywionych, psychicznie okaleczonych i emocjonalnie nadwyrężonych. Poszukujemy Boga w największych chwilach zwątpienia. Gdy jesteśmy szczęśliwi, myślimy o nim o wiele rzadziej. Jeśli w ogóle. Komunie, które wyprawiamy swoim dzieciom, przepychem mają przygnieść sąsiada. Śluby z wiankiem na głowie, ale bez dziewictwa, najwyraźniej naszym zdaniem Bogu nie przeszkadzają. Wszystko na zewnątrz, nic do środka.

Niedawno siedziałam wieczorem w jednym z żoliborskich kościołów, bo nie mogłam w tym momencie siedzieć nigdzie indziej Coś gnało mnie przed ołtarz, przy którym tyle razy stał ksiądz Popiełuszko. Metafizycznie akurat tego dnia czułam obecność serdecznej mi osoby, nieżyjącego już Edwarda Wende. Czy to dowód na to, że wierzy się w Boga? Ludzie wchodzili i wychodzili, a cisza była taka, że odnosiło się wrażenie, że od kościelnych ścian odbijają się ich myśli. Każdy z nas posiadał wówczas w sobie ten gen Boga, który sprawia, że religijność staje się albo może stać się narzędna. Nade wszystko. „Pewnego dnia trzeba się rozliczyć ze wszystkiego, ale to ze wszystkiego. Rzecz nieuchronna. I jakkolwiek to odkładasz: to, w czym się myliłeś, co jesteś dłużny, przed czym stchórzyłeś, w czym jest twoja wina, z tego wszystkiego rozliczysz się pewnego dnia. Dlatego bezustannie wzmacniaj swoją duszę: bo nie jesteś bez grzechu. A kiedy poprowadzą cię na stos, powtarzaj w duchu: jestem niewinny, ale jestem też winny. I rozlicz się dobrowolnie, wprzód nim tego zażądają: czyń roztropnie, a ludzie cię będą bardziej szanować, jeżeli to uczynisz” – tak też można, ale za to z jaką siłą, słowami Sandora Marai odpowiedzieć na pytanie: „Pani Małgorzato, czy Pani wierzy w Boga?”.

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, czwartek po południu

Małgorzato,

myśli Pani sobie czasami, że ma tylko jedno życie? I czy, gdyby przyszło teraz umrzeć, zadałaby Pani sobie pytania typu:

– Czy śmiałam się wystarczająco często?

– Czy wystarczająco często płakałam?

– Czy wystarczająco często tańczyłam, pracowałam, odpoczywałam?

– Czy przeczytałam wystarczająco dużo książek?

– Czy wypiłam wystarczająco dużo słonej wody, kąpiąc się w morzu?

– Czy wystarczająco dużo błękitu nieba było w moich oczach?

– Czy wystarczająco często bosymi stopami spacerowałam po rosie na łące?

– Czy wystarczająco kochałam i czy byłam wystarczająco kochana?

– Czy wystarczająco…

Myśli Pani czasami o końcu swojego życia i zadaje sobie wtedy takie lub podobne pytania? Ja zupełnie nieoczekiwanie wczoraj zostałem sprowokowany, aby je sobie zadać…

Moja niemiecka koleżanka Sandra skończyła wczoraj 35 lat. Przygotowała kilka misek sałatki kartoflanej, zamówiła w firmie cateringowej kilka kartonów fantazyjnie kolorowych kanapek, przywiozła osiem skrzynek schłodzonego szampana i podwiesiła pod sufitem w sali seminaryjnej naszej firmy kilka kolorowych balonów. Rano „rozpuściła” firmowym Intranetem e-mail z zaproszeniem i o 16.00 czekała na swoich urodzinowych gości (w mojej firmie wolno organizować „prywatne spotkania” dopiero po 16.00). Przyszli wszyscy. Niektórzy na pięć minut, niektórzy na pięć kieliszków, niektórzy tylko, aby się najeść. Ci, co lubią Sandrę, zostali prawie do końca. Ja ją bardzo lubię. Zostałem do samego końca. Gdy wszyscy już wrócili do swoich biur lub do swoich domów, zostaliśmy sami, tylko we dwoje i rozmawialiśmy, jedząc kanapki z kawiorem, popijając je szampanem. Wtedy właśnie, podczas tej rozmowy, Sandra zadawała sobie na głos w mojej obecności takie pytania. To pewnie przez te urodziny Czy liczba 35 jest jakoś wyjątkowa dla kobiet według ciebie? Czy po prostu każda liczba lat ponad 30 jest dla kobiety powodem do smutku lub do filozoficznych refleksji o przemijaniu? Jak sądzisz?

Typowa Niemka nie zadawałaby, nawet sobie, takich pytań w obecności kolegi z pracy. W Niemczech, Niemki i Niemcy z kolegami z pracy nie rozmawiają zazwyczaj o swoich przekonaniach, o religii. którą wyznają (i na którą odprowadzają podatki), o partii, na którą głosowali w ostatnich wyborach, o stosunku do homoseksualizmu lub o podejściu do aborcji. Tym bardziej nie zadaje się pytania typu „czy wystarczająco kocham i czy jestem wystarczająco kochana?”. Sandra nie jest jednak typową Niemką. Jest bardzo ładna, ma doktorat z marketingu i tatuaż na plecach. Latem, gdy jest gorąco, chodzi boso po korytarzach biura i do zwiewnych kwiecistych spódnic nosi skąpe T-shirty odsłaniające piersi i ten tatuaż. Lubię na nią patrzeć. Przyznaję, że bardziej kiedy stoi do mnie przodem, chociaż ten tatuaż jest również bardzo interesujący, szczególnie, gdy jej plecy są opalone. Poza tym Sandra ma artystyczne usposobienie i w wolnych chwilach maluje abstrakcyjne obrazy, które nasza firma zgodziła się zawieszać na ścianach korytarzy. Kiedyś wyznała mi w tajemnicy że chciałaby napisać książkę, że ją nawet „nosi w sobie”, tylko nie ma jeszcze odwagi „wypuścić jej z siebie w świat”.

Myślę, że od pewnej liczby przeżytych lat każde tzw. okrągłe urodziny zatrzymują człowieka. Niektóre zatrzymują na dłużej. Gdy ja skończyłem 30 lat (w Polsce), to przez dwa tygodnie trwałem w stanie, który można porównać do depresji. Wydawało mi się, że mam już za sobą więcej niż jedną trzecią życia, a nie osiągnąłem nawet jednej trzysetnej z tego, co chciałem osiągnąć. Miałem poczucie klęski. Co ciekawe, dziesięć lat później, w dniu moich 40. urodzin (w Niemczech), nic takiego nie odczuwałem. Także miałem wrażenie, że ciągle jestem dużo poniżej jednej trzysetnej w realizacji swoich planów, ale nie wywoływało to we mnie żadnego długotrwałego smutku lub melancholii.

Dopiero gdy skończyłem 44 lata, zupełnie bez racjonalnie uzasadnionego powodu dopadło mnie paraliżujące przeczucie zbliżającej się śmierci. To przeczucie jest chyba najbardziej trafnym opisem tzw. kryzysu wieku średniego u mężczyzny Ciągle jeszcze biegniemy w wyścigu szczurów, ale uświadamiamy sobie nagle, że medale już zostały rozdane, a my nie mamy szans na stanięcie na podium. Biegniemy coraz bardziej zdyszani, ale i tak o wiele wolniej niż nasze pragnienia. Pamiętam, że nie chciałem się z tym pogodzić. W pewnym sensie z tego niepogodzenia zacząłem pisać „Samotność…”

Sandrę 35. urodziny także zatrzymały. Zastanawiała się w tym dniu między innymi nad tym, czy chce lub czy ma jeszcze w ogóle czas cokolwiek zmienić w swoim życiu. Jeżeli zadaję sobie takie pytania, jak Sandra wczoraj, to znaczy, że nie jestem pewny czy życie, które prowadzę, jest najlepszym z możliwych. Tak to wczoraj odebrałem, rozmawiając z Sandrą przy szampanie i kanapkach z kawiorem. Najdłużej dywagowaliśmy nad pytaniem o miłość:

Czy wystarczająco kocham i czy wystarczająco jestem kochana/-ny?

Sandra twierdzi, że kocha swojego męża, ale pomimo to ma wątpliwości i obraca je w pytania. Czy ten mężczyzna to naprawdę moja największa miłość? Czy nie przegapiam innej, większej miłości będąc z nim? Czy gdy traci się podziw dla kogoś po dziesięciu latach bycia z nim, oznacza to, że traci się także kawałek miłości do niego? Czy miłość ma w ogóle kawałki? Czy gdy akceptuje się powoli jego wady, których nie zauważało się wcześniej, to znaczy, że jest to dowód miłości (akceptuję go takim, jaki jest, w całości), czy tylko kompromis i dowód pogodzenia się z losem w imię przywiązania, szacunku i złożonych obietnic? Czy to nie jest po prostu wygoda i przyzwyczajanie? Albo zwyczajny lęk przed zmianami? Czy życia jak biurka nie powinno się czasami uprzątnąć i poustawiać wszystkiego zupełnie inaczej? Czy może życie powinno przeżywać się odcinkami i na każdym odcinku „największa miłość” oznaczałaby kogoś innego? A może mężczyźni właśnie tak żyją, wymieniając odcinkami swoje kobiety na młodsze? Co to jest w ogóle „wielka miłość”? Czy to ten, którego, kochasz, czy ten, którego chciałabyś kochać? Czy warto w ogóle zadawać sobie takie pytanie, gdy ma się zmarszczki, 35 lat i coraz mniejsze szanse na jakąkolwiek inną miłość, nie mówiąc o tej „wielkiej”?!

Dzisiaj rano spotkałem Sandrę na korytarzu. Przypatrywałem się jej jakoś inaczej. Ma urocze mimiczne zmarszczki wokół oczu. To przez ten uśmiech, który rzadko znika z jej twarzy. Dzisiaj także była uśmiechnięta i radosna. Jak zawsze.

To musiały być tylko te jej urodziny…

Pozdrawiam serdecznie,

Janusz L.

Warszawa, piątek

Panie Januszu,

na te wszystkie pytania, które zadał mi Pan poprzedniego dnia, odpowiadam krótko, że chyba jak każdy z nas prawie wszystkiego w życiu spróbowałam za mało. Na tym polega żal za mijającym czasem. Tylko niektórym, leciwym, szczęśliwcom udaje się wypowiedzieć słowa: niczego nie żałuję, wiele rzeczy dostałem pod dostatkiem i to w pierwszym gatunku. Z drugiej strony tak często, jak często będę zadawała sobie pytania, czy to już wystarczająco, tak długo będzie we mnie jeszcze ochota na życie. Na to, żeby śmiać się szczerze i głośno i nic to, że czasami bez sensu. Pani Sandra, o której Pan wspomina, została właśnie poddana zdefiniowanej przez feministki regule, według której każda kobieta po przekroczeniu 30. roku życia po raz pierwszy zadaje sobie pytanie: „Kim jestem?”. Ta, w jakimś sensie umowna, data nie ma być wcale przyczynkiem do filozoficznych rozmyślań nad życiem, ale szansą na jego uporządkowanie (że też zawsze gdzie sprzątanie, tam i kobieta) lub wręcz na radykalną jego zmianę. Jest to o tyle proste, że kobieta ma wówczas same atuty w ręku: jest młoda, wie już, na czym polega życie w związku, a jeśli nie popełniła grzechu zaniechania, jest także niezależna. Może o sobie samej stanowić. Bo, jak napisał mój ulubiony Ernst Jünger, „życie jest tylko skrajem życia, jest tylko polem bitwy, na którym walczy się o życie. Jest fortem zewnętrznym, utworzonym naprędce według wymiarów cytadeli, do której wycofujemy się w śmierć. Zaś cel życia oznacza zdobycie pojęcia o tym, czym jest życie. To wprawdzie w niczym nie zmienia absolutu, jak sądzą księża, ale pomaga przy przejściu. Stawki, o które gramy naszymi żetonami, są przerażająco wysokie. Podobni jesteśmy do dzieci, które grają o ziarnka fasoli i nie wiedzą, że w każdym z tych ziarenek zawarte są możliwości majowych i kwietniowych cudów”. Czyż można sobie wyobrazić piękniejszą zachętę do pokochania i zaakceptowania samego siebie i to w wybranym przez siebie życiu?

À propos opisywania i spostrzegania przez Pana kobiet, to właśnie złapałam się na tym, że jest Pan jedynym znanym mi, nie moim mężczyzną, który dostrzegając fizyczność, seksualność i erotyzm kobiet, nigdy nie robi tego w seksistowski sposób. Nawet gdy pisze Pan o tym, że lubi patrzeć na atrakcyjne piersi, w tym wypadku Sandry, to tym samym nie odbiera Pan nic z powagi jej doktoratu z marketingu. Po prostu opisuje Pan ją taką, jaka jest. Ma ładne ciało i piękny umysł. I jeszcze jedno wydaje mi się istotne, że pytanie o temperaturę uczuć to jedno z najbardziej podstępnych i niebezpiecznych tropów w naszych relacjach z mężczyznami. To zwłaszcza pułapka dla tych kobiet, które nie są przygotowane na to, że chociaż i one w tej kwestii mają coś do powiedzenia, to z wieczną temperaturą wrzenia uczuć powinny dać sobie spokój. Letnia nigdy nie będzie im odpowiadała, a gdyby wcześniej posłuchały naprawdę dojrzałych ludzi, to dowiedziałyby się, że miłości nic tak dobrze nie robi jak spokój i przekonanie, że to, co gorące, nawet jeśli świeże, to z czasem i tak się ochłodzi. Kiedy byłam młodą dziewczyną, mój ojczym lubił mawiać: „moja córka kocha mocno, ale krótko”. Jestem konsekwentna i dziś także nie zadaję sobie pytań, czy coś jest na całe życie, i może dzięki temu nie dopada mnie lęk przed samotnym życiem. Pewnie i dlatego, że przekroczyłam rozpatrywaną przez nas dziś trzydziestkępiątkę i zakumplowałam się z życiem na partnerskich warunkach. Będę niezależna, to ono pomoże mi w miłości. A wtedy można kochać tak długo, jak się tylko chce, kogo się chce i całkowicie bezinteresownie, bo z własnego wyboru. A poza tym miłość to (dla mnie) bezustanna walka i niezgoda na ciszę. Trudne, ale nie niemożliwe.

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, sobota wieczorem

Jest jak dotąd jedynym na świecie entomologiem (badaczem owadów), o którym śpiewa się pieśni (skomponowane przez gwiazdę Broadwayu Cole'a Portera). Niektórzy uważają go za „wyzwoliciela”, niektórzy za „genialnego, odważnego pioniera”, jeszcze inni za „odrażającego zboczeńca”, który za pomocą „śmietnikowej nauki uprawomocnił degenerację ludzi”. Pomimo to, a może dzięki temu, Alfred Charles Kinsey pozostaje do dzisiaj jedną z najbardziej wpływowych osobowości w kulturalnej historii Stanów Zjednoczonych i najbardziej znanym i kontrowersyjnym seksuologiem w historii ludzkości. To dzięki jego badaniom balansującym na granicy obłędu i prób złamania największych tabu, a także dzięki jego odwadze świat dowiedział się, że prawie wszyscy mężczyźni się onanizują, kobiety osiągają swój szczyt seksualnej aktywności około 35. roku życia, a homoseksualizm wcale nie jest marginalną anomalią z grupy „jeden na milion”. Gdy publikował wyniki swoich badań (1948 rok pierwszy raport, 1953 rok drugi raport) stał się celem zajadłych i skrajnie brutalnych ataków Kościoła, polityków, prawników, mediów, pedagogów, a nawet kolegów naukowców. Został wyklęty, ekskomunikowany, obrzucony błotem, wpisany na najczarniejsze listy anarchistów, komunistów i służalców szatana. W purytańskiej amerykańskiej prasie pojawiły się nawet głosy, aby odebrać mu obywatelstwo Stanów Zjednoczonych i skazać na wieczną banicję. Dzisiaj o Kinseyu się śpiewa, pisze książki, a ostatnio robi się o nim film.

Kilka dni temu podczas ostatniego pobytu w Nowym Jorku i Chicago nie mogłem uniknąć (zresztą nie chciałem, bowiem Kinsey interesuje mnie od dawna: wplotłem nawet wątek raportu Kinseya w swoją książkę „Samotność w Sieci”) odgrzanej dyskusji o najnowszym filmie pt „Kinsey”, który wszedł na ekrany amerykańskich kin. Reżyser i scenarzysta w jednej osobie, Robert Condon (nazwisko zupełnie przypadkowe w tym kontekście), zbadał wszystkie możliwe (było ich kilka) biografie Kinseya, zaangażował gwiazdy amerykańskiego kina (Liam Neeson w roli tytułowej) i w dwugodzinnym obrazie opowiedział historię życia i pracy badacza owadów, któremu szef, rektor Indiana University, pewnego dnia w 1938 roku zlecił (inspirowany projektem finansowanym przez Fundację Rockefellera) zajęcie się naukową analizą zachowań seksualnych społeczeństwa amerykańskiego.

Dzisiaj, na początku XXI wieku, ponad 50 lat po ostatnim raporcie Kinseya („O życiu seksualnym kobiet”, 1953 rok) nawet film o nim budzi gorące kontrowersje i chóralne głosy protestów. Członkowie dwóch skrajnych konserwatywnych organizacji społecznych w Stanach Zjednoczonych – „Catholic Outreach” i „Focus on Family” – wystąpili w masowych pozwach do sądów o niedopuszczenie filmu do dystrybucji i atakują reżysera między innymi za „rozpowszechnianie pornografii i publiczne zachęcanie do homoseksualizmu”.

Co takiego zbadał i opublikował Kinsey że nawet długo po dzieciach kwiatach, Woodstock i rewolucji seksualnej końca lat 60., po uciszonej fali pornografii, w czasach głośnej i cichej akceptacji dla małżeństw homoseksualnych w niektórych krajach europejskich, po rewolucji spowodowanej pigułką antykoncepcyjną (wprowadzoną do aptek w 1960 roku) i po histerii z AIDS lat 90. XX wieku, wciąż istnieją ludzie, którzy wychodzą na ulicę, stają z transparentami w centralnych punktach amerykańskich miast, rozdają propagandowe ulotki nazywające Kinseya szatanem i nawołuj do bojkotu filmu?

Nic wielkiego i rewolucyjnego Kinsey wraz ze współpracownikami przeprowadził wywiady z ponad 12 tysiącami kobiet i mężczyzn (różne grupy wiekowe, rasy poziomy wykształcenia, zawody, wyznawane religie etc), zadając im od 300 do 500 pytań. Następnie dokładnie przeanalizował odpowiedzi na pytania w ankiecie, uporządkował i zestawił je procentowo, a później skomentował. Nic więcej. Zajęło mu to ponad 17 lat życia przepełnionego ciężką i mozolną pracą (nie było wtedy nie tylko powszechnie dostępnych komputerów, ale nawet nie było jeszcze zwykłych kalkulatorów).

Zadałem sobie trud (800 stron!) przeczytania – w oryginale -jednego z raportów Kinseya. Tego pierwszego, z 1948 roku, „O zachowaniu seksualnym mężczyzn”. Pozwolę sobie teraz według własnej klasyfikacji tematycznej sporządzić rodzaj abstraktu tego, co przeczytałem:

Onanizm:

88% żonatych mężczyzn w wieku pomiędzy 16-20 lat (w USA dozwolony wiek zawierania małżeństw przez mężczyzn wynosił 16 lat) regularnie się onanizuje. Ponad połowa (55%) robi to także w wieku ponad 50 lat Żonaci mężczyźni onanizują się najczęściej w wieku 21-25 lat. Ze wszystkich grup zawodowych najczęściej onanizują się mężczyźni z wyższym wykształceniem. Studenci onanizują się ponad dwa razy częściej niż absolwenci szkół podstawowych.

Seks przedmałżeński:

Około 86% mężczyzn miało seks przed zawarciem związku małżeńskiego. Istotne różnice dotyczą seksu przedmałżeńskiego w podziale na poziom wykształcenia: absolwenci szkół podstawowych siedem razy częściej mieli seks przedmałżeński niż ich koledzy studenci.

Doświadczenia z prostytutkami:

ponad 69% białych Amerykanów miało w swoim życiu doświadczenia z prostytutkami. Wśród mężczyzn w wieku do 25 lat z wykształceniem podstawowym do kontaktów z prostytutkami przyznało się 74%, z wykształceniem wyższym 28%.

Doświadczenia homoseksualne:

Minimum 37% badanych mężczyzn miało doświadczenia homoseksualne (petting, wspólny onanizm, seks analny). Dla nieżonatych mężczyzn w wieku do 35 lat odsetek takich mężczyzn wynosi nawet 53%. Doświadczenia homoseksualne dotyczą w większości mieszkańców miast ze średnim wykształceniem

Seksualne kontakty pozamałżeńskie:

Około 50% żonatych mężczyzn przyznało się do seksualnych kontaktów pozamałżeńskich. Ze wzrastającym wiekiem żonatych mężczyzn rośnie procent tych, którzy się do tego przyznają. Żony najczęściej są zdradzane z młodszymi kobietami i o niższym poziomie wykształcenia (najczęściej szkoła podstawowa) niż one. Tylko 10% mężczyzn zdradza swoje żony z prostytutkami.

Pozycje w trakcie seksu:

Najczęstszą pozycją w trakcie aktów seksualnych jest tzw. pozycja misjonarska. Pozycja „na jeźdźca” (kobieta u góry, mężczyzna na dole, twarzami do siebie) jest drugą najczęściej preferowaną pozycją. Absolwentki i absolwenci podstawówek rzadziej preferują pozycję „na jeźdźca” (tylko 17%), podczas gdy 35% absolwentów wyższych uczelni wybiera tę pozycję. Pozycja „od tyłu” („a tergo”) jest wybierana tylko przez średnio 10% par.

Częstotliwość kontaktów seksualnych:

Przeciętna tygodniowa liczba orgazmów w wyniku aktów seksualnych (masturbacja, petting, stosunki seksualne) dla społeczeństwa amerykańskiego wynosi 3,27 dla grupy wiekowej poniżej 30 lat, i 2,34 dla grupy powyżej tego wieku. Oznacza to, że pary do 30. roku życia mają seks co drugi dzień w tygodniu. Wyniki te podlegają istotnym wahaniom. Na przykład około 3% mężczyzn poniżej 30. roku życia przyznało się do 14 orgazmów w tygodniu Częstotliwość współżycia jest mocno uzależniona od wieku: 40-latkowie przyznają się do 2,4 orgazmów na tydzień, 50-latkowie do 1,7, a 60-latkowie do 1,3.

Nie wiem jak Pani, ale ja nie widzę w tym zestawieniu nic rewolucyjnego, a już z pewnością nic, co mogłoby oburzyć białych lub czarnych Amerykanów w jakiejkolwiek grupie wiekowej i z jakimkolwiek wykształceniem. Staram się przy tym wyobrazić sobie purytańską Amerykę początku lat 50. XX wieku. Także wtedy trudno mi zrozumieć absurdalnie przesadzoną reakcję na to, co opublikował Kinsey. Jedyne, na co zwracali uwagę (najspokojniejsi) krytycy Kinseya, to fakt, że wykazał on – jako pierwszy – ogromną przepaść pomiędzy moralnością seksualną propagowaną przez media a prawdziwymi zachowaniami seksualnymi społeczeństwa amerykańskiego. Chyba tylko to mogło szokować. Kinsey jako pierwszy wszedł do sypialni, uniósł do góry pierzynę i zobaczył, co się tam naprawdę dzieje. Okazało się, że dzieje się tam o wiele więcej, niż Amerykanie mówią o tym przy stole w pokoju jadalnym po zmówieniu modlitwy przed posiłkiem.

I w tym temacie Ameryka zmieniła się od czasu opublikowania raportów Kinseya niewiele. W prawodawstwie wielu stanów USA niektóre formy zachowań seksualnych są nadal nielegalne, zakazane i surowo karane. Za małżeński (sic!) seks oralny lub analny, gdy wyjdzie on na jaw, można jeszcze dzisiaj pójść na kilka lat do więzienia. Może dlatego film o Kinseyu, który wszedł na ekrany amerykańskich kin, ciągle jeszcze budzi takie duże kontrowersje. Amerykanie lubili i ciągle lubią żyć w przekonaniu, że jako społeczeństwo są wzorem nieskalanej moralności. Ostatnio mają nawet ciągoty, żeby swoją wizję moralności upowszechniać na całym świecie. Jak trzeba, to nawet z bronią w ręku. Raporty Kinseya wykazały, że moralność ma dwie twarze. Między teorią a praktyką jest ogromnie szeroka przepaść. Kinsey powiedział Amerykanom, że król jest nagi, a będąc nagim, chętnie manipuluje przy swoich genitaliach. W reakcji na to wielu skrajnie nawiedzonych moralistów chciałoby podważyć, a jak się nie da, to przynajmniej zatuszować tę prawdę. Nie zauważają, że już samo to jest niemoralne. Ale Ameryka taka po prostu była. Wtedy i jest także dzisiaj. Przywiązana do zniewolonej wolności. Przed kilkoma laty po wstrząsającej masakrze w szkole w Littletown nie zakazano noszenia broni w szkołach, ale zakazano długich płaszczy, pod którymi można tę broń schować i w ten sposób przeszmuglować do szkół. Paranoja, nie uważa Pani? Wolno strzelać, ale nie do pianisty, który dla nas gra. Chyba że po koncercie…

Gdy nie można zaatakować myśli, to atakuje się jej autora. To przeważnie działa. Każdego można obrzucić błotem i upaprać w pomyjach. Szczególnie wdzięcznym celem jest ktoś, kto z latarką w dłoni zagląda ludziom pod kołdry. Na dodatek najłatwiej obrzucać błotem nieboszczyków. Ma się wtedy stuprocentową pewność, że nie będą się bronić i błoto przyklei się do nich na bardzo na długo, może nawet na zawsze. Film Richarda Condona wywołuje całą falę takich brutalnych ataków na Kinseya. Nie tylko jako naukowca, ale także jako człowieka. Ale o tym w następnej naszej rozmowie. Zauważyłem właśnie, że zrobiło się bardzo późno.

Czas iść do łóżka i przykryć się szczelnie kołdrą…

Serdecznie,

JLW

Warszawa, niedziela

Januszu,

zastanawia mnie, dlaczego swojej klasyfikacji nie ułożył Pan według porządku alfabetycznego, ale to tylko tak na marginesie. Czas na wnioski: rozumiem, że onanizm jest wprost proporcjonalny do stopnia wykształcenia onanisty. Profesorowie na czele peletonu?

Seks przedmałżeński: im słabiej wykształceni mężczyźni, tym chętniej sięgają po to, co przed ślubem przynajmniej teoretycznie zabronione, czyli po kobietę: w tym względzie z kolei profesorowie są na szarym końcu, tak? Czy to znaczy, że przyjemność nie zawsze jest nagrodą za dobrą naukę? Patrz: kochanek lady Chatterlay.

Doświadczenia z prostytutkami: znowu ta sama refleksja, im gorszy stopień w dzienniku, tym większa ochota na seks z damą lekkich obyczajów. Nauka nie idzie w parze z rozbuchanym i płatnym seksem.

Doświadczenia homoseksualne: ani bardziej, ani mniej wykształceni mężczyźni nie wiodą tu prymu. Matura wystarczy.

Seksualne kontakty pozamałżeńskie: najczęściej po długim stażu małżeńskim, mężczyzna zdradza żonę nie tylko z dużo młodszą od niej kobietą, ale i o wiele gorzej wykształconą – wykształcenie podstawowe.

Pozycje w trakcie seksu: wśród seksualnych misjonarzy dominują absolwenci podstawówek, a w rolę pędzących na koniu kochanków najchętniej wcielają się panie i panowie z magisterium itd. Czy z tego można zrobić habilitację? Nie wiem, czy słyszał Pan o funkcjonującym pod koniec lat 70. Międzynarodowym Stowarzyszeniu Zastępczych Partnerów Seksualnych i o zatrudnionych tam sekstrenerach. Grupie zawodowej, która służyła do leczenia pacjentów i pacjentek z problemami seksualnymi. Czyli tak trochę jak u Kinseya. Tyle że nie byli to amatorzy, tylko świetni profesjonaliści. Zapyta Pan w czym? Otóż, leczyli zaburzenia seksualne, wcielając się w rolę partnera zastępczego. Stowarzyszenie funkcjonowało w kilkunastu krajach, min. w Holandii, a w Izraelu, co wydaje się wręcz niewiarygodne, działa do dnia dzisiejszego. Zasada była prosta. Powiedzmy, mężczyzna zgłaszał się z jakimś seksualnym zahamowaniem, a partnerka zastępcza miała go odblokować, nauczyć pieszczot, nagości, pobudzić. To, czy dochodziło później do pełnego stosunku, czy nie, to już była sprawa umowy między nimi. Można się tylko domyślać, że skuteczność sekstrenera zależała od stopnia jego atrakcyjności. Chociaż wtedy pojawiały się problemy, bo pacjenci zakochiwali się w swoich trenerach. Zapytałam profesora Lwa-Starowicza, w jakim stopniu jego zdaniem wyniki przeprowadzonych przez Kinseya badań wpłynęły na amerykańskie społeczeństwo. Usłyszałam, że w niewielkim. Poza Nowym Jorkiem zdecydowana większość Ameryki to konserwatywne okręgi, oparte na fundamentalistycznym protestantyzmie, w którym pastor interpretuje Biblię dosłownie. To niepojęte, ale tam teoria ewolucji i darwinizm są nawet wykluczane z programów szkolnych, bo władze lokalne mają takie uprawnienia. Nie życzą sobie teorii ewolucji. Starowicz opowiadał, że za każdym razem kiedy tam jest, ma poczucie, jakby był na innej planecie.

To samo pomyślałam, gdy zapoznawałam się z tak zwaną regułą Heinzelmana, który w swojej pracy „Nowa para – czyli w kierunku Poligamii” namawia swoich czytelników do rozszerzenia związku do czterech osób. Z przyczyn praktycznych.

„Bowiem, gdy mąż maszeruje do przyjaciółki, to żona ma wreszcie czas na kurs szydełkowania, który notabene zawsze chciała ukończyć”. Mimo wszystko wiara w to, że uatrakcyjnianie na wszystkie sposoby naszego pożycia seksualnego przyniesie nam szczęście wydaje się już mocno nadwątlona. Największy kłam zadała jej dziesięć lat temu Virginia Johnson, bez wątpienia jedna z najsłynniejszych terapeutek na świecie, która wraz ze swym mężem Williamem Mastersem przez prawie 36 lat wyciągała z sypialnianych problemów małżeńskie pary. Pani Johnson opuściła swego męża, publicznie oświadczając, że „zmarnowała swoje życie, ponieważ przez całe lata dostosowywała się do upodobań pana Mastersa”. Rezygnowała na przykład z przytulnego domu tylko dlatego, że on lubił hotelowe apartamenty, przy tym o teatrze, operze i dobrej książce nie mając pojęcia. – No dobrze, ale co z seksem? – zapytał dociekliwy dziennikarz. – Rozumiem, że ten był perfekcyjny. – Wielu ludzi pyta mnie o to samo – roześmiała się pani Johnson – to bardzo naiwne myślenie. Muszę pana rozczarować, seks, co prawda, dawał nam wiele satysfakcji. Ale szczęście i małżeństwo to jednak trochę więcej niż seks.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, poniedziałek po południu

Pani Małgorzato,

powrócę jeszcze raz do Kinseya. Poszperałem trochę w sieci, spędziłem dwie interesujące godziny w bibliotece frankfurckiego uniwersytetu. Mam przed sobą odbitkę jednej z jego publikacji. Wybrałem tę właśnie, bo zawiera fotografię Kinseya. Zamyślona twarz smutnego starszego mężczyzny z gęstymi włosami zaczesanymi do tyłu i wydatnymi ustami. Z kolei w miejskiej bibliotece na Bornheim we Frankfurcie dotarłem do dwóch biografii Kinseya: jedna z 1997 roku autorstwa Jamesa H. Jonesa, druga z 1998 roku napisana przez Jonathana Gathrone'a-Hardy'ego. Producent filmu o Kinseyu Gail Mutrux zakupił prawa tylko do tej drugiej. Moim skromnym zdaniem wybrał lepszą. Więcej w niej intelektualnego dystansu i mniej emocjonalnych komentarzy.

Kim był człowiek, który w czasie swoich wykładów zwykł mówić „Istnieją tylko trzy seksualne anomalie: abstynencja, celibat i opóźnione małżeństwo”. Już takim tylko stwierdzeniem najpierw szokował, a potem rozjuszał swoich przeciwników. Kinsey wyłaniający się z biografii autorstwa Gathrone'a-Hardy'ego to człowiek całkowicie i bezgranicznie oddany swojej misji poznania. Potrafił wytworzyć w sobie – nic dziwnego, zważywszy na dane, jakimi dysponował – absolutny dystans do „materiału badawczego”, z którym się stykał. Nigdy nie posuwał się do moralizowania. Nawet wtedy, gdy w opinii swoich współpracowników powinien. Kinsey obserwował i relacjonował życie seksualne ludzi w taki sam sposób. jak obserwował i opisywał kiedyś życie os owocówek z podgrupy Cynipidae. Uważał, że jego rola polega wyłącznie na zbadaniu, opisaniu i zrozumieniu. I stosował to do wszystkich. Nietzsche uważał, że nie istnieją fakty, tylko ich interpretacje. Kinsey twierdził że istnieją tylko fakty. I konsekwentnie stosował regułę badania Także w stosunku do (opisywanego w książce Jonesa) potwora seksualnego o nazwisku Rex King, który w trakcie spotkania z Kinseyem z całkowitym spokojem relacjonował mu swoje kontakty seksualne z mężczyznami, kobietami, chłopcami, dziewczynkami, członkami swojej rodziny (seks z własnym ojcem) i ze zwierzętami. Relacja Kinga była na tyle wstrząsająca, że gdy King opisywał w szczegółach, jak wywołał orgazm u niemowlaka, asystent Kinseya, Wardell Pomeroy opuścił w pewnym momencie – gdy King opisywał to w szczegółach – gabinet, w którym przeprowadzano wywiad. Niektórzy twierdzą – chociaż to nie są historycznie potwierdzone fakty – że Kinsey przez wiele lat korespondował potem z Kingiem, zachęcając go do przysłania mu swoich dzienników opisujących w szczegółach praktyki pedofilskie, do których ten dopuszczał się z chłopcami w wieku od dwóch miesięcy (sic!) do 15 lat. Kinsey -według tych samych, niepotwierdzonych, ale bardzo prawdopodobnych stwierdzeń – nie uważał, że powinien powiadomić o tym policję. Uważał się za kogoś w rodzaju spowiednika związanego tajemnicą konfesjonału. Nie przeszkadzało mu to jednak materiału zgromadzonego w oparciu o przypadek Rexa Kinga opublikować w swoim pierwszym raporcie. Przyznaję, że można dyskutować nad etyczną stroną takiego zachowania, tym bardziej że naukowiec to nie wyświęcony kapłan w konfesjonale.

Podobnie kontrowersyjne – i również niepotwierdzone – są inne fakty z życia Kinseya. Autor pierwszej biografii – James H. Jones zajmuje się w swojej książce życiem seksualnym samego Kinseya. Według niego Kinsey od najmłodszych lat uprawiał wyrafinowaną masturbację, która stała się jego nałogiem. Sugeruje przy tym, że Kinsey podniecał się seksualnie, wkładając szczoteczkę do zębów do cewki moczowej lub podwiązując jądra sznurkiem i szarpiąc. Ponadto Jones twierdzi, że Kinsey miał liczne kontakty homoseksualne (film to pokazuje), zachęcał do wymiany partnerów pośród członków swojego zespołu badawczego (również to przedstawia Condon w swoim filmie) i stosował samoduszenie się, aby osiągnąć satysfakcję seksualną. Jones spekuluje, że preferencje samego Kinseya miały ogromny wpływ na obszary zainteresowań i wyniki jego badań. Szczególnie jeśli chodzi o te dotyczące perwersji zachowań homoseksualnych.

Obydwie wymienione przeze mnie książki biograficzne inaczej interpretują fakty – także te potwierdzone – z życia Kinseya. Z pewnością, na przykład, wiadomo, że Kinsey na dwa lata przed śmiercią (w 1956 roku zmarł na atak serca w wieku 62 lat) sam obrzezał się scyzorykiem. Według Jonesa motywem takiego kroku była desperacja Kinseya. Przypadki samookaleczeń u ludzi zdesperowanych, przeżywających rozpacz lub znajdujących się w stanie głębokiej depresji są według psychiatrów typowe i bardziej powszechne, niż nam się wydaje. Z kolei Gathrone-Hardy uważa, że o żadnej desperacji mowy być nie może i że akt samoobrzezania był jedynie częścią badań Kinseya nad związkiem pomiędzy bólem a przyjemnością seksualną. Kinseyowi nie wystarczyły relacje masochistów, których ankietował. Chciał sam wyrobić sobie na ten temat zdanie.

Trudno dzisiaj powiedzieć, który z autorów ma rację. Prawda o życiu seksualnym Kinseya istnieje, ale jest zamknięta w archiwum instytutu jego imienia przy Indiana University w Bloomington w Indianie (wspominałem ten instytut już swego czasu w naszej Korespondencji). Podobnie jak 7985 prawdziwych historii, które od ludzi zebrał sam Kinsey i około dziesięciu tysięcy innych historii zebranych przez jego zespół badawczy. Ze względu na bardzo restrykcyjna politykę tego instytutu w kwestii ochrony danych szanse, że kiedykolwiek te opowieści ujrzą światło dzienne, są praktycznie równe zeru. Dlatego też uważam, że Kinseya póki co powinno się oceniać tylko na podstawie tego, co pozostawił po sobie w postaci publikacji raportów, zapisków i książek. Wszystko inne jest w najlepszym przypadku przedwczesnym wlewaniem błota i pomyj do wiadra z napisem „Kinsey”.

Serdecznie pozdrawiam,

JLW

Warszawa, wtorek

Witam Panie Januszu,

jaka była, niech ją Bóg sądzi, ale jedno robiła mądrze – łączyła pojęcie seksu z miłością. To była jedna z najmądrzejszych polskich kobiet. Dzięki niej od 15 roku życia ćwiczyłam mięśnie Kegla. Mądra pani, szczera i uczciwa, aż podziw bierze jaka niezakłamana. Tak zareagowali internauci na wiadomość o śmierci Michaliny Wisłockiej. Media poświęciły jej odejściu tak niewiele miejsca, że do wielu ta wiadomość, zdaje się, jeszcze nie dotarła. To Wisłocka nie żyje? Najpopularniejsza doktor od ars amandi -jak ją nazywano -miała 84 lata. Schorowana od wielu lat nie udzielała się medialnie, kto jednak chociaż raz nie słyszał o autorce „Sztuki kochania”? Od chwili gdy książka pojawiła się na rynku, a było to 30 lat temu, kupiło ją ponad siedem milionów ludzi. Pamiętam, jakie poruszenie wywołała w moich gimnazjalnych ławach. Zgorszenia, ale 1 śmiechu było co nie miara. Tym ostatnim pokrywaliśmy młodzieńczy wstyd i lęk przed nadchodzącą inicjacją. W głoszone przez Wisłocka poglądy świetnie wpisuje się powiedzonko francuskiego moralisty Jeana De La Bruyere'a, które być może Pan zna: „Zdarza się często, że kobieta ukrywa przed mężczyzną wszystko, co do niego czuje, podczas gdy on ze swej strony udaje wszystko, czego nie czuje”. „Co robić, żeby tak nie było?” – pytali kilkadziesiąt lat temu obywatele. A ona im odpowiadała. Nie gasić światła w sypialni, bawić się seksualnością, przestać grać, niczego nie udawać, a wówczas będzie nam w łóżku dobrze jak nigdy dotąd. Wisłocka, uważana – zwłaszcza przez mieszczańskie środowiska – za skandalistkę, błyskawicznie zaskarbiła sobie sympatię ludzi młodych. Czytano ją pod poduszką i na uniwersytetach. Już w latach 50. jeździła po całym kraju z wykładami i propagowała antykoncepcję. Namawiała nie tylko do świadomego macierzyństwa, ale i do radości, jaka kobieta i mężczyzna mogą znaleźć w sypialni. Jako pierwsza przestała publicznie opowiadać tak zwane głodne kawałki o tym, że mężczyzna najpierw zakochuje się w kobiecie, a dopiero potem ma ochotę na coś więcej. Pani doktor prosto z mostu waliła, że najpierw to mężczyzna ma w głowie seks, a dopiero potem zaczyna myśleć o miłości. Prawda? Aż boję się dodać, ale moja babcia też tak uważała.

Takie spojrzenie na świat nie bardzo pasowało do obywatelskiej rzeczywistości tamtych czasów, według której kobieta i mężczyzna są na świecie po to, żeby zbudować podstawową komórkę społeczną, jaką jest rodzina. A mimo to w telewizji przeznaczano dla niej najlepszy czas antenowy Stała się jedną z najpopularniejszych kobiet w Polsce. Od czasów Boya-Żeleńskiego i Ireny Krzywickiej znowu pojawił się ktoś, kto o seksie mówił z sensem, obrazowo i bez pruderii. Dla mnie Wisłocka to taka polska doktor Ruth Westheimer, o której już Panu pisałam i której kilka generacji Amerykanów zawdzięcza zwycięstwo nad obyczajowym spętaniem. Na swój sposób rubaszna radziła sobie z tymi ograniczeniami jak mało kto. Nie używała uczonych pojęć, nie posługiwała się hermetycznymi metaforami, ale jak sama mówiła w jednym z wywiadów: „Ważne, że proponowałam pewne układy takim, co mieli tu za wąsko, tam za szeroko, tu za krótko, tam za długo”. Gdy pytano ją o to, dlaczego dziewczyny są teraz takie łatwe, a mężczyźni niehonorowi, odpowiadała „Zawsze były normalne, przyzwoite dziewczyny i te puszczalskie. Byli mężczyźni, którzy mieli poczucie odpowiedzialności za kobietę i tacy, którym było w tym względzie wszystko jedno. Bałamucili dziewczynę, zostawiali ciężarną i odchodzili w siną dal”. Dla Wisłockiej wszystko było proste i do wypowiedzenia na głos. Impotencja, andropauza, menopauza, punkt G i to, że czasami ma się ochotę na zdradę. Wisłocka to taki polski Kinsey w spódnicy. Chociaż miała w tych sprawach własne cenzury co dobre, a co nie. Jakoś nie przemawiały do jej wyobraźni kajdanki, które miały urozmaicać ars amandi. Bicie paskiem po pupie, lateksowe ubranka itd. Myślę, że gdyby tylko mogła, to chętnie by parę rzeczy Kinseyowi w tym względzie próbowała wyperswadować. Czy dlatego, że mimo wszystko była kobietą? Nie, ona przede wszystkim wierzyła w zdrowy seks zdrowych ludzi.

Budując swój zawodowy autorytet, rzuciła na szalę własną prywatność. Otwarcie mówiła o tym, że można być szczęśliwym na tysiąc sposobów i tak jak to było w jej przypadku, niekoniecznie w łóżku. Najwyraźniej się z mężem nie dopasowała. On chciał stale. Ona rzadko. Zdradzał ją, ale skoro nie chciała się kochać, to jak mogła mu mieć za złe skoki w bok? Wiedziała, co to znaczy być kobietą samotną, gdy po rozwodzie doświadczyła towarzyskiego ostracyzmu. Nie ukrywała tego. Stała się wiarygodna dla swoich pacjentów. Nauczyła ich, że w miłości potrzebna jest dyscyplina. Przestrzegała, żeby nie wierzyli w opowieści o niegasnącym pożądaniu między kobietą a mężczyzną, bo te czynią w naszym życiu więcej szkody niż pożytku. Ciekawe, jak zareagowałaby na słowa Kinseya, że istnieją tylko trzy anomalie: abstynencja, celibat i opóźnione małżeństwo? Nie trudno bowiem zauważyć, że głównym punktem odniesienia w tej klasyfikacji jest seks, a raczej jego nieuprawianie. Chociaż opóźnione małżeństwo można sobie doskonale wyobrazić jako związek dwojga ludzi, którzy właśnie w tym momencie życia i to nie zawsze na własne życzenie, wreszcie odnaleźli spełnienie w życiu intymnym. Abstynencja zaś celibat to zazwyczaj własny wybór, nieprawdaż?

I jeszcze jedno, Wisłocka przez całe życie propagowała myśl równio ważną jak ta, która źródła radości we dwoje sytuuje w udanym seksie Według niej miłość to także, a może raczej przede wszystkim słowa jakie do siebie wypowiadamy, troska, jaką się otaczamy, przyjaźń. Na nic gorące uściski, namiętne pozy i bicie rekordów erotycznej tężyzny gdy okazuje się, że seksualna temperatura znacznie obniża się wraz z dniami i miesiącami, które mijają. Na nic. Lepiej więc przygotować się może nie na ersatz miłosnego figlowania, ale fakt, że to, co nadchodzi potem, jest o wiele trudniejsze do zrealizowania. To trudne, zwłaszcza że żyjemy w czasach, które nie lubią takich stwierdzeń i każą nam wierzyć i walczyć o ekstazę, która według specjalistów już niedługo dzięki min. koncernom farmaceutycznym będzie trwać do końca życia. Dziś trwa do końca miłości.

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, środa po południu

Małgorzato,

jeśli dusze ludzkie po śmierci faktycznie przechodzą do jakichś innych światów – a jako wierzący w Boga fizyk ufam, że tak się dzieje – to jestem pewny, że dusza Kinseya i dusza Wisłockiej trafiły do tego samego. Kinsey czekał tam niecierpliwie na Wisłocką, aby wypełnić jej ankietę i wysłuchać jej historii. Dowiedział się już wszystkiego od Ruth Westheimer, miał już dość rozmów z Mastersem i Johnson i nudził go śmiertelnie Van de Velde. Oni wszyscy przybyli po śmierci z wszechstronnie zbadanego i od dawna seksualnie wyzwolonego Zachodu. Wisłocka przychodziła z krainy, która za życia Kinseya (zmarł w 1956 roku) była białą plamą na seksualnej mapie ziemi.

Jeśli na straży tych różnych światów Stwórca postawił świętych, to z pewnością w świecie Kinseya i Wisłockiej strażnikiem jest święty Augustyn. Przyzna Pani, że wybór Augustyna byłby dowodem wielkiej mądrości Stwórcy, prawda? Pamiętam do dzisiaj jeden z Pani felietonów do „Wprost” z początku 2003 roku, w którym cytowała Pani słynne zdanie św. Augustyna: „Penis jest czymś, co nie dość, że się unosi, to czyni to z własnej woli”. Zapamiętałem ten felieton, bowiem zajmowała się w nim Pani, z właściwą sobie swadą, męskimi penisami. Gdy atrakcyjna feministka pochyla się nad penisem, to jest to moim zdaniem zawsze godne zapamiętania.

Po okresie bardzo rozwiązłej młodości (z tego okresu pochodzi powyższy cytat) święty Augustyn się nawrócił i stał się bardzo gorliwym neofitą. Jego nauki są do dzisiaj (to już grubo ponad 1500 lat) inspiracją ultrakonserwatywnej teologii moralnej. Jej głównym założeniem było zerwanie z ideą manicheizmu, według której świat jest miejscem nieprzerwanej bitwy między siłami dobra i zła, światła i ciemności. Święty Augustyn, który przed przejściem na chrześcijaństwo sam był zagorzałym manichejczykiem, zaczął w pewnym momencie swojego życia z pasją zwalczać dawną wiarę. Odmówił złu wszelkiej realności i zaczął głosić, że zło jest po prostu brakiem dobra, a nie samodzielnym, niezależnym bytem. Podobnie jak ciemność jest niczym innym jak tylko brakiem światła. Ludzie według św. Augustyna dzielą się na dwie rozłączne grupy: jedni będą zbawieni, drudzy skazani na wieczne potępienie.

Nie kto inny jak Augustyn połączył grzech pierworodny, pożądanie i seks. Twierdził, że grzech pierworodny jest przenoszony z pokolenia na pokolenie poprzez przyjemność seksualną. Zdaniem Augustyna stosunek seksualny, sam w sobie skażony, powinien być usprawiedliwiony czystym motywem – dążeniem do prokreacji. Św. Augustyn nie tylko przebiegł w swojej biografii sprintem od rozpusty, przez stoicyzm do religijnego fanatyzmu, ale także okazał się pierwszym ewolucjonistą! Poszukiwanie przyjemności w seksie według Augustyna nabrało rangi powtarzalnego grzechu pierworodnego! Dotyczy to w pierwszej kolejności 88% wszystkich onanizujących się mężczyzn (według Kinseya), którzy robią to przecież nie dla prokreacji, ale dla czystej przyjemności. Nawrócony seksomaniak, który stał się świętym i dostał posadę strażnika dusz badaczy zachowań seksualnych ludzi. Nie wiem jak Wisłocka, ale Kinsey byłby zachwycony. W ziemskim świecie nigdy nie unikał dyskusji z mądrymi strażnikami moralności. Tych głupich ignorował. Gdy, nie mając żadnych przekonujących argumentów, zaczynali go obrażać, po prostu odwracał głowę i spokojnie się oddalał.

Ciągle mam w swoim księgozbiorze (przewiezionym z Polski) bardzo zniszczoną i bardzo „wyczytane” „Sztukę kochania” Wisłockiej. Nie przypominam sobie, aby moje córki kiedykolwiek miały (do wczoraj) ją w rękach, chociaż stała dostępna na półce i powinna kusić chociażby tytułem. Ale może kochanie nie jest dzisiaj żadną sztuką? Dla nich ta książka jest okropnie przestarzała, pokolenie „Bravo Girl” traktuje Wisłocką jak książkę historyczną ze śmiesznymi obrazkami. Gdy powiedziałem im, że ta książka była pierwszym z prawdziwego zdarzenia poradnikiem seksuologii w krajach Układu Warszawskiego, to zapytały mnie, co to jest… Układ Warszawski. No cóż… – pomyślałem – kolejne zwycięstwo polityki nad miłością. Odstawiłem książkę na półkę i zacząłem opowiadać wszystko, co wiem o stojących na straży pokoju polskich granic bratnich armiach w Bułgarii i Rumunii. Zdenerwowałem się dopiero wtedy, gdy młodsza córka zapytała mnie, gdzie jest Rumunia i co mogła mieć wspólnego z Polską. Czego oni ich teraz uczą w tych szkołach?!

Dla mnie ta książka jest symbolem. Gdy wyszła po licznych perypetiach (dowiedziałem się o tym z ostatniego wywiadu z Wisłocką udzielonego kilka miesięcy przed śmiercią) w 1976 roku (miałem wtedy 22 lata), była sztandarowym znakiem zmian zachodzących wtedy w Polsce. Peweksy, małe fiaty, fotografie nagich kobiet na ostatniej stronie studenckiego miesięcznika „ITD” (przez pewien czas bardzo wtedy jeszcze młody, szczupły i socjalistyczny Aleksander Kwaśniewski był redaktorem naczelnym tego miesięcznika) i Wisłocka – substytut wolności w Polsce należącej wtedy do Układu Warszawskiego. Ludzie, naczytawszy się zachłannie Wisłockiej, wsiadali do swoich małych fiatów i jechali do lasu kochać się jak szaleni na tylnych siedzeniach samochodów zaprojektowanych dla liliputów z cyrku. Po drodze zatrzymywali się przy Peweksach i kupowali papierosy marki „More”. Pamięta Pan? Czarne i erotycznie długie, po 40 centów paczka. Około 10 mg trucizny na jeden papieros zakupiony za bony lub dolary nabyte nielegalnie od konika.

W „maluchach” robili to samo co Amerykanie na tylnych siedzeniach swoich wielkich jak czołgi cadillaców. Zapalali potem cienkiego, czarnego More'a i chwilowo czuli się wyzwoleni. Jeśli kobiety nie miały na tylnym siedzeniu małego fiata orgazmu, to po powrocie do swoich M2, M3 lub M4 w blokach z betonu, w których nie ma wolnej miłości, otwierały na powrót książkę Wisłockiej i dowiadywały się, że „brak orgazmu zdarza się kobietom bardzo często”. Gdy mężczyźni mieli zaburzenia erekcji lub przedwczesne wytryski, to zrzucali to na sytuację, smród benzyny i oleju dochodzący z komory silnika umieszczonego zaraz za siedzeniem albo brak miejsca w samochodzie. Kobiety nie dość, że martwiły się brakiem swojego orgazmu, martwiły się również dysfunkcją erekcji lub eiaculatio praecox swoich partnerów z tylnego siedzenia. Wisłocka i w tej materii je uspokajała.

Michalina Wisłocka była pierwszą prawdziwą polską nauczycielką seksuologii. Może nawet (na początku) o tym nie wiedziała. Jej książka była oprócz wszystkiego także podręcznikiem. Nowoczesnym i na tamte, i jak się okazuje także na te czasy, jedynym prawdziwie uczciwym. Jakże innym od tych drukowanych w dzisiejszej Polsce wolnej od cenzury Ostatnio wpadł mi w ręce podręcznik wychowania seksualnego dla szkół średnich pod redakcją niejakiej pani Teresy Król wydany przez wydawnictwo Rubikon. Podręcznik jest zalecany przez ministerstwo i powstał za pieniądze podatników (czyli także moje). I co tam czytam? Na przykład to (tylko dwa charakterystyczne cytaty):

(1) pigułka antykoncepcyjna całkowicie rozregulowuje naturalne mechanizmy funkcjonowania kobiety;

(2) masturbacja może być przyczyną niedorozwoju lub innych schorzeń.

Przerzucałem kartki tego „podręcznika” i czekałem z niecierpliwością na fragmenty o tym, że mężczyznom od masturbacji robią się na dłoniach czyraki, kobietom od seksu oralnego wypadają zęby, a prezerwatywy regularnie stosowane powodują łupież lub w skrajnych przypadkach ślepotę. Na szczęście nie trafiłem. Ale cenzura, jak widać, ciągle istnieje…

„Sztuka kochania” Michaliny Wisłockiej nigdy nie była dla mnie tylko zimnym poradnikiem. Pamiętam, że gdy już otrząsnąłem się z pierwszego hormonalnego podniecenia wywołanego tą książką, zrozumiałem, że jest ona także o tym, jak kochać. Pełna ciepła, serdeczności i wyrozumiałości.

Jestem pewny, że gdy Św. Augustyn oddali się na chwilę, Kinsey szepnie do ucha Wisłockiej, że bardzo jej zazdrości. I że wcale nie chodzi mu o te niewiarygodne siedem milionów sprzedanych egzemplarzy „Sztuki kochania” (nie licząc pirackich dodruków), ale że najbardziej zazdrości jej jednego: że udało się jej napisać o miłości. Nie raport, ale książkę…

Serdeczności,

JLW

Warszawa, czwartek

Panie Januszu,

tak naprawdę, to pisze Pan o tym, że żyjemy w czasach, w których sztuka kochania nie jest już nikomu potrzebna. Zrobiliśmy z niej jeszcze jedną czynność i tym samym odarliśmy z jakiejkolwiek tajemnicy. Żyjemy w przeświadczeniu, że jesteśmy już tak wyedukowani, że niczego już nie możemy się w tym względzie nauczyć. Świat pełen jest więc idealnych kochanek i kochanków. Skąd w takim razie te powalające statystyki, z których wynika, że aż 98% Niemek do perfekcji opanowało sztukę nie tyle kochania, co udawania szczytowania?

Zresztą nieważna jest tutaj narodowość, gorzej, że dla statystyki nie ma znaczenia, czy robią to dla świętego spokoju, czy z pragnienia, aby zasłużyć na miłe słowo i nową torebkę, czy z obawy, że mogłyby zostać uznane za oziębłe. To chyba ostatni bastion, jakiego do dziś nie udało się zdobyć wyemancypowanym kochankom. Nie potrafią z wdziękiem, bez obłudy i patrząc mężczyźnie prosto w oczy przyznać – dzisiaj nie mam ochoty, idę spać.

Syndrom bolącej głowy nadal trzyma się mocno, a firmy farmaceutyczne tylko zacierają ręce. Z pomocą seksualnym kłamczuszkom i erotycznym udawaczkom miała przyjść Viagra dla kobiet, ale jak właśnie orzekli amerykańscy lekarze, nie tylko nie skłania kobiet do harców, ale i nie wiadomo, jakie ma działanie uboczne.

Rozmawiałam dosłownie przed chwilą z jedną z koleżanek, która stanowiła całkowicie przemeblować, a dokładniej rozwalić swoje życie, ponieważ spotkała mężczyznę, który okazał się bardzo dobrym kochankiem. Lepszym niż jej mąż, z którym jest już ćwierć wieku. Jak łatwo więc obliczyć, koleżanka także ma już za sobą pól wieku życia. Wydawało mi się, że nie jestem moralizatorką, ale gdy słucham, że można wszystko zakończyć dla kogoś, kto nie jest tego wart, to szlag mnie trafia. Sztuka kochania wyparła tu sztukę myślenia. Jeśli nie dopadła nas amnezja i jesteśmy w stanie cofnąć się pamięcią do byłych związków, to jakże możemy przeoczyć fakt, że na łóżku związku nie da się zbudować. Bo seks nudzi się ludziom najszybciej. A wtedy zaczyna się dostrzegać nie tylko niedoskonałości ciała kochanka, ale i poważne rysy na jego charakterze. Czasami myślę sobie, że marny jest los mężczyzny, który trafia na kobietę nienasyconą. Tu mu coś strzyka, tam go coś łamie, z zainteresowaniem zaczyna przyglądać się reklamom środków na bóle w krzyżu, a tu każdej nocy musi udowadniać, że ta, z którą uprawia seks, jest najbardziej pożądaną kobietą na świecie. Ona zaś, zagłuszając swój lęk przed tym, że może wybrała niefortunnie, domaga się upojnych nocy na dowód, że jednak nie wybrała źle. Nie rozumiem kobiet, które nie potrafią pogodzić się z tym, że życie prowadzi je tylko w jednym kierunku. Do starości. To musi być straszne, gdy nieprzygotowani na spotkanie z mijającym czasem, podejmujemy z nim walkę, w której wygrany jest zawsze czas. Uświadomiłam sobie, że w moim domu ani babcia, ani mama nigdy nie mówiły o tak zwanym zagrożeniu zmarszczkowym. Dla babci kobieta 50-letnia to sam kwiat, a i tej 60-letniej, jej zdaniem, nic nie brakowało. Przypominam także sobie, że każda z nich miała taką koleżankę jak moja, oszalałą dla faceta, który bardzo szybko miał dosyć odgrywania Casanovy. Jedna z nich była właścicielką zakładu fryzjerskiego – a on był jego menedżerem i czekał tylko, gdy ukochana pojedzie odmładzać się do sanatorium. Wtedy wszystkie klientki były jego. Uwodził skutecznie.

Druga była żoną zdolnego filmowca, byłego więźnia Oświęcimia. Gdy ją poznał, to na wszystkim mu w życiu bardzo zależało poza seksem. Dlatego ze spokojem i swego rodzaju radością przymykał oko na wszystkie skoki w bok żony. Jemu się nie chciało, a jej aż nadto. Jedna była notorycznie zdradzana, a druga notorycznie zdradzała. W sumie wyszło na zero?

Pozdrawiam,

MD

Frankfurt nad Menem, piątek po południu

Małgosiu,

proszę zwróć uwagę na nagłówek. Prawda, że ciepły i bardzo osobisty? I na dodatek mam całkowite przyzwolenie Twojego męża Dirka. I tak nikt nie nazywa Cię tak jak on. Nie musi – nawet tym – z nikim się dzielić. Przeszliśmy na ty. Przyznaj, że bardzo późno. Ile to dni? I ile nocy?

Cały akt okazał się prostszy, niż sobie to wyobrażałem. Twój ciepły uśmiech na korytarzu w pałacyku Sobańskich w Warszawie, kieliszki wina w Twojej i mojej dłoni i nagle to zdanie wychwycone uważnie ze zgiełku rozmów wokół nas: „Panie Januszu, mam na imię Małgosia…”. Pamiętam, że dotknąłem Twojej dłoni…

W dzisiejszych czasach dla wielu, szczególnie bardzo młodych ludzi, nie ma to znaczenia. Przejście od formy „pani/pan” do formy „ty” nie jest żadną formalnością, a utrzymywanie tej pierwszej wydaje się im staroświeckie i sztuczne. Wiem coś o tym. Po wydaniu moich książek otrzymałem ponad 17 tysięcy e-maili. Większość piszących zwraca się do mnie na ty. Gdy zdarzy się, że im odpowiadam, zawsze zwracam się do nadawcy per pani/pan. Nie potrafię i nie chcę inaczej. Wydaje mi się, że robiąc inaczej, nie okażę im należytego szacunku. Potrzebuję przekroczenia pewnej granicy bliskości i bardzo wyraźnego przyzwolenia, aby zwrócić się do kogoś na ty.

Ta granica może dla różnych osób znajdować się w zupełnie różnych miejscach. Przypomina mi się w tym momencie opowiadanie Tomasza Jastruna pt. „Morderca i dziecko” ze świetnego tomiku „Gorący lód”. Para bohaterów tego opowiadania, którego akcja rozgrywa się w wagonie sypialnym pociągu, po bardzo krótkiej kilkuminutowej znajomości ląduje w łóżku (a raczej w kuszetce). Tuż po intensywnym i bardzo wyrafinowanym zbliżeniu, mężczyzna ciągle nie czuje się uprawniony do zwracania się na ty do kobiety, którą przed chwilą penetrował. Zostaje za to jednoznacznie skarcony słowami: „I mów mi na ty, to nieładnie zaglądać komuś w tyłek, a potem nadal mówić pani…”.

W Niemczech jest to nawet bardziej przestrzegane niż w Polsce. Czasami do granic absurdu. Z wieloma moimi koleżankami i kolegami do dzisiaj, po ponad 17. latach prawie codziennych spotkań i rozmów, zwracamy się do siebie, wciąż używając formy „sie” (pan/pani). Na formę „du” (ty) odważyłbym się wyłącznie po wyraźnej propozycji z ich strony. Pamiętam charakterystyczny, dla mnie niezrozumiały i jednocześnie zabawny, incydent sprzed kilku lat. Podczas dyskusji na temat projektu, który realizowaliśmy w grupie, doszło do ostrej sprzeczki pomiędzy dwoma kolegami z naszego zespołu. To, co miało być merytorycznym „brain storming”, wydostało się spod kontroli i przerodziło w typowe „blame storming” (musisz to znać ze swojej zawodowej praktyki), czyli siedzenie przy stole i usilne poszukiwanie winnego (angielskie „blame” to polskie „wina”). Nie prowadzi to do niczego, jest bezsensowną stratą czasu i projektowi w żadnym wypadku nie pomaga. Podczas poszukiwania winowajcy jeden z kolegów posunął się zbyt daleko, podniósł głos i, tak uważali wszyscy obecni na sali, obraził tego drugiego. Oprócz gwałtownej riposty usłyszał w obecności wszystkich także to: „Od dzisiaj, proszę, aby pan to zapamiętał, przestajemy być na ty”. Do dzisiaj ci dwaj koledzy trwają przy formie „pan”.

Niemcy bardzo często wypowiadają bliskość i wracają do formy oan/pani”. gdy poczują się dotknięci, zdradzeni lub uznają, że spotkał ich brak lojalności. Znam nawet jedną eksparę małżeńską, która po 22 latach małżeństwa (sic!) i bardzo brudnej sprawie rozwodowej, wróciła do formy „pan/pani”. I to wcale nie z inicjatywy adwokatów. Nie mogę sobie wyobrazić (mają dwóch kilkunastoletnich synów) reakcji ich dzieci, gdy słyszą, jak matka zwraca się do ojca „proszę pana”…

Jesteśmy w końcu na ty i zrobiło się cieplej. Cieszę się bardzo i dziękuję za zaufanie. Będę długo pamiętał okoliczności tego wydarzenia. Także przez wyjątkowe ambiente i niecodzienny powód naszego osobistego spotkania. Uroczystość wręczania Srebrnych Jabłek 2004 przyznawanych przez Twój miesięcznik. Czułem się wyróżniony zaproszeniem. Naukowców rzadko zaprasza się do świata „pięknych i bogatych”, których fotografie ukazują się później w błyszczących, kolorowych magazynach. Może seksuologów (uroczy prof. Zbigniew Izdebski, z którym posadziłaś mnie przy jednym stole) tak, ale informatyków lub chemików chyba bardzo rzadko…

Spędziłem niezapomniany wieczór. Zapraszając, wprowadziłaś mnie do innego świata. Większość ludzi, których spotkałem, znam z okładek miesięczników lub ekranu telewizora. Interesujące było poznać ich osobiście. Prof. Izdebski opowiadał frapujące historie o seksie, Grażyna Szapołowska zmieniła perfumy (gdy nagrywałaś nas do „Gorączki” pachniała zupełnie inaczej) i stała się bardziej refleksyjna. Majka Jeżowska, która dotąd kojarzyła mi się wyłącznie z dziecięcymi piosenkami moich córek, zaśpiewała, ku mojemu zdziwieniu, porywająco bluesa. Poza tym trudno było oderwać wzrok od jej biustu. Podobnie jak trudno było mi oderwać wzrok całej Joanny Brodzik, która podeszła do mnie, aby powiedzieć, że napisałem ważne dla niej książki. Marcin Daniec z kolei opowiadał przezabawne historie przy papierosie. Rozbawia ludzi, będąc po prostu sobą. Nie tylko za pieniądze. Skromność, byłem tym zaskoczony, panowała na tej sali zaprojektowanej przez rozrzutnych architektów. Większość zaproszonych to ludzie sukcesu. Wiem, jak ciężko pracuje się na sukces. Ile rzeczy traci się przy tym i jak często trzeba dokonywać bardzo trudnych wyborów w dążeniu do niego. Zachowanie przy tym skromności jest miarą prawdziwej wielkości.

Obok mnie przy stole siedziała urocza kobieta w moim wieku, której nazwiska nie zdążyłem zapamiętać. Rozmawialiśmy, w pewnym momencie zapytała: „Pani Januszu, zejdzie pan ze mną zapalić papierosa?”. Zeszliśmy do sali w piwnicy. Truliśmy się papierosami obok Dańca i jego młodej żony. W pewnym momencie zapytałem, czym zajmuje się, gdy nie bywa na takich przyjęciach. Odpowiedziała, że pracuje w „branży kosmetycznej”. Zawsze, gdy jestem w Polsce, kupuję polskie kosmetyki, zabierając je do Frankfurtu. Dla siebie, dla mojej rodziny, dla przyjaciół i znajomych. Zapytałem, czy może wie, dlaczego tak trudno kupić je w sklepach na Zachodzie, na przykład w Niemczech. Moim zdaniem, dodałem, niczym nie ustępują tym zachodnim. Dowiedziałem się, że ustępują. Głównie nakładami na promocję i „agresywną reklamę”. Poza tym niczym. Zapytałem, skąd to wie. Odpowiedziała: „Muszę wiedzieć, panie Januszu. Nazywam się Irena Eris”.

Faktycznie. Eris Irena z „branży kosmetycznej” musi to wiedzieć…

Serdecznie Cię pozdrawiam,

Janusz Leon

Warszawa, sobota

Januszu,

tylko dlatego nauczyłam się niemieckiego, poza odpuszczeniem sobie – przynajmniej na początku – skomplikowanych form gramatycznych, że miałam szczęście trafiać na Niemców, którzy utwierdzali mnie w przeświadczeniu, że popełniane przeze mnie błędy to taki mój charme. Wybaczono mi nawet wówczas, gdy swojej przyszłej teściowej powiedziałam, że jest straszna, a miałam zupełnie inny przymiotnik na myśli. Mimo to zapamiętale zgłębiałam tajniki obcej mowy, żeby jak najszybciej zrozumieć, co i o czym czyta mój mężczyzna, co go interesuje i jakimi słowami opisuje świat, w którym mamy razem zamieszkać. To ważne, bardzo ważne, bo kiedy mijają uniesienia i szały, to to, co nie tylko łączy, ale i zaczyna dzielić ludzi, to słowa, którymi się posługują. Psychologiczny banał, który jednak w codziennym życiu zdaje się mieć potworną siłę rażenia. Jedno słówko, a z nim tysiące jego interpretacji. Może dlatego tak spodobała mi się kiedyś zasada starszego kolegi po fachu, według której dzielił on mężczyzn na tych, którzy lubią „to” robić i na tych, którzy po „tym” chcą jeszcze pogadać. Miło, że tak dobrze czułeś się na naszej uroczystości. Miło przyglądać się ludziom, którzy mimo zawirowań szanują się na tyle, żeby spotykać się ze sobą przez całe życie. Chociaż nie jest to wcale takie proste.

Nigdy nie należałam do „warszawskiego towarzystwa”, które chociaż za sobą nie przepada, to konsekwentnie się adoruj Widzę, spotykam, czasami obserwuję i tyle. Słynne pary również. Gdy jednak potem czytam peany na cześć miłości i szczęścia, jakie się im przytrafiło, to… mimowolnie dzielę w pamięci majątek kochających się nad życie współmałżonków i nie mogę zrozumieć jak to możliwe, że po jego podziale notorycznie zdradzana, nieszanowana żona mogła sobie całkiem nieźle żyć, a mimo wszystko decyduje się na publiczną maskaradę. Czyżby wychodziła z założenia, że trochę środowiskowego wstydu to przecież nic takiego, a i tak cała Polska wierzy w łączące ją z mężem uczucie. Wierzy i zazdrości. To bardzo ważne. Znaleźć się w centrum zachwytu i zawiści. Nic to, że publika wierzy w to, czego nie ma i zazdrości, tego, co jest ułudą. Najbardziej przykra dla pomiatanych nałożnic, które zniosą wszystko w imię miłości do torebek Prady i pragnienia posiadania męskiego ramienia na prestiżowym przyjęciu, jest pokoleniowa zmiana żon. W ich oczach czai się strach. Pałeczkę przejmują dużo młodsze, jędrniejsze i bywa, że coraz bardziej wymagające panie. Bardziej im do twarzy w markowych ciuchach, a i męskie ramię wyraźnie zyskuje na atrakcyjności, gdy zawisa na nim szczupła rączka młodziutkiej kandydatki na nową oblubienicę. Na nic zdaje się hasło, że to przecież tak pięknie dojrzewać i starzeć się z godnością. W ruch idą igły, skalpele i nożyczki krawcowej, która tam skraca, a gdzie indziej… nie, nie wydłuża, ale skraca jeszcze bardziej. Nie mam nic przeciwko temu, żeby każdy robił ze sobą, co mu się podoba, ale widok podobnie zoperowanych, ponaciąganych, wystraszonych i czujnie rozglądających się prawie już byłych żon robi przykre wrażenie. A gdzie poczucie własnej wartości, gdzie miłe sercu wspomnienia, że przecież męskie ramię wyciągało się kiedyś i w ich kierunku, gdzie wreszcie szacunek do czasu, którego nie da się zatrzymać? O mężach starzejących się żon nie będę wzmiankowała, bo po pierwsze, natura sama sobie wyregulowała rytm podupadania ich stanu ducha, ciała i konta, a poza tym i tak nic nie nadwyręży ich przeświadczenia, że nigdy się nie zestarzeją. A i nie raz jeszcze zamarzy się im powrót w stare domowe pielesze, gdzie wystarczały rzucone od niechcenia słowa, a zamiast wykazywać się w sypialni, można było wylegiwać się na kanapie. Pochrapać też było można.

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, niedziela nocą

Małgorzato,

istnieją ludzie, którzy odstrzeliwują sobie mózgi, gdy uznają, że zapisy wiedzy tam zgromadzonej nie pozwalają im dalej z sensem żyć. Gdy używają do tego Magnum kaliber 44, to czerwonawe od krwi strzępy rozerwanych ma małe kawałki mózgów można znaleźć w promieniu dziesięciu metrów. Gdy na miejsce wystrzału wybierają żwirową alejkę w pobliżu kontenera na biologiczne odpadki, to mogą być pewni, że duża część ich mózgów wyląduje i zmiesza się z biologiczną breją w znajdującym się o kilka kroków śmietniku. Czy taką pewność chciał mieć Hunter Thompson, który ostatniej niedzieli popełnił samobójstwo na terenie swojej górskiej posiadłości niedaleko Aspen w Colorado?

Jest to wysoce prawdopodobne. Taką spektakularną śmiercią Thompson załatwił minimum dwie sprawy na raz. Po pierwsze, jednoznacznie pokazał światu, co sądzi o wiedzy, jaką o nim zgromadził (a jako dziennikarz kilku znanych i renomowanych amerykańskich dzienników i tygodników – między innymi „Time'a” i „National Observera” – żył z gromadzenia wiedzy). Po drugie, wiedział, że pozostawia, strzelając sobie w głowę z Magnum, doskonały materiał dla dziennikarzy, którzy z pewnością opiszą jego samobójstwo.

Temat samobójstwa jest chyba – proszę, wybacz mi teraz zimny reporterski język w obliczu śmierci człowieka, ale wiem, że duszy. Thompsona to nie przeszkadza -jednym z „najwdzięczniejszych” dla dziennikarza. Sam Thompson za życia bardzo chętnie opisywał samobójstwa innych. I przez pewien czas robił to zupełnie inaczej niż reszta dziennikarzy. Jego sposób pisania przeszedł do historii pod nazwą „gonzo” (Thompson miał zresztą przydomek „Gonzo” i nawet nekrologach, które ukazały się po jego śmierci w USA, nazywa się go Hunter „Gonzo” Thompson). Pisząc o wydarzeniach z otaczającego świata, celowo rozmywał granicę pomiędzy piszącym a tematem, pomiędzy faktami i fabułą. Taki sposób dziennikarstwa – o czym pewnie, jako wytrawna redaktor wiesz lepiej niż ja – nazywano dziennikarstwem „gonzo”. Thompson jako pierwszy skutecznie i przekonująco dla czytelników połączył reportaż z nowelistyką. Uważał, że koktajl z samych faktów (których nigdy nie przeinaczał!) jest bez zapachu i mdły w smaku. Trzeba do niego wycisnąć sok z nastroju, dodać likier z pozornie nieistotnego opisu miejsca zdarzenia, a koktajl dopiero wtedy będzie smakował. Kto jak kto, ale Thompson znał się na drinkach. Rzadko rozstawał się ze szklanką swojej ulubionej whisky Chivas-Regal. Na wieść o jego samobójstwie jego ulubiony bar Woody Creek Tavern w Aspen, gdzie Thompson wypił morze whisky, na jeden dzień zamknął swoje drzwi i ogłosił żałobę.

Czy nie uważasz, że pisząc tę książkę, w pewnym sensie uprawiamy dziennikarstwo „gonzo”? Mogłem przecież napisać, że Thompson się zastrzelił tego i tego dnia, tam i tam. A ja przecież tak nie zrobiłem. Dodałem cały fragment o biologicznym śmietniku? Czy to jest już „gonzo”?

Zaprzątam Twoje i swoje myśli Thompsonem wcale nie dlatego, że był pionierem jakiegoś nowego rodzaju dziennikarstwa. Bardziej jest mi bliski jako pisarz. Czytałem tylko jedną jego książkę. Już bardzo dawno temu. Nie ukazała się dotychczas w polskim tłumaczeniu. Thomson wydał ja w 1971 roku, ja przeczytałem ją w czerwcu 1984. Ta książka to „Fear and Loathing in Las Vegas” (Strach i wstręt w Las Vegas). Ze wstydem przyznaję, że była to jedyna książka z tzw. beletrystyki, którą przeczytałem podczas mojego rocznego stypendium doktorskiego w Nowym Jorku. Wtedy albo robiłem doktorat, albo pracowałem, wynosząc na plecach gruz ze zwalonych po rozbiórce domów. Na czytanie czegokolwiek spoza informatyki albo nie miałem czasu, albo nie miałem siły. Książkę Thompsona podrzucił mi w czerwcu 1984 mój amerykański przyjaciel Jim, sublokator z sąsiedniego pokoju w domu stewardesy Pan Arnu (chyba ją już kiedyś wspominałem, prawda?), która podnajmowała wolne metry kwadratowe swojej zrujnowanej i opustoszałej willi samotnym mężczyznom. Koniecznie białym. Przeszłość sublokatorów i ich kraj pochodzenia jej nie interesowały. Ważne było tylko to, że są biali i samotni. Swoisty przypadek rasizmu, prawda? Jak stewardesa rozpoznawała, że są samotni, nie wiem do dnia dzisiejszego. Przez przypadek wynajęła sąsiadujący z moim pokój Jimowi. Od słowa do słowa, od piwa do piwa i zaprzyjaźniliśmy się. Jim chociaż nie zostawił ani żony, ani dziecka w Polsce, z którą nie było wtedy nawet telefonicznej łączności, był nawet bardziej samotny niż ja. Walczył z tą swoją samotnością na różne sposoby. Bardzo często wciągając kokainę. Niedoszły architekt (wyrzucony ze studiów za narkotyki) pozostał wierny budownictwu i razem ze mną wynosił gruz na plecach z rumowisk Nowego Jorku. Wieczorami i nocami, gdy nie uszczęśliwiał akurat żadnej z kobiet, na których robił piorunujące wrażenie, palił marihuanę, słuchał mrocznej muzyki i czytał mroczne książki. Kiedyś mi powiedział, że jeszcze żadna kobieta nie dała mu tego, co daje przeczytana książka. Nie mogłem tego zrozumieć i któregoś razu poprosiłem go, aby podrzucił mi jedną z jego książek. Podrzucił mi „Strach i wstręt w Las Vegas” Thompsona. Już teraz wiesz, dlaczego akurat Thompson jest tematem na dzisiejszą noc…

„Strach i wstręt…” to książka o złu tkwiącym w ludziach. Ale także o tym jak bardzo źli stają się ludzie, gdy uwierzą, że aby przetrwać systemie, w którym się urodzili, trzeba być… złym. Wtedy, w 1984 roku, nie mogłem zrozumieć głównej idei, którą przekazywał Thompson. Amerykański system demokracji, nieograniczone możliwości, mit wolnego wyboru, prawo do indywidualnego szczęścia wpisane w konstytucję, pucybuci stający się właścicielami fabryk butów… Wszystko to wydawało mi się wtedy nieskazitelnie czyste i oszałamiająco piękne. Ja w absolutnym centrum wszechświata, moja wolność, moje nieograniczone prawo do szczęścia i mój los, który zależy tylko i wyłącznie ode mnie. Gdy przyjechało się z Polski, w której mój los zależał od urzędnika w wydziale paszportów, taka pełna zachwytu reakcja wydaje się naturalna. Jim zupełnie nie podzielał mojego zachwytu. Styl życia w USA nazywał „skorumpowanym mitem”, polityków „mutantami o brakujących nie tylko genach, ale całych chromosomach”, dziennikarzy tzw. wolnej prasy „obozem udawanych azylantów dla konformistów i nieudaczników”. Wtedy nie wiedziałem tak naprawdę, o czym mówi Jim. Wydawało mi się, że nawciągał się zbyt dużo kokainy, nawdychał przesadnie dużo dymu z jointów i w pewnym sensie bredzi, nawracając na komunizm „komunistę”. On chyba to podejrzewał. Może dlatego podrzucił mi książkę Thompsona.

Jim i Thompson mieli wiele wspólnego. Thompson także uwielbiał halucynacje wywołane narkotykami, także nie znosił dziennikarzy (chociaż był jednym z nich) i także uważał polityków za podgatunek ludzki. Z kolei Jim, podobnie jak Thompson, popełnił samobójstwo. Tyle, że nie użył do tego Magnum kaliber 44. Jako notowany przestępca nie miał prawa kupić broni (po normalnej cenie) w sklepie, których pełno w Nowym Jorku, a na kupno na czarnym rynku żal mu było pieniędzy wolał wydać je na książki i kokainę. Jim bez huku i rozgłosu powiesił się na pasku swoich spodni w przytułku dla bezdomnych w Baton Rouge, stolicy stanu Luizjana. Kilka kilometrów od kliniki, w której się urodził…

Książkę Thompsona przeczytałem drugi raz kilka lat temu. Zamówiłem ją sobie specjalnie w Amazonie. Pisałem wtedy „Samotność w Sieci” i próbowałem przypomnieć sobie jak najwięcej o Jimie (jego mocno sfabularyzowana biografia pojawia się w mojej książce). Przy drugim czytaniu po latach zrozumiałem „Strach i wstręt…” zupełnie inaczej. Prawda jest funkcją czasu. Mit amerykański jest mniej prawdziwy niż grecka mitologia pełna absurdu amerykańska wolność jest bardziej oszukańcza niż reklamy kremów po których jest się młodszym o 20 lat po 20 dniach. Pozorna nieprawda także.

Zastanawiałem się dzisiaj, czy Thompson zapowiadał swoje samobójstwo już w 1971 roku, wydając „Strach i wstręt…”. Dużo wskazuje na to, że tak. Chroniczne niepogodzenie się z miejscem, w którym trzeba żyć, i obłuda, którą trzeba tolerować, żeby tam żyć, przerasta często ludzi wrażliwych. A Thompson był niespotykanym wrażliwcem. Podobnie jak Jim.

Dzisiaj w internetowym wydaniu „Los Angeles Times” przeczytałem artykuł o samobójstwie Thompsona. „Czerwony dostojny cadillac stojący na nostalgicznym parkingu przed posiadłością kultowego poety słowa, trzydziestodwuletnia atrakcyjna żona pisarza Anita pogrążona w rozpaczy…”.

Niektórzy nie zrozumieli, że nawet „gonzo” trzeba umieć pisać…

Pozdrawiam,

Janusz Leon

Warszawa

Masz rację, prawda jest funkcją czasu. Tyle że nie dotyczy ona tylko amerykańskiej demokracji, greckich bogów i mazideł, które już po kilku godzinach nadają twoim oczom, a konkretniej skórze pod nimi, prawdziwego blasku. Dotyczy naszych wyobrażeń, oczekiwań, złudzeń. – Babciu, jaka ty jesteś cyniczna – reagowałam na jej słowa, gdy nie dawała wiary, że mężczyźni zakochują się w nas od pierwszego wejrzenia. – Mamo, zobaczysz, on się poprawi, tylko trzeba mu dać trochę czasu.

Tak na marginesie, wcale się nie poprawił. Podobnie było z rozpierającą serce dumą, że wokół ma się samych przyjaciół. Nie ma się. Niewielu tak naprawdę zależy na tym, żeby się nam w życiu udawała Niewielu cieszy się z naszych sukcesów. Wielu podskakuje do góry ze szczęścia, gdy słyszy o naszych porażkach. Początkowo ten brak symetrii między naszymi wyobrażeniami a brutalną rzeczywistością boli, potem daje nieprawdopodobną siłę. Jedni nazywają to mądrością życiową, inni mówią o nas, że mamy skórę nosorożca.

Im więcej wiemy o tej dysproporcji, tym bardziej musimy uodpornić się na głoszone przez innych prawdy, że w życiu liczy się tylko kasa, że nie można zaufać nikomu poza własną matką, że każdy dobry uczynek będzie ukarany.

Nie wiem dlaczego, ale z samobójstwem Thompsona skojarzył mi się eutanazja.

Samobójca to jej najżarliwszy wyznawca.

Są książki, w których człowiek zakochuje się natychmiast i na całe życie. W ten sposób uwiódł mnie kiedyś Milan Kundera i całkiem niedawno Joyce Carol Oates.

Ze swoją książką „Śmiertelni nieśmiertelni. Prawdziwa opowieść o życiu, miłości, cierpieniu, umieraniu i wyzwoleniu” dołączył do nich amerykański myśliciel i psycholog transpersonalny Ken Wilber. Znasz?

Pamiętasz werdykt Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, gdy zdecydowano, że sparaliżowana po szyję Diane Pretty ma umrzeć śmiercią naturalną? W orzeczeniu Trybunału pojawiło się słowo precedens, a tak naprawdę wszyscy wiedzieli, że Pretty przestanie oddychać i będzie po krzyku. Zdecydowani przeciwnicy eutanazji zaproponowali jej, żeby przestała jeść i tak doprowadzi do tego, o co walczy. Sumienia będą czyste. W każdym razie tych, którzy dziś mówią o niebezpiecznej subiektywizacji zabójstwa, a nie widzą najmniejszego problemu w prawnym usankcjonowaniu cierpienia, na które Pretty została skazana. Jednogłośnie. Treya miała 38 lat, gdy poznała swego męża Kena Wilbera. W dwa tygodnie po ślubie wykryto u niej nowotwór piersi czwartego stopnia. O życie walczyli prawie pięć lat. Operacje, naświetlania, nawroty, cukrzyca, chemia, naświetlania i nawroty. Najdroższe kliniki, niekonwencjonalne metody leczenia i nadzieja, że jest szansa na zwycięstwo. Tuż po diagnozie lekarzy Wilber zanotował: „W każdej chorobie człowiek musi się zmierzyć z dwoma różnymi jej aspektami. Po pierwsze, staje twarzą w twarz z samym procesem chorobowym… Po drugie, staje twarzą w twarz również z tym, co społeczeństwo, w którym żyje. i kultura tworzą wokół choroby – ze wszystkimi osądami, lękami. nadziejami, mitami, opowieściami, wartościami i znaczeniami. To społeczeństwo ocenia, kiedy i jak jesteś chory; kultura, w której żyjesz, wyznacza granice twego zdrowia: kiedy jesteś, a kiedy już nie jesteś zdrowy. Gdy więc pada z ust lekarza słowo «rak», musimy zmagać się nie tylko z własnym strachem, ale i z otoczeniem, które boi się go w tym samym stopniu. Najbardziej niepokojący jest fakt, że społeczeństwo osądza brak zdrowia jako zło” – pisze Wilber i zauważa, że każda z kultur ma w tej sprawie co innego do powiedzenia. Chrześcijaństwo zazwyczaj sytuuje chorobę jako karę Boga za grzech, New Age przekonuje, że choroba jest lekcją, dzięki której dowiadujemy się czegoś o sobie samych, ile religii i teorii tyle odmian raka.

Wilber przeplata w książce swoje refleksje zapiskami prowadzonymi przez umierającą żonę. „Zawsze zmagałam się z pytaniem, co jest dziełem mojego życia? Być może zbyt duży nacisk kładłam na działanie, a zbyt mały na bycie? To spostrzeżenie przynosi ulgę. Nareszcie mogę być sobą. Przestanę starać się być jak mężczyzna i zacznę rozkoszować się tym, że jestem kobietą”. Tuż przed śmiercią Trei, Wilber notuje: „Byliśmy różni i może to odnosi się do wszystkich kobiet i mężczyzn. Nauczyliśmy się doceniać te różnice – nie tylko je uznawać, ale odczuwać wdzięczność za to, że istnieją. Naszym ulubionym powiedzeniem stało się zdanie z Platona: «Mężczyźni i kobiety byli kiedyś jednością, ale potem zostali rozdzieleni i odtąd poszukiwanie, i pragnienie tej jedności jest nazywane miłością«„.

Myśleli o samobójstwie, skoczeniu z mostu i położeniu kresu temu wszystkiemu. Tak się jednak nie stało, w dniu, w którym okazało się, że Treya ma kilkanaście nowych guzów i przestaje widzieć, poddała się. Żeby umrzeć, nie potrzebowała zgody żadnego szacownego gremium i nie musiała tak jak Diana Pretty przestać jeść. Nie wiem, czy już widziałeś „Milion dollar baby” Eastwooda? Czy jednak człowiek nie powinien mieć prawa do tego, żeby nie tylko godnie żyć ale i godnie umrzeć? Czy sparaliżowana młoda bokserka musi przegryzać sobie język, żeby wykrwawić się na śmierć? Czy to jest w porządku, że aby tego znowu nie zrobiła, musi być na ogłupiających prochach? Czy ten, kto zdecyduje się jej pomóc, jest zabójcą?

Małgorzata

Frankfurt nad Menem, wtorek nocą

Małgosiu,

„głoszone przez innych prawdy…” – piszesz w swoim liście. Zastanawiałem się właśnie, czyich prawd słucham zawsze z największą uwagą, a potem w skupieniu myślę o tym, co usłyszałem. Dla mnie istnieje obecnie tylko jeden jedyny taki głosiciel. Karol Wojtyła, Polak na emigracji w Rzymie. Nie zgadzam się czasami z tym, co twierdzi, ale wiem, że cokolwiek twierdzi, to mówi prawdę. Swoją prawdę. Prawda jest tak samo względna jak wszystko inne i ulega weryfikacji, gdy przy niej trwamy. Wojtyła trwa przy swoich prawdach. Jest głową Kościoła, przewodzi Watykanowi i w związku z tym jest także politykiem. Żaden polityk – oprócz niego – nie jest prawdomówny Ani tu, gdzie obecnie mieszkam, ani w Polsce. W politykę wpisane jest kłamstwo. Dyplomacja jest sztuką żonglowania kłamstwami w taki sposób, aby „nie” oznaczało „być może”, a „tak” było zawsze warunkowe.

Politycy to ludzie, którzy najpierw robią sztorm na morzu, a potem Przekonują, że tylko oni mogą nas przed tym sztormem uratować. Poza tym wydaje im się, że są „autorytetami”. Wszystko bowiem ichzdaniem jest polityczne. Gdy staruszka sadzi kwiaty na grobie swojego zmarłego męża, ich zdaniem uprawia politykę agrarną i popiera w ten sposób jakąś partię. W Polsce najprawdopodobniej chłopską, w Niemczech najprawdopodobniej Zielonych. Tyle że „autorytet” polityczny to moim zdaniem ktoś, kto uzurpuje sobie prawo do tego określenia tylko dlatego, że udało mu się zgadnąć coś jeden raz. Jeden raz zgaduje się kolor w konkursie audiotele: „jaki kolor ma czerwone auto: czarny, czerwony czy zielony?”. Generalnie nie lubię polityków, chociaż wiem, że także wśród nich są godni zaufania i prawi ludzie. Myślę, że tych jest około 10%. A pozostałe 90% wytrwale pracuje nad tym, aby tę uczciwą mniejszość zbagatelizować. Ostatnio zastanawiałem się nad pytaniem, co w ogóle motywuje mężczyznę do bycia politykiem. Poszperałem trochę w bibliotece i w sieci. Natrafiłem na bardzo interesującą książkę Amerykanina Harolda Laswella pt. „Psychopatology and politics” (Psychopatologia i polityka), nie mam pojęcia, czy została przetłumaczona i wydana w Polsce. Laswell, wychodząc z psychoanalizy freudowskiej, stara się dowieść dość zaskakującej tezy: w politykę angażuje się mężczyzna, który ma na celu skompensowanie swoich porażek w życiu osobistym. Kariery polityczne według Laswella ujawniają istnienie zaburzeń seksualnych w okresie dzieciństwa lub w wieku wchodzenia w dorosłość.

Homo politicus to nikt inny jak ktoś, kto próbuje te zaburzenia z przeszłości kompensować zaspokojeniem przesadnie wyolbrzymionej potrzeby szacunku i uznania Dążenie do zaspokojenia tej potrzeby to charakterystyczny rys osobowości politycznej. U jej podstaw leżą jednak frustracje i liczne kompleksy. Dlatego nie mogę się pogodzić z faktem, że to politycy ustalają, kiedy mam umrzeć, jeśli nie umrę w sposób naturalny: w wypadku samochodowym, w katastrofie lotniczej, w trakcie trzęsienia ziemi, na BSE, na SARS, na ebolę, na ptasią grypę. na AIDS, na chorobę magdeburską, na zawał serca, na wylew krwi do mózgu, na marskość wątroby, na raka płuc, na innego raka lub po prostu ze starości (czego sobie najmniej życzę). Ostatnio myślę o swojej śmierci dość często. Jest pięć rzeczy, które chciałbym zrobić zanim odejdę: spisać testament, pożegnać się z najbliższymi, zjeść ostatnią truskawkę, uśmiechnąć się do całego świata, zasnąć. Najbardziej chciałbym umrzeć tak jak bohater poruszającego i pozostającego na długo w pamięci francuskiego filmu „Inwazja barbarzyńców”. Ale taka wymarzona śmierć ma miejsce tylko w filmach…

Czasami śmierć jest jednak jak z zupełnie innego filmu. Szczególnie, gdy trzeba ją objaśnić komuś, kto jeszcze pojęcia śmierci zupełnie nie rozumie. Pewien ojciec w Niemczech stara się właśnie wytłumaczyć swojej trzyletniej córce Angelinie, że wkrótce umrze. Robi to publicznie, w gazetach, aby pomóc innym ojcom, którzy być może są w podobnej sytuacji. Córka nie potrafi jeszcze czytać, a zanim się nauczy, jej ojciec nie będzie już żył. Nie będzie żył od kilku lat. Thomas mieszka w Poczdamie i w jego mózgu rośnie z przerażającą prędkością glioblastom, ogromny zrakowaciały tumor. W żaden sposób nie daje się tego wzrostu zatrzymać. Thomas ma 31 lat i jeśli nie pojawią się żadne komplikacje, ma przed sobą jeszcze maksymalnie trzy miesiące życia. Jeśli się pojawią, jego życie może skrócić się do trzech tygodni. Ma szczęście (przyznasz, że szczęście to bardzo pojemne słowo), że ciągle może mówić. „Słonecznik rośnie, najpierw jest ziarno, potem łodyga, a potem wykwita przepiękny kwiat Taki kwiat wyrasta także w mojej głowie. Gdy całkiem wyrośnie, będę musiał odejść” – opowiada Thomas swojej córeczce Angelinie. „Dokąd?” – pyta Angelina. „Poszukać innego kwiatu” – odpowiada Thomas. „To będzie bardzo, bardzo długo trwać…” – dodaje. Śmierć ma bardzo różne scenariusze… Tyle że to nie jest w tym wypadku scenariusz żadnego filmu.

Wróćmy jednak do eutanazji w polityce. Znam i Wilbera, znam także Oates, pamiętam również ten precedensowy (ustali więc prawo na przyszłość) werdykt Trybunału w Strasburgu. Nie ja tych sędziów wybierałem. Jedynie z moich podatków opłacam ich pensje (ponad 10 tys. euro miesięcznie) i płacę za ich togi i podróże służbowe samolotami w business class do Strasburga. Czyli w pewnym sensie i ja przyczyniam się do ich werdyktów. Także tego odnośnie do Diane Pretty. Prawo do śmierci powinno być równoważne z prawem do życia. Jeśli ktoś popiera nieograniczone prawo do życia od pierwszego podziału komórek w zygocie (Kościół na przykład), to powinien także popierać nieograniczone prawo do śmierci (także Kościół). Jeśli mam (wolną) wolę umrzeć, to jest to o wiele ważniejsze niż (niewolna) wola narodzin. która nie jest moją wolą tylko wolą kogoś na początku zupełnie mi obcego (poza genami), wolą moich rodziców. Dlaczego wola obcych ma być ważniejsza niż moja własna? Tego pojąć nie potrafię. Eutanazje popieram tak jak większość Holendrów, którzy za nią głosowali Czasami zastanawiam się, czy w tym kontekście życie „za tamą”, na depresji, sprzyja mądrości. Holendrzy żyją „za tamą” i mają jedno z najlepszych oraz najmądrzejszych ustawodawstw w świecie. Może gdyby cała Polska mieściła się na Żuławach, bylibyśmy mądrzejszym narodem? To ciekawy temat dla socjologów i antropologów, nie sądzisz?

Starałem się zrozumieć prawników ze Strasburga. Doszedłem do wniosku, że prawdopodobnie nauczeni życiowym doświadczeniem, nie wierzą w wolną wolę, a jedynie w dobrą. Według nich objawem dobrej woli jest pragnienie życia nawet wtedy, gdy przypomina ono życie warzywa. Nikt wolny – nigdy w to nie uwierzę – nie chce jednakże być warzywem. Ale z warzywem trudno się dogadać, więc o wszystkim powinni decydować hodowcy (rodzice, małżonkowie, dzieci, kuratorzy, lekarze, prawnicy etc). Ale z embrionem lub płodem także nikt nie rozmawia. Wolna wola wydaje się złudzeniem strasburskim sędziom życia i śmierci. Ale dobra wola nie. Czy to nie paradoks? Chociaż jest ona (ta wolna) fundamentem ludzkiej kultury, cywilizacji, systemów etycznych i… prawnych. Na tym założeniu opiera się na przykład większość kodeksów karnych, według których inaczej osądza się zbrodnię w afekcie, a inaczej zbrodnię popełnioną z zimną krwią.

Ostatnio podważa się wolną wolę – niebezpiecznie kwestionując przy tym ideę ludzkiej wolności. Przyczynia się do tego głównie współczesna genetyka, którą ja sam niekiedy gloryfikuję i na którą się tak często w naszych rozmowach powołuję. Słynny biolog Richard Dawkins twierdzi na przykład, że wolna wola zupełnie nie istnieje. Według niego ludzie to roboty zaprogramowane do transmisji „egoistycznych molekuł zwanych genami”. Z kolei brytyjska psycholog Susan Blackmore posuwa się jeszcze dalej i w swoich badaniach nad mózgiem ludzkim posługuje się pojęciem „memu” jako odpowiednika genu. Blackmore twierdzi, że umysł człowieka jest niczym innym jak zbiorem memów wytwarzających w nas poczucie fikcyjnej jaźni i tożsamości. Robią to dla własnych egoistycznych celów, nie zwracając uwagi na żadne ograniczenia, takie jak na przykład wola, która według Blackmore jest co najwyżej wirtualną imitacją interakcji memów. Memetyka, jako odpowiednik genetyki, robi obecnie zawrotną karierę w świecie. Podczas ostatniego Festiwalu Nauki w Warszawie organizowanego między innymi przez genetyka i niestrudzoną popularyzatorkę mądrości i wiedzy prof. Magdalenę Fikus jeden z wykładów poświęcono memetyce. Była to w zasadzie pierwsza publiczna prezentacja tej zupełnie nowej i abstrakcyjnej dziedziny nauki w Polsce.

Nie mam nic przeciwko genetyce w psychologii, memetyka zaś póki co wywołuje we mnie tylko ciekawość, ale podpieranie się nimi, aby wmówić ludziom, że pojęcia wolnej woli oraz wolnego wyboru to jedynie mity, uważam za przerażająco niebezpieczne nadużycie. Groźniejsze nawet niż odwoływanie się do eugeniki, aby uzasadnić ideę tzw. kierowanej ewolucji oraz rozgrzeszać za jej pomocą pomysł projektowania ludzi (oczywiście samych pięknych i mądrych). Gdyby wcielić wszystkie poglądy eugeników w życie, ewolucja może skończyć się wysyłkowym katalogiem biologicznych cech projektowanych dzieci i dostępnych na wolnym rynku usług genetycznych wykonywanych także w domu klienta. Wizja świata, w którym wszyscy będą jak prezydent Bush lub Kim Dzong II jest gorsza niż wizja końca świata…

Małgorzato, wykaż proszę teraz swoją wolną i dobrą wolę i wybacz mi tę przydługą dygresję na marginesie naszej rozmowy o eutanazji. Wola człowieka jest w tym wypadku tym, co powinno się bez żadnych odstępstw, ustępstw lub wyjątków respektować. Tak jednakże w przypadku eutanazji nie jest. Ponadto zastanawia mnie ogromna dawka hipokryzji, której ulega świat, gdy podnosi się temat śmierci życzenie. Zniewolona zygota (jeśli można w tym wypadku mówi o jakiejkolwiek woli) wydaje się dla wielu ludzi ważniejsza niż wola kogoś, kto ma o biliony komórek więcej i zanim stał się warzywem. mógł postanowić umrzeć w wybranym przez siebie momencie i odejść godnie. Tego dualizmu w myśleniu właśnie nie pojmuję. Ci, co mają dość siły i odwagi, mogą zabić się sami. Ci, którzy potrzebują do tego pomocy, moim zdaniem powinni ją uzyskać. Eutanazja (z grec. lżejsza śmierć) to nie to samo co zabójstwo z litości. Niektórzy ludzie chcą z różnych powodów wyjść swojej własnej śmierci naprzeciw. Poczęcie jest wydarzeniem od nas niezależnym, ale śmierć powinna być naszym wyborem. Tak na przykład uważają kultury rdzenne. Aborygeni, gdy chcą umrzeć, żegnają się ze wszystkimi i odchodzą w głąb pustyni, kiedy uznają, że ich czas nadszedł. Nikt ich nie powstrzymuje, respektując prawo do takiej decyzji. Dla Aborygenów jest ono częścią składową wolności.

Eutanazja to egzekucja, ale nie człowieka, tylko czyjejś woli. Trzeba najpierw jedynie upewnić się, że jest ona absolutnie wolna. Nie obawiam się tego, co szykują jako podstawowy kontrargument zwolennicy innego myślenia niż moje. Nie będzie tak, że ludzie „chorzy na życie” będą masowo zgłaszali się do swoich lekarzy, aby ci najpierw wstrzyknęli im ampułkę z narkozą, a zaraz potem ampułkę z zabójczym wodnym roztworem mieszaniny sodu i penobarbitalu. Wola życia jest ewolucyjnie najbardziej pierwotna i reprezentuje najsilniejszy ze wszystkich instynktów. Ludzie to nie oszalałe zabijające się czwórkami lemingi z gier komputerowych. Zgadzam się, że prawo do eutanazji może być nadużywane. Tak samo jak na przykład nóż. Nożem można pokroić chleb, ale nożem można także zabić. Nikomu jednak z tego powodu nie przychodzi do głowy pomysł, aby wprowadzić zakaz używania noży.

Nieprawdą jest także twierdzenie, że eutanazja może okazać się szybkim i tanim sposobem na pozbycie się „kłopotu” ze starcami. którymi trzeba się opiekować. Z przerażeniem przeczytałem ostatnio artykuł we „Frankfurter Rundschau”. Młody dziennikarz, relacjonując swoją podróż na Syberię do północno-zachodniej Jakucji, twierdził sensacyjnym tonie nagłówka, że zamieszkujący ten rejon Czukczowie zabijają swoich starców, gdy tylko zaczynają być oni ciężarem dla rodziny. Nie mogłem w to uwierzyć. Okazało się, że te praktyki zdarzały się w XIX wieku i były podobne do praktyk Aborygenów. Nikt nikogo nie zabijał i tym bardziej nie zabija teraz, a jedynie respektuje wolę śmierci.

Problem eutanazji budzi w Polsce wiele kontrowersji. Blisko połowa Polaków (48%) uważa, że polskie prawo winno zezwalać na bezbolesne skracanie życia nieuleczalnie chorych osób, których cierpieniom nie można ulżyć. 37% badanych jest temu absolutnie przeciwnych. Jednocześnie gdy w pytaniu pojawia się wprost słowo „eutanazja”, 48% respondentów wyraża dla niej sprzeciw, a popierają 35%. Badanie wskazuje ponadto, że aż 6% Polaków w ogóle nie wie, czym jest eutanazja, a termin ten – według CBOS – w powszechnym odczuciu wzbudza negatywne emocje. Podobnie jest z kwestią sztucznego podtrzymywania życia chorej osoby za pomocą aparatury specjalistycznej. Około 44% Polaków jest temu przeciwnych, a 39% godzi się na stosowanie takich metod. Ten prawie symetryczny podział opinii świadczy o tym, że religijność (a przecież Polacy są ultrareligijni) nie jest tutaj głównym kryterium. Za eutanazją lub przeciw niej są i katolicy, i niewierzący. U katolików opinia często wynika ze złej interpretacji woli śmierci. Jeśli ciężko chory człowiek będący w pełni władz umysłowych mówi, że chce umrzeć, to religia natychmiast to interpretuje on nie może chcieć umrzeć, on po prostu woła o więcej miłości.

Poza tym Polacy nie chcą i nie potrafią rozmawiać o umieraniu. W Polsce śmierć to temat tabu. I w myślach, i w rozmowach. Większość z nas (74%) myśli na ten temat bardzo rzadko lub w ogóle tego nie robi. Polacy bardzo szybko przesiąknęli typowo zachodnią kulturą człowieka sukcesu, który wspinając się do góry po drabinie kariery, nie ma czasu i ochoty na refleksję o cierpieniu i śmierci. Gdy świat wokół nas agresywnie afirmuje zdrowie, urodę i zabawę, to nie wypada myśleć o swojej starości, a tym bardziej o swoim pogrzebie. Wyobrażenie gnijącego ciała w grobie jest czymś z pogranicza choroby psychicznej lub perwersyjnej fascynacji. Społeczeństwa konsumpcyjne – Polacy niczym się tutaj nie różnią – przegnały śmierć, z wyjątkiem oczywiście śmierci wielkich ludzi. My i nasi bliscy nie umrzemy. Śmierć przydarza się tylko ludziom z telewizji i pierwszych stron gazet. Publicznie istnieli, to niech za karę także publicznie umierają. To taka moja refleksja na marginesie rozważań o eutanazji…

O momencie naszego przyjścia na świat decyduje wybór dwójki innych ludzi, ale moment odejścia powinniśmy mieć prawo ustalać my sami lub ktoś, kto występuje w naszym imieniu. Także na tym polega dla mnie godność i wolność człowieka.

Pozdrawiam,

JL

PS Wolna wola to temat pasjonujący, przynajmniej dla mnie, nie tylko ze względu na kontrowersje, które budzi. Jeśli pozwolisz, wrócę jeszcze do niego później w naszych rozmowach.

PPS Wyjeżdżam jutro. Bardzo daleka Z własnej wolnej woli i z radością. Będę pisał do Ciebie…

Warszawa, środa

Januszu,

dwa lata temu, kiedy bliski mi człowiek niespodziewanie stracił przytomność i wszystkie znaki na ziemi i niebie wskazywały, że już się nie obudzi, a jeśli nawet to w charakterze roślinki, przypomniałam sobie jego słowa: „pamiętaj, żebyś nigdy nie dopuściła do tego, żebym wegetował, zanim umrę”. Mój ojczym jest lekarzem i doskonale wie, co oznacza taki stan. Stał się „cud” i po 48 godzinach obudził się i już wkrótce wrócił do pełnej formy. Gra w brydża, przyjmuje pacjentów, a cholesterol ma jak osiemnastolatek. Jednak nieraz zastanawiałam się nad tym, co by było, gdyby cała historia skończyła się inaczej. Gdyby mój mądry ojczym miał być roślinką… Wiem jedno, gdyby eutanazja była u nas dozwolona i gdybym w pewnym momencie musiała nacisnąć czerwony guziczek z napisem „wegetacja” albo ten zielony z napisem „śmierć”, to najpierw pocałowałabym mego ojczyma w rękę, a potem nacisnęłabym ten zielony Gdyby było inaczej, czy miałabym odwagę patrzeć mu prosto w oczy i przekonywać, że tak jest dla niego lepiej. Bo chociaż już nie wyzdrowieje, to sobie jeszcze pożyje. Dla nas? W uszach z pewnością dźwięczałyby mi jego słowa: „ale po co?”.

Pozdrawiam,

Małgosia

Beau Vallon, wyspa Mahé, Seszele, czwartek wieczorem

Bycie niewidomym jest tragedią sarną w sobie. Bycie niewidomym na Seszelach jest niewyobrażalną tragedią…

O tym miejscu na ziemi powinno się opowiadać kolorowymi obrazami. Same słowa są niewystarczające. Archipelag 115 wysp na Oceanie Indyjskim położony na czwartym stopniu szerokości geograficznej południowej, tylko dziewięć i pół godziny lotu z Frankfurtu nad Menem. Najbliżej z Seszeli jest paradoksalnie na… kolejne wakacje. Tak przynajmniej wydaje się Europejczykom: na Mauritius, Malediwy, Madagaskar i safari w Kenii. Gdy na Seszelach jest zimno, to temperatura w dzień spada do 26 stopni Celsjusza. Około 650 milionów lat temu dwie płyty kontynentalne zetknęły się ze sobą i w wyniku tektonicznej eksplozji wypchnęły z dna oceanu wyspy momentami tysiąc metrów ponad poziom morza. Tak pojawił się na ziemi (geograficzny) raj – Seszele.

W 1756 roku wylądowała na wyspie Mahe flotylla statków pod dowództwem irlandzkiego zawadiackiego kapitana Corneille'a Nicolasa Morpheya, który przybył tutaj na polecenie (i za pieniądze) francuskiego króla Ludwika XV Natychmiast po przybyciu ogłosił przynależność tych wysp do korony francuskiej i nazwał – historycy do dzisiaj nie potrafią tego racjonalnie uzasadnić – je nazwiskiem ministra finansów na francuskim dworze Jeana Moreau de Sechelles. Nie ma żadnych dokumentów potwierdzających, że de Séchelles kiedykolwiek postawił stopę na tych wyspach. Jest bardzo prawdopodobne, że Irlandczyk musiał w ten sposób odpłacić się „za coś” ministrowi. Ale to wyjaśnić mogłaby tylko jakaś (polska) komisja do spraw Seszeli.

W 1811 roku Francuzi stracili Seszele na rzecz Brytyjczyków, którzy rządzili i bez skrupułów wyzyskiwali te wyspy (niewolnictwo znieśli dopiero w 1839 roku) do 1976 roku, kiedy to Seszele przestały być brytyjską kolonią, ogłosiły swoją niepodległość i w demokratycznych wyborach ustanowiły swojego pierwszego prezydenta Jamesa Manchama. W 1977 roku pojechał w swoją pierwszą podróż zagraniczną. I to był błąd. Podczas jego nieobecności wykształcony na uniwersytetach w Szwajcarii i Angli socjalista Albert René zorganizował skuteczny pucz i przejął władzę. On i jego socjalistyczno-lewacka partia sprawują ją do dzisiaj. Wprawdzie René od kwietnia 2004 nie jest już prezydentem (Seszelanie twierdzą, że po tym jak rozwiódł się ze swoją starą żoną i zamieszkał z młodą kochanką – obecnie nową żoną – nie ma na to czasu), ale w jego imieniu sprawuje władzę jego lojalny zastępca. Na Seszelach funkcjonuje system socjalistyczny w postaci, którą pamiętam z czasów sprzed 1989 roku w Polsce. Przewodnia rola (partii oczywiście), czarny rynek walutowy (ale Peweksów nie ma) i praktycznie jedna gazeta. „Trybuna Ludu” na Seszelach nazywa się „Nation”, ma zielony kolor w tytule zamiast czerwonego, a w miejsce hasła „proletariusze wszystkich krajów, łączcie się”, ma w podtytule chwytliwe wezwanie rewolucji francuskiej: „wolność, równość, braterstwo”. René i jego następca są ulubieńcami dyktatorów. Jeśli tej dwójki nie ma na Seszelach, to albo są na Kubie, albo w Korei Północnej, albo w Chinach. Seszelanie wybrali partię René, ponieważ zapewnia im bezpłatną służbę zdrowia, płacę minimalną, dogadał się z Kościołem (katolickim, papież był tutaj dwa razy, raz z pielgrzymką, a raz przejazdem) i zapewnił zasiłki dla bezrobotnych. Opłaca swój socjalizm twardymi dewizami (miejscowa rupia jest traktowana tak jak nic niewarta złotówka tuż przed planem Balcerowicza w Polsce). które przywożą turyści. Aby tych dewiz było więcej, ceny na Seszelach rosną regularnie. Na raj trzeba albo zasłużyć, albo zaoszczędzić. Na raj na Seszelach trzeba oszczędzać o wiele dłużej niż na ten na pobliskim Mauritiusie lub Malediwach.

Seszele od prawie 30 lat nie znalazły się w nagłówkach gazet To stabilna, egzotyczna – także politycznie – demokracja pod przywództwem sprytnego katolicyzującego, lewackiego, opalonego neojakobina, który przekonuje (skutecznie) swój naród, że bez socjalizmu na Seszelach zawita głodująca Afryka ze swoją chudą do kości bieda i przerażającym AIDS. Ponieważ Seszelanie mogą podróżować – do Kenii, Somalii, Tanzanii jest najbliżej – wiedzą doskonale, co to znaczy „głodująca Afryka”.

Tylko raz w ciągu ostatnich 30 lat groziło Seszelom „niebezpieczeństwo”. W 1981 na Seszelach wylądowali (samolotem) najemnicy z południowej Afryki. Było ich niewielu, a po wylądowaniu przedstawili się jako drużyna rugby Tylko dzięki uwadze jednego z celników udało się odkryć broń ukrytą w ich sportowych torbach. Po krótkiej wymianie strzałów najemnicy zajęli przygotowany do startu samolot i odlecieli w nieznanym kierunku. Najciekawsze jest to, że na Seszelach zupełnie nie grywa się w rugby (chociaż to była angielska kolonia), a sportem narodowym jest piłka nożna, w którą grają (najczęściej na plażach) z równą pasją zarówno kobiety jak i mężczyźni. Nawet do puczu trzeba się starannie – przygotować, jak to pokazuje historia sportu.

Ale polityka na Seszelach to temat zupełnie marginalny. Przynajmniej dla turystów. Przyjeżdża się tutaj, aby uciec od polityki (jakiejkolwiek tej z gazet, tej rodzinnej, tej w firmie), od pośpiechu, od kalendarza, terminów, niezałatwionych spraw, telefonów komórkowych. Internetu, garniturów i presji czasu. Na Seszelach czas płynie wolniej. Na tyle wolno, że zegary na kościelnych wieżach biją pełną godzinę dwa razy. Raz dokładnie o czasie, drugi raz dwie minuty później. Ten drugi raz dla tych spóźnionych, odłączonych od cywilizacji lub rozmarzonych. Czas tutaj jest spowolniony do prędkości ruchu… żółwia. Wyspy zamieszkuje 80 tysięcy ludzi i ponad 150 tysięcy ogromnych ważących do 100 kg i żyjących do 150 lat żółwi. Jest ich tutaj więcej niż na Galapagos. Patrząc na nie, człowiek w naturalny sposób zwalnia lub przynajmniej chce zwolnić. I na dodatek wierzy, że to one swoimi flegmatycznymi ruchami wyznaczają właściwe tempo życia. Tutaj także częściej myśli się o tym, co w życiu jest ważne, a czego być może w pośpiechu nie zauważamy. Seszele przywracają wiarę w rację praw natury. Dzień wyznaczany wschodem i zachodem słońca, a nie uczuciem, że trzeba iść spać lub wstawać po pisku budzika w telefonie komórkowym. Kolory bez poprawek programu Corel Draw lub barwników na literę E, smaki bez chemii, zapachy bez zsyntetyzowanych molekuł, dźwięki bez elektroniki, twarze bez makijaży, dotyk bez kremów zmiękczających na dłoniach. Seszele kojarzą mi się z filozofią i dziełami Rousseau, obrazami Gauguina (gdyby Paul Gauguin znał Seszele, z pewnością swoje ikony szczęśliwości malowałby tutaj, a nie na Thaiti), dźwiękami Indian i zapachami małż. Dlatego łatwo tutaj uwierzyć, że „człowiek jest z natury dobry psuje go dopiero cywilizacja” (Jean Jacques Rousseau) i że życie ludzi powinno naśladować naturę.

Na tych wyspach przeczytane kiedyś przeze mnie w Nowym Orleanie zdanie „życie to pożądanie, reszta to tylko szczegóły” nabiera prawdziwego znaczenia. W Nowym Orleanie wydawało mi się to tylko uzasadnione, tutaj wydaje mi się prawdziwe. Dotyk, bliskość i zmysłowa erotyka są wszechobecne. Żółwie wchodzą z hukiem na siebie, ptaki przywołują się nieustannie, jaszczurki na wilgotnych ścianach hotelu gonią za sobą, pary krabów zasypują się w jednej dziurze w piasku, turyści na plażach znikają nagle pomiędzy granitowymi głazami i myśląc, że są sami, rozbierają się, aby się dotykać. Na Seszelach wydaje się to naturalne. Tutaj zdaniem miejscowych nawet palmy się nieustannie pożądają. I z tego pożądania – Seszelanie są o tym przekonani – wynika coś zupełnie niezwykłego, co nie pojawia się nigdzie indziej na świecie. Tylko tutaj. Na Seszelach. Prawdziwy botaniczny rarytas. Znany jest pod francuską nazwą Coco de Mer (Lodicea maldivica). Wszystko, co go dotyczy, jest ogromne i wyjątkowe. Ziarno, z którego wyrasta, jest największym znanym w botanice. Pień wielkością także nie ma sobie równych. Orzechy kokosowe zrodzone przez Coco de Mer ważą do 22 kilogramów i mają niepowtarzalny, bardzo działający na wyobraźnię kształt: napiętych pośladków schylonej młodej kobiety. Miejscowi na Seszelach wierzą, że to nie jest żaden przypadek. Według ich wierzeń Coco de Mer występuje w dwóch postaciach: męskiej i kobiecej. Męska odmiana posiada pasujący do kokosa rodzonego przez kobiecą palmę rodzaj fallusa. Dlatego męskie i żeńskie odmiany tej palmy muszą rosnąć blisko siebie. W nocy, gdy nad Seszelami szaleje sztorm i drzewa dotykają się koronami, dochodzi do penetracji – w seszelańskiej baśni jest to opisane oczywiście o wiele bardziej zmysłowo i z czułością -oraz poczęcia Nikt tego jeszcze nie zaobserwował, ale to tylko sprzyja wierzeniom. Na Seszelach seks uprawiają nawet palmy. I to niekoniecznie małżeński. To jest charakterystyczne także dla mieszkańców. Trzy czwarte dzieci przychodzących na świat na tym archipelagu pochodzi ze związków nieformalnych. Dekalog także podlega prawom natury. Naturę przecież stworzył Bóg, więc sam powinien to zrozumieć. I pewnie tak jest, ponieważ księża na Seszelach się dostosowali. Ślubne dzieci chrzczą w niedzielę, całą resztę w piątki w godzinach pracy. Piątek to dla nich pracowity dzień…

Piszę to, siedząc na plaży w Beau Vallon. Zaczyna zachodzić słońce. Mam wrażenie, że jego pomarańczowo-czerwona kula zaraz zniknie, z sykiem topiąc się w oceanie…

Dobranoc,

Janusz

Warszawa, piątek

Drogi Januszu,

twój mail uświadomił mi, jak wielu rzeczy o sobie jeszcze nie wiemy, chociaż od roku piszemy do siebie i tak szczodrze odsłaniamy przed sobą własne myśli. Dzień w dzień. Noc w noc. No prawie… Mimo to tym razem nie mam problemów z odgadnięciem, co masz na myśli, gdy piszesz metaforycznie, że bycie „niewidomym” na Seszelach to niewyobrażalna tragedia. Kiedy 14 lat temu stanęłam na plaży w Beau Vallon, miałam podobne i dojmujące poczucie potwierdzenia istnienia Stwórcy. Co więcej, mój podziw dla jego scenograficznych talentów nie miał miary. Takich landszaftów nie mógł stworzyć nikt inny, tylko On. Bo tylko On mógł wykreować coś tak porywającego w swej urodzie jak te wyspy na Oceanie Indyjskim. Z Seszelami jednak jest pewien problem. Gdy się je zobaczy, żadne inne miejsce na świecie nie wydaje się już tak niezwykłe. Mauritius, Karaiby, nawet Busko w czerwcu. Żarty na bok. Czy nadal gdy samolot staje na płycie lotniska, a pasażerowie są jeszcze na pokładzie, wkracza miejscowy służbista i odkaża turystów specjalnym sprayem? Czy jadłeś słynną seszelańską sałatkę milionera z miąższem palmy? Chodziłeś w nocy po ruszającej się plaży pełnej białych krabów? Widziałeś latające ryby i zupełnie niesamowite głazy na La Dique? Pewnie widziałeś.

A jednak to właśnie tam, siedząc na białym piasku u brzegu szmaragdowej wody i z lazurowym niebem nad głową, tak naprawdę chciałam być gdzie indziej. Tam, gdzie wydawałoby mi się, że będę szczęśliwsza… Ironia losu, oto jestem w bajce, o której nawet nie marzyłam, a dusza wyrywa mi się inne rejony. Czasami żeby przypomnieć sobie tamten nastrój, otwieram czarowne, tekturowe pudełko i przeglądam setki zdjęć. Na pozór mogłoby się wydawać: dziecko szczęścia, a w rzeczywistości…? Piszę o tym, bo jak każdy z nas nieraz doświadczyłam tej niszczycielskiej siły pozorów. Ojej, popatrzcie, ta to ma dobrze. Czasami ma, czasami nie. Jak każdy. Dziś, kiedy słyszę, że komuś, jej czy jemu, ptasiego mleczka tylko brakuje, to przypominam sobie siebie nad basenem hotelu Fisherman i wszystko jest jasne. Ja wiem i ten ktoś wie.

A tak w ogóle à propos szczęścia to zastanawiałam się nad naszą dzisiejszą rozmową telefoniczną. Wyczułam w Twoim głosie, że pewna krytyczka literacka (znowu ta poprawność polityczna) zrobiła ci przykrość, bo nie zrozumiała, dlaczego piszesz o miłości nieszczęśliwej zamiast w kółko o tej spełnionej. Lubię takie powiedzonko, że dobra żona to nudna żona, a nudna żona to martwa żona. Podobnie jest z miłością. Jak jest dobrze, to o czym tu pisać? To norma. Ponieważ jednak rzadko nią bywa, to interesuje nas każdy kolejny przypadek, który potwierdza Twoje historie o „Losie powtórzonym”. Początek, rozwinięcie i koniec. Czasami kolejność bywa odwrotna. Komuś się wydaje, że to już koniec, a dla innego to dopiero rozwinięcie. Mówiłeś mi przejęty, że Twoje ostatnie opowiadania nie spodobały się krytyczce, bo według niej sytuują kobietę jako osobę zafiksowaną na mężczyźnie. Przede wszystkim. Przyznam, że nie znam kobiety, która chociaż raz w życiu by o sobie tak nie pomyślała. Cała rzecz polega jednak na tym, że jednym z nas takie przeświadczenie zostaje na całe życie, a drugie oprócz wiary w miłość z happy endem wierzą w coś jeszcze. W siebie. A gdy nie chcą z siebie zrezygnować, to dopiero jest o czym pisać. Zwłaszcza że to poszukiwanie samej siebie najczęściej albo jest poprzedzone jakimś dramatem, albo się nim kończy. Tak czy inaczej, najważniejsze, żeby zdawać sobie sprawę z tego, jaką cenę za sarną siebie przyjdzie nam zapłacić. Seszele czy Busko?

Pozdrawiam i pisz dalej…

Małgosia

Wyspa Mahé, Seszele, sobota wieczorem

Małgosiu,

„jak jest dobrze, to o czym tu pisać”…

Zastanawiałem się dzisiaj nad tym zdaniem z Twojego ostatniego listu. Nie podchodzę aż tak dziennikarsko („only bad news is good news” – tylko zła wiadomość jest dobrą wiadomością) do swojego pisania. Jeśli w swojej prozie koncentruję się na smutku, niespełnieniu i nieszczęściu, robię to nie z powodu masochistycznej wiary, że tylko rozczarowanie, ból i łzy zasługują na uwagę (moją i czytelników). Z drugiej strony wiem, że szczęście, spełnienie i radość to dla większości z nas jedynie krótkotrwała fluktuacja. Trwa krótko i na dodatek można ją opisać prawie zawsze tak samo. Nie tylko w literaturze. Szczęśliwi ludzie mają identyczne encefalogramy, w ich mózgach tomografy rejestrują te same mapy obszarów aktywnych, w ich krwi i innych płynach ustrojowych endokrynolodzy znajdują prawie identyczne stężenie tych samych hormonów, a biochemicy i neurofizjolodzy te same endorfiny. I to u ludzi reprezentujących najbardziej odległe, zupełnie rozłączne kultury (porywająco pisze o tym antropolog dr Helen Fisher w swojej „Anatomii miłości”). Orgazmy (jeśli przyjąć je za uniwersalny wspólny mianownik absolutnej szczęśliwości) u wszystkich nas wywołują prawie identyczne reakcje fizjologiczne i przeżywamy je podobnie. Szczęście jest ubrane w identyczne mundury. Różniące je gwiazdki i belki na pagonach to tylko mało widoczny i dla obserwatora z zewnątrz nieistotny dodatek. Szczęśliwi ludzie są jak plutony (bo przecież nie armie) umundurowanych żołnierzy w czasie defilad. Jak nudna grupa nierozpoznawalnych ludzi bez twarzy idących tym samym krokiem. Ciekawe, że większość dyktatur chciała lub chce ubrać swoich obywateli w jakieś mundury (na przykład Chiny w czasie rewolucji kulturalnej czy przypominająca rezerwat Korea Północna dzisiaj), aby z indywiduum uczynić jednostkę. Wydaje się im (dyktaturom), że w ten sposób zapewnią swoim narodom szczęście. Czy Ty także zauważyłaś tę ponurą historyczną prawidłowość, że tym, co zawsze czyniło z państwa piekło na ziemi, było dążenie ludzkości do przekształcenia go w raj? Dyktatorzy mniemają, że jeśli wszyscy będą wyglądać tak samo, to będą także automatycznie myśleć tak jak ubrany w identyczny mundurek nieomylny przywódca lub nieskończenie mądry pierwszy sekretarz. To oczywiście kosmiczna mrzonka chorych na władzę, anachronicznych postmarksistów. Nikomu dotychczas nie udało się przez zuniformizowanie konfekcji obywateli zawładnąć ich świadomością i ich umysłem.

Nieszczęście z kolei jest niesłychanie różnorodne, nie daje się w nic ubrać, ma nieprzewidywalną chemię, inaczej przebiega w czasie, nie chce iść w tym samym szeregu i tym samym krokiem. Rozbiega się w najróżniejszych kierunkach. Wiele z tych kierunków jest niezbadanych. I dla poetów, i dla laborantów. Dlatego piszę o nieszczęściach. Poza tym opisując nieszczęścia, łatwiej uniknąć plagiatu i zanudzenia czytelników. Może dlatego literatura ostatnich grubo ponad 2000 lat to tak naprawdę literatura nieszczęść. Z trylogii Dantego najbardziej fascynuje „Piekło”, niektórzy z ciekawości, ale bez wypieków na twarzy, czytają „Czyściec”, ale „Niebo”, jeśli w ogóle ktoś zdecyduje się je przeczytać, zazwyczaj nudzi.

Starałem się wytłumaczyć mój punkt widzenia odnośnie „pisania o nieszczęściach”. Chodzi o moją ostatnią książkę pt. „Intymna teoria względności” wydaną przez dostojne krakowskie Wydawnictwo Literackie. Rozmówcą była pani Kazimiera Szczuka. Dziennikarka, krytyk literacki, feministka. Dla niektórych, łącznie ze mną, zbyt ortodoksyjna w swoich przekonaniach i w sposobie ich głoszenia. Przyleciałem (wiesz, jak boję się latać) z Frankfurtu do Warszawy, wziąłem specjalnie urlop na ten dzień i dowiedziałem się, że napisałem „złą książkę o samych nieszczęściach”. Ponadto dowiedziałem się tego w obecności pewnego profesora literatury, kamer i prawdopodobnie widzów, którzy to nagranie obejrzą na antenie TVN i TVN24. Pisanie i wydawanie książek to między innymi także akt odwagi. O tym powinien wiedzieć każdy, kto chce pisać i chce być czytany. W nauce, z której pochodzę i w której tkwię, recenzuje się, nazwijmy to „utwór”, przed opublikowaniem. W literaturze dopiero potem. Magia literatury polega między innymi na tym, że nie wszystko wszystkim musi się podobać. Nawet nie powinno. Dlatego bestsellery są dla mnie tak bardzo podejrzane. Bolą mnie – chociaż to już wystarczająco długi czas, aby sobie z tym bólem w końcu poradzić – niepochlebne recenzje w mediach. Każdą swoją książkę przeżywam jak poczęcie, przenoszenie w sobie i narodzenie kolejnego dziecka. Gdy potem mi to dziecko jakiś krytyk literacki obrzydza, to mnie to boli…

Ostatnio usłyszałem od kogoś z tzw. Warszawki, że Kazimiera Szczuka sama napisała jakąś książkę. Wiesz coś o tym? Chciałbym ją przeczytać.

Małgosiu, wcale nie byłem zdenerwowany. Zadzwoniłem do Ciebie, aby usłyszeć Twój głos i powiedzieć Ci, że jest mi tu dobrze. A ponieważ dzwonię do Ciebie rzadko, wykryłaś w moim głosie zdenerwowanie. Ot co.

Ale przecież ja jestem na Seszelach! Szkoda czasu na roztrząsanie spraw ze świata, od którego uciekłem (niestety, tylko na tydzień) i który tutaj traci zupełnie na znaczeniu. To miłe uczucie wiedzieć, że mogę opowiadać Ci o miejscu, w którym kiedyś byłaś. Łatwiej zrozumiesz, co i jak można tutaj przeżywać. Odpowiadając na Twoje pytania:

– Służbiści nie wchodzą, aby odkazić turystów. Pewnie mają problemy z dostępem do sprayu. Pamiętam tę śmieszną dla mnie procedurę z lotnisk w Australii. Tam ciągle jeszcze odkaża się samoloty przed lądowaniem. To chyba bardziej tradycja niż higiena. Imperium brytyjskie zaczęło zasiedlać swoimi obywatelami („swoją”) Australię, gdy więzienia w Londynie, Edynburgu, Birmingham i innych miastach Zjednoczonego Królestwa były tak przepełnione, że nie wiadomo było, co z tymi wszystkimi kryminalistami począć. Ładowano ich w kajdanach na statki i wywożono, jak najdalej się dało. Do Australii. Biali ludzie, którzy jako pierwsi zasiedlili Australię, to przestępcy. Uczciwi byli w tamtych czasach z nielicznymi wyjątkami tylko Aborygeni. Niektórzy sarkastyczni sceptycy twierdzą, że do dzisiaj nic się w tym względzie nie zmieniło, tyle że Aborygenów jest o wiele mniej. Przed zacumowaniem statków w Sydney lub Melbourne odkażano je. Dzisiaj zamiast więźniów do Australii przybywają turyści i nie statkami, ale głównie samolotami. Wszystko się zmieniło, ale pomysł odkażania pozostał.

– „Sałatki milionera” jeszcze nie jadłem, jadłem natomiast miąższ orzecha kokosowego znalezionego na plaży. Sam rozkroiłem go nożem. Jeśli milionerzy to jedzą w restauracjach, to znaczy, że nie noszą na plażę noży albo są zbyt leniwi, albo w ogóle nie chodzą na plażę (co jest bardzo prawdopodobne).

– Ryby latające zobaczę pewnie dopiero jutro. Wybieram się łodzią na lagunę w pobliżu Beau Vallon. Gdy ryby będą latać, zobaczę je z pokładu. Jeśli nie, założę maskę z rurką do oddychania i zobaczę, czy kryją się w zakamarkach rafy koralowej.

– Mam zbyt mało czasu, aby polecieć samolotem lub popłynąć promem na sąsiadującą z Mahe wyspę La Dique. Głazów na Mahé jest całe mnóstwo. Podejrzewam, że wyglądają podobnie. Na La Dique pojadę następnym razem. Bo będąc na Seszelach już za pierwszym razem, myśli się o tym następnym. Seszele są trochę jak seks nowożeńców w noc poślubną…

– Wczoraj po kolacji wyszedłem na plażę tuż przy hotelu. Masz rację. Plaża się dosłownie „rusza” od krabów przesuwających się po piasku jak amfibie. Czasami ma się wrażenie, że za chwilę się na nie nadepnie.

Pojechałem dzisiaj miejscowym, lokalnym autobusem do stolicy Seszeli Victorii. W każdym kraju, w którym jestem, staram się jeździć autobusami. Tylko tam, a nie w taksówce, można spotkać prawdziwych ludzi. To najmniejsza stolica świata. Obejść ją można w godzinę. Pomimo że taka mała, mieszka tutaj jedna czwarta mieszkańców tego kraju. Victoria przypomina wielkie targowisko. Każdy coś tutaj sprzedaje. Najczęściej pamiątki. Plastikowe żółwie, polakierowane muszle, wystrugane palmy. Molo sopockie ze swoimi stoiskami „pamiątek” to Luwr w porównaniu z tym, co można zobaczyć tutaj. Głównym „zabytkiem” jest trzymetrowa wieża z zegarem na głównym placu miasta. Pomalowane srebrzystą farbą monstrualnie kiczowate brzydactwo przydatne o tyle, że prawie z każdego punktu miasta ją widać, co ułatwia orientację w terenie i poruszanie się.

Spacerując, dotarłem do opuszczonego i zapomnianego cmentarzyska. Porośnięty roślinnością jest specyficznym i pozostającym w pamięci zapisem historii tych wysp. Groby piratów, groby żołnierzy, groby kolonialistów, groby inkwizytorów, groby zakonników. Francuskie, angielskie, holenderskie, ale także arabskie i azjatyckie nazwiska na tablicach. Na jednej z tablic znajduję nazwisko Poiret. Miejscowi twierdzą, że to nie jakiś „zwykły Poiret”. Nikt tego wprawdzie nie dowiódł ostatecznie, ale rzekomo Poiret to przybrane nazwisko syna ostatniego z królów Francji Ludwika XVI. Rewolucjoniści od „wolności, równości i braterstwa” zgilotynowali całą rodzinę królewską i jedynie najmłodszy syn Ludwika XVI uniknął w tajemniczych okolicznościach rzezi i został przez dobrych ludzi uratowany, i wywieziony z Francji na Seszele. Później, w dorosłym wieku, przyjął pospolite nazwisko Poiret i nigdy z Seszeli nie wyjechał. Do końca życia twierdził – posądzano go w związku z tym o poważną nieuleczalną chorobę psychiczną – że jest ostatnim żyjącym królem Francji. Umarł w biedzie, samotności i zapomnieniu. Wszędzie po potrzaskanych płytach grobów przebiegały przeogromne jaszczurki dobrze widoczne na tle grubego zielonkawego mchu porastającego gruzowiska. Nie chciałbym znaleźć się w tym miejscu po zapadnięciu zmroku.

Rozmawiałem z ludźmi w Victorii. Z żebrakami, sprzedawcami pamiątek, kelnerkami, urzędnikami w biurach podróży. Wszyscy z nich są zadziwiająco smutni i rozczarowani miejscem, w którym żyją. Mieszkańcy raju chcą z niego wyemigrować. Najlepiej na stałe. Tylko nie mają dokąd i za co. Czują się tutaj jak na ogromnym lotniskowcu, który zakotwiczył cztery stopnie od równika. Bogaci ich zdaniem turyści, którzy tutaj przybywają, są ambasadorami wymarzonych krain szczęśliwości, żyją w dostatku i jeśli nie mają akurat ochoty na urlop na nartach w Austrii lub w Aspen, to przylatują opalać się na Seszelach. Oni także by tak chcieli. Przyjeżdżać tutaj. Ale tylko przyjeżdżać. Mieszkać w luksusowych klimatyzowanych hotelach, surfować między wyspami awionetkami, promami lub jachtami, wysłać kolorowe kartki pocztowe do rodziny i przyjaciół i… wrócić do siebie. Mają dość błękitu i lazuru oceanu, zieleni palmowych lasów, pomarańczu oszałamiająco pięknych zachodów słońca i bieli piasku plaż, tak samo jak mają dość uczucia, że zawsze będą głównie kelnerami, sprzątaczkami, kucharzami, recepcjonistami w hotelach, sprzedawcami pamiątek lub urzędnikami biur podróży. Marzą o życiu w dalekich krajach w Europie, gdzie wszyscy są szczęśliwi i gdy mają taką fantazję, to przylatują na tydzień na… Seszele. Starałem się wytłumaczyć im, że to nie tak. Że recepcjonista z hotelu w Londynie, sprzątaczka z Wiednia, sprzedawca pamiątek na molo w Sopocie, kucharz z restauracji we Frankfurcie, może i mają taką fantazję, ale dla większości z nich pozostaje ona tylko fantazją lub niespełnionym marzeniem. Nie sądzę, żeby mi uwierzyli…

Małgosiu, będę tu jeszcze tylko cztery dni. Szkoda, że Ciebie tu nie ma. To wprawdzie nie Twoje ulubione Busko. Nawet nie ma tutaj ławek. Ale wyobrażam sobie, że siedząc na piasku, przegadalibyśmy wszystkie tematy z „ławki w Busku”.

Nie będę pisał. Chcę się „odłączyć”. Zupełnie. Odezwę się po powrocie. Uważaj na siebie tam, w naszej „rajskiej” Europie.

Serdeczności,

Janusz L.

Warszawa, niedziela rano

Drogi Januszu,

muszę zaprotestować, ponieważ zdecydowanie bliżej mi do Szczuki i jej literackiej aktywności niż do Warszawki, która nie zawsze jeśli chodzi o książki jest na bieżąco z czytaniem, a już na pewno nie tych pozycji z zacięciem feministycznym. Przymiotnik ten, który u tzw. Warszawki wywołuje odruch diabła na widok święconej wody, dla każdej normalnej kobiety może stać się wielce pożytecznym przewodnikiem po życiu. Za aborcją często stoi mężczyzna. Nieodpowiedni, nieodpowiedzialny, niedobry, a czasami i nieznany. Nawet ten, który nigdy nie dowiedział się, że został ojcem – takimi słowami zaczęłam kiedyś felieton o dziwnej książce w słusznej sprawie. Szło o „Milczenie owieczek”, którą napisała Kazimiera Szczuka. Dowiadujemy się z niej, kim jest rzeźnik i dlaczego chce nam poderżnąć gardło, a także kim jesteśmy my, czyli owieczki idące na ścięcie.

„Dlaczego nie walczycie o więcej, dlaczego zrezygnowałyście z prawa do aborcji?” – pytała polskie dziennikarki podczas wizyty w Warszawie jedna z najwybitniejszych europejskich feministek, Alice Schwarzer. Na marginesie, dziwi mnie, że Szczuka o niej w swojej książce nie wspomina, chociaż trudno mi uwierzyć, żeby nie wiedziała o jej istnieniu? Indagowane przez Schwarzer moje koleżanki po piórze wznosiły tylko oczy do góry, dając do zrozumienia, że w sprawie aborcji nic nie da się zrobić. Schwarzer denerwowała się jeszcze bardziej: „To nie może być prawda! Nam też nie było łatwo. Miałyśmy więcej przeciwników niż zwolenników, a mimo to wywalczyłyśmy prawo do aborcji”. Wiem, że pięciu tysiącom lat męskiej dominacji można przeciwstawić tylko kilkadziesiąt lat feminizmu, ale w przeciwieństwie do nas mężczyźni nauczyli się już braterstwa. My, kobiety o solidarności na taką skalę nie mamy jeszcze pojęcia. W kwestii przerywania ciąży też. Tak mówi jedna z najskuteczniejszych feministek i ja jej wierzę. Trudno bowiem wyobrazić sobie w Polsce akcję, jaką prawie ćwierć wieku temu przeprowadziły Francuzki, gdy na łamach „Nouvel Observateur” te najbardziej prominentne z nich pokazały swoją twarz i wyznały: usunęłam ciążę. Wkrótce za ciosem poszły Niemki. Jednym i drugim za takie oświadczenie groziło więzienie. Nie przestraszyły się. Czy byłoby to możliwe u nas, gdzie jak dotąd na taką szczerość, odważyła się tylko Nina Andrycz i wdowa po Tadeuszu Łomnickim Maria Bojarska? Nie, i długo jeszcze nie będzie możliwe w kraju, w którym jedna kobieta drugiej przekazuje szeptem i z szyderczą dezaprobatą słowa: co się dziwisz, widocznie chciała złapać go na dziecko. A w tej, która usunęła ciążę, widzi jawnogrzesznicę. Bez dwóch zdań są w Polsce odważne feministki, ale i one, chociażby w książce Szczuki, nie dokonują aborcyjnej ekspiacji i nie decydują się na ten jeden, nawet symboliczny krok w przyszłość: też mam za sobą takie doświadczenie. Chyba, że nasze feministki żyją na innej planecie i takich problemów nie mają. Są tylko po to, by jak profesorki nauczać swoje uczennice. Warto zauważyć, o czym nie pisze Szczuka, że chociaż Simone de Beauvoir nie usunęła ciąży, to w imię kobiecej solidarności podpisała się pod słynnym apelem. Identycznie postąpiła jej uczennica Schwarzer. „Milczenie owieczek” to dziwna książka w słusznej sprawie. Każda kobieta powinna mieć prawo decydowania o własnym losie i to bez względu na to, czy jest katoliczką, czy ateistką, feministką czy żoną przy mężu. W tym z autorką się zgadzam, ale odrzuca mnie od jej książki ta nieznośna maniera feministycznego gniewu podszytego wulgarną ironią i poczuciem ideologicznej wyższości. Zwłaszcza że kwestia usunięcia ciąży (a nie skrobanki – jakże to prostackie, mimo że kiedyś popularne, określenie) wymaga absolutnej demokracji. Najwyraźniej jednak Szczuka uważa, że jak się walnie słowem między oczy, to i efekt będzie silniejszy. „Jeśli chodzi o liberalizację ustawy, to sprawa jest prosta jak dwa tysiące na skrobankę. Nic dodać nic ująć” – pisze i dodaje – „ale pozostaje jeszcze doświadczenie kobiet, które często każe myśleć o przerywaniu ciąży jako o czymś skomplikowanym, trudnym, doniosłym i ważącym na całym życiu”. A czy tak nie jest? Ja, feministka jestem absolutnie przekonana, że aborcja dla każdej w miarę wrażliwej kobiety jest czymś skomplikowanym i bardzo trudnym. Także doniosłym w perspektywie jej biografii i bywa, że ważącym na całym życiu. Krzykiem rozpaczy szlag mnie więc trafia, gdy czytam, że „wczesny zabieg to zero problemów”. Jakaż to obłuda. Mój feministyczny sprzeciw – uzurpuję sobie prawo do niego, mimo że na panie od „D” do „S” działam jak płachta na byka – rośnie, gdy czytam o literackiej bohaterce przytaczanej przez Szczukę, „która miała zabieg podczas przerwy obiadowej”. Ach, jakie to proste i cudownie nieskomplikowane. A już krew mnie dosłownie zalewa na odautorski komentarz: „niestety, nie wszystkie zaliczamy się do współczesnej londyńskiej elity”. Szczerze mówiąc, nie wiem, kto miał być adresatem „Milczenia owieczek”, czyli książki, którą masz na myśli. Tych, którzy zawsze byli przeciwko aborcji nic ona nie obejdzie, a zwolenniczkom przerywania ciąży na nic nie będzie przydatna. Ich już na żadną drogę nie trzeba nawracać. Są za usankcjonowanym przez państwo prawem do legalnej aborcji. Czekają na referendum. Dlaczego więc mimo wszystko milczą? Szkoda, że właśnie nie o tym przeczytaliśmy w dziwnej książce, mimo że napisanej w słusznej sprawie. Fajnie się pisze o życiu, którego się nie zna.

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, piątek nocą

Małgosiu,

wróciłem…

Trudno mi jest zacząć normalne życie, bo to na Seszelach było przecież nienormalne. Zaduch miasta z samochodami, śniadanie w pośpiechu, szarość zamiast błękitu za oknem, przerażające wiadomości o zamachach, partiach, bezrobociu, skandalach, kryzysach, płynące potokiem z radia, dzwoniący telefon, nieotwarte listy, na które wcale nie czekałem, i dominujące uczucie niepokojącego pośpiechu. Jestem tutaj dopiero kilka godzin i czuję się zagoniony. Kilkanaście nieodsłuchanych wiadomości na sekretarce telefonu w biurze, setki e-maili w skrzynce, terminy, które trzeba zapamiętać, decyzje, które trzeba podjąć. W okolicach Beau Vallon decydowało się, czy iść na leżak przy basenie, czy raczej położyć się pod palmą na plaży, jaką książkę czytać, czy wypić guinessa, czy raczej jakiś koktajl z maracują i rumem. Dziewięć i pół godziny lotu boeingiem stąd znajduje się świat zupełnie innych decyzji. Dzisiaj, przez pierwszych kilkanaście godzin po powrocie, byłem przekonany, że „tutejszych” decyzji nie chcę podejmować.

Wróciłem…

Ze wspomnieniami w głowie, z kilkuset fotografiami w aparacie, z poranioną słońcem skórą, z rozjaśnionymi słońcem włosami, z woreczkiem muszli znalezionych na plaży, z ziarenkami piasku między kartkami książek oraz z obietnicą złożoną sobie, że kiedyś tam powrócę.

Tymczasem jednak musiałem powrócić do życia tutaj. Wytrwałem w biurze do późnego popołudnia. W pewnym momencie poczułem, że muszę stąd po prostu wyjść. Natychmiast. Epizod klaustrofobii posturlopowej czy tylko brak świeżego powietrza?

Aby nie tracić czasu, pojechałem do swojego banku zapłacić zaległe rachunki. Nie lubię tego banku. Nie lubię prawie żadnych banków świata, nie tylko mojego. Jedyne banki, jakie lubię, to banki danych. Lubię natomiast być w pobliżu budynku mojego banku. Szczególnie lubię bywać przy wejściu do jego południowego skrzydła. Mój bank jest ogromny i przypomina mi architekturą katolicką katedrę. Pewnie jest w tym jakiś cel, zważywszy, że dla wyznawców religii pieniądza bank to przecież świątynia. Ma nawę główną zamkniętą półeliptycznym ołtarzem utworzonym z mahoniowych biurek, za którymi siedzą kasjerzy (w moim banku nie ma żadnych kasjerek) wyglądający w swoich białych koszulach i ciemnych krawatach jak ministranci. Ma także trzy nawy boczne: nawę kredytów z wąskimi boksami przypominającymi konfesjonały, nawę depozytów i lokat stałych oraz półkolistą nawę z wbudowanymi w ścianę, wykonanymi z grubej pancernej stali, ogromnymi ciężkimi drzwiami, za którymi znajduje się długi, mroczny korytarz prowadzący do hali sejfów, w których klienci przechowują swoje relikwie.

Do budynku mojego banku można wejść ze wszystkich czterech stron świata: od południa, północy, wschodu i zachodu. Ja zawsze wchodzę od południa, ponieważ tuż przy południowej bramie na chodniku przesiaduje Norbert. Znamy się od ponad czterech lat. Norbert jest żebrakiem. Moim ulubionym żebrakiem we Frankfurcie nad Menem. Poza tym jest (nieanonimowym) alkoholikiem i nosi w sobie wirusa Hepatitis C. Według lekarzy ze względu na fakt nieprzerwanego katowania swojej wątroby etanolem już dawno nie powinien żyć. Norbert żebrze, czytając książki. Gdy książka jest interesująca, zapomina się. A gdy się zapomina, to zapomina także żebrać i przesiaduje pod bankiem głodny.

Norbert ma dwójkę prawie dorosłych już dzieci z kobietą, która wyrzuciła go z domu 12 lat temu. Powiedziała mu, że „był dobry na pewien odcinek jej życia, ale ten odcinek się właśnie skończył i w związku z tym powinien się wyprowadzić”. Ponieważ Norbert dzielił życie z kobietą, której się oświadczył, którą kochał (i kocha do dzisiaj) i z którą wychowywał dwójkę dzieci, nie mógł się z tym pogodzić. Ale się wyprowadził. Najpierw mieszkał w kawalerce. Potem zaczął pić i nie stać go było nawet na najtańsze mieszkanie w najgorszej dzielnicy Frankfurtu. Gdy było ciepło, mieszkał na ulicy, zimy przemieszkiwał na dworcach, w tunelach podziemnych przejść lub w altanach ogródków działkowych. Cierpienie, jakiego doznał z powodu żony, odebrało mu wszelki sens. Tęsknota za dziećmi, które matka całkowicie od niego odseparowała, odebrała mu całą resztę. Któregoś razu, gdy siedział na kartonie i żebrał pomiędzy solarium i sklepem rybnym na Leipziger Strasse, przeszła obok niego młoda dziewczyna. Jego córka Nathalie. Spojrzała mu w oczy, ale go nie poznała. Tak myśli Norbert: że go nie poznała. Tego dnia przeniósł się z kartonem pod mój bank.

Wkrótce po wydarzeniu z Nathalie Norbert próbował się powiesić. Poszedł do lasu, przerzucił sznur przez gałąź, ale był zbyt pijany, aby móc przewiązać go wokół szyi. Gdy rano się obudził pod tym drzewem, był tak przerażony widokiem sznura zwisającego z gałęzi, że postanowił żyć. Kurczowo trzyma się życia, chociaż nie widzi w tym żadnego celu. Norbert, jak sam mi powiedział, żyje jedynie ze strachu przed śmiercią. Ukończył filozofię na uniwersytecie w Marburgu i wiedząc to, co wie się po filozofii, „czuje się zagubiony i jednocześnie osaczony paradoksem pragnienia trwania”. Filozoficznie formułuje to tak: „Nie boję się śmierci, oczekuję jej nawet z ogromnym zainteresowaniem, boję się jedynie tego, że mnie już potem nie będzie”. Zapytałem go więc kiedyś, po co „chce być potem”. Odpowiedział mi, że chciałby „koniecznie wiedzieć, co będzie dalej”. Norbert bowiem uważa, że większość ludzi żyje tylko i wyłącznie z ciekawości „co będzie dalej”. Ta odpowiedź mnie bardzo poruszyła i zbliżyła do niego. Nieraz tak po prostu jest. Niektórzy ludzie stają się nam bliscy tylko dlatego, że kiedyś wypowiedzieli jedno jedyne zdanie. Ja także uważam, że ciekawość to jeden z najważniejszych powodów, aby chcieć wstawać rano.

Poznałem Norberta dwa lata temu. Przeważnie zostawiam mu pieniądze, gdy zbliża się zima, przywożę mu karton z ciepłą odzieżą, czasami wykupuję jego recepty w aptekach, czasami kupuję mu książki. Najczęściej filozoficzne lub tzw. beletrystykę filozoficzną. Przyznaję, że książki kupuję mu z trochę egoistycznych pobudek. Norbert, mając bardzo dużo czasu, uważnie je przeczyta i opowie mi z fachowym komentarzem. Dlatego często, gdy mam czas, siadam przy nim i rozmawiamy. Lubię go słuchać i jeszcze bardziej lubię się od niego uczyć. Norbert jest filozofem egzystencjalizmu, który według niego rozpoczął się (w Danii) od Kierkegaarda, apologety poszukiwania „prawdy dla siebie”, a nie dla jakiegoś „systemu”. Norbert także cały czas jej szuka. Dlatego najbardziej się cieszy, gdy kupuję mu książki Camusa, Sartre'a lub Becketta. Teorie egzystencjalizmu w ustach bezdomnego, głodnego i chorego filozofa-żebraka po nieudanej próbie samobójczej to nie to samo, co te same teorie wypowiadane przez mieszkającego w willi lub apartamentowcu profesora w garniturze, który za wykład bierze pieniądze. Norbert eksperymentuje (niebezpiecznie) z egzystencjalizmem na co dzień, profesor ma problem egzystencjalny raz na 15 tysięcy kilometrów, gdy musi zawieźć swoje auto na przegląd, a kawa podana przez hostessę w przeszklonym pałacu mercedesa jest zbyt mocna. Profesora w sensie filozoficznym także w tym momencie spotyka cierpienie. Jego mercedesa dotykają jacyś obcy ludzie, którym nie ufa, i na dodatek kawa jest nie taka, jak on lubi. Grzech i cierpienie to najbardziej względne rzeczy na świecie…

Ojciec Norberta urodził się we wsi pod Opolem, o czym Norbert za każdym razem mi przypomina, myśląc, że sprawi mi tym przyjemność i połączy nas przez to jakaś dodatkowa patriotyczna linia wspólnej „ojczyzny pochodzenia”. Nie łączy, odkąd wiem, że ojciec Norberta był nie tylko z podopolskiej wsi, ale był także oficerem Wermachtu. Norbert twierdzi, że to wyłącznie skutek „przekleństwa urodzenia się w niewłaściwym momencie”. Wiem, że ma rację, ale jego racja to za mało, aby poczuć jakąś „nić patriotyczną”. Rozsądek i emocje są bardzo często rozłączne. Dzisiaj Norbert także mi o tym przypomniał, gdy usiadłem obok niego na kartonie rozłożonym na chodniku. Zapytany o opaleniznę opowiadałem mu dzisiaj o socjalizmie w raju, czyli o Seszelach.

Potem na moją prośbę, rozmawialiśmy o wolnej woli. Chciałem wyciągnąć od filozofa z praktyką informacje o tym, czy jego zdaniem wolna wola w ogóle istnieje. Norbert z własnej wolnej woli chciał się powiesić, z wolnej woli zabija się powoli alkoholem, z wolnej woli zamiast nienawidzić, kocha swoją żonę, która wykonała na nim egzekucję, i z wolnej woli jest żebrakiem mieszkającym na ulicy (w Niemczech nikt nie musi być żebrakiem, dba oto specjalne biuro Sozialamt i dbają o to, często wcale nie z własnej wolnej woli, podatnicy, którzy pomysł Sozialamtu finansują). Norbert uważa, że podważanie istnienia wolnej woli jest „bestialskim gwałtem zbiorowym na etyce, która powinna zostać dziewicą”. Tego gwałtu dopuszczają się zdaniem Norberta głównie biolodzy i „im podobni heretycy”, którym „się wydaje, że człowiek to tylko trochę więcej niż chomik, któremu nieustannie wycinają mózgi do swoich głupkowatych eksperymentów”. Filozofowie nabrali wody w usta i jak tchórze się temu gwałtowi z boku przyglądają. Etyka, obojętnie na jakim kodeksie moralnym bazuje, stoi na fundamencie woli wolnej. Usunięcie tego fundamentu wyklucza istnienie Dobra i Zła, Winy i Kary, Grzechu i Pokuty. Wyklucza także – zdaniem Norberta – istnienie boga, w którego mimo wszystko on wierzy, chociaż nie potrafi mi powiedzieć, jak nazywa się ten jego bóg. Tak mi odpowiedział Norbert, dodając, że „pod mikroskopem widzi się jedynie neurony, a nie cały mózg, a wolna wola to nie synapsy, podobnie jak jedna mrówka to nie całe mrowisko”.

Potem zapytał, czy napiję się z nim piwa na powitanie. Usiadłem obok niego na kartonie i pijąc piwo, dalej rozmawialiśmy. Najpierw powiedziałem mu, że także nie zgadzam się z sugestiami ortodoksyjnych (neuro)biologów. Wierzę bowiem, że ludzie posiadają wolną wolę. Powołałem się przy tym na Sartre'a (Norbert chyba zna go na pamięć), który twierdził, że „człowiek jest skazany na to, by być wolnym”. Ucieszył się i stuknął swoją puszką w moją. Potem dodałem, że pomimo to jego argumentacja mieszająca w to boga jest logicznie zupełnie niespójna i gdy przyjrzeć się jej dokładnie, to można uznać, że graniczy z nonsensem. Ludzie wierzący w boga wierzą także w to, że wszystko odbywa się według pewnego bożego planu. Oznacza to nic innego, jak pełną i ustaloną z góry determinację. Jeśli tak jest w rzeczywistości i faktycznie wszystko odbywa się według planu boga, to nie ma w tej konstrukcji zupełnie miejsca na wolną wolę! Podporządkowanie się czyjemuś z góry ustalonemu planowi wyklucza przecież wolność. Wtedy Norbert otworzył (ale tym razem już tylko dla siebie) drugą puszkę piwa i zaczął filozofować. Dowiedziałem się natychmiast, że „pojmuję boga jak naiwne i niedouczone dziecko przed pierwszą komunią”. Bóg to nie jest jakiś starzec z siwą brodą, który kiedyś wszystko zaplanował, łącznie z tsunami, i teraz przygląda się z góry, obserwując, co z tego wynika. Niektórym grozi palcem, a niektórych głaszcze dobrotliwie po głowie. Takiego boga nie ma i nigdy nie było. „Bóg to nic innego – zdaniem Norberta – niż stwórca «materii uduchowionej”„ niemającej nic wspólnego z materią ożywioną”. Dlatego na przykład ewolucja nie jest sprzeczna z kreacjonizmem. Zdaniem Norberta bóg był potrzebny tylko po to, aby obdarzyć człowieka godnością. To, czy człowiek pochodzi od małpy, czy został stworzony w jednorazowym akcie działania w swojej obecnej postaci, nie ma absolutnie żadnego znaczenia. Ważne jest tylko to, co zdarzyło się na końcu ewolucji lub dajmy na to „stworzenia”: spłynięcie godności na człowieka. Tego, że człowiek ma godność, nie podważa żaden heretyk i także nikt nie potrafi wyjaśnić, skąd się owa godność wzięła. I to jest najważniejsze. To także uzasadnia istnienie jakiegoś „inteligentnego projektu”. Cała reszta to jedynie wytwór religii. Ale nie boga. Bóg nie potrzebuje ani żadnej religii, ani żadnego kościoła. To ludzie ich potrzebują. Bo są zagubieni, chcą drogowskazów i wyraźnego rozróżnienia pomiędzy tym, co dobre, a co złe. Ale chcą tego właśnie dzięki godności. A godność to przede wszystkim prawo wyboru i wolna wola – żeby zabijać, ale także żeby ratować się nawzajem, poświęcając przy tym swoje życie…

Tak filozofowaliśmy sobie z Norbertem przy piwie, siedząc na kartonie w pobliżu południowego wejścia do mojego banku. Poza tym od dzisiaj Norbert, za moją namową, postanowił żebrać na bilet lotniczy. Na Seszele… I tak nie uzbiera. Za bardzo potrzebuje alkoholu, aby przestać go kupować za użebrane pieniądze. Ale nawet gdyby, to i tak nigdzie nie wyjedzie. Za bardzo przywiązał się do myśli, że pewnego dnia pójdzie na Leipziger Strasse i będzie czekał na Nathalie…

Serdecznie po powrocie,

Janusz L.

Warszawa, sobota

Januszu,

to, co pozwala nam normalnie żyć i funkcjonować, to irracjonalne przekonanie, że będziemy żyli wiecznie. Nie myślę tu o zbawieniu, ale o życiu codziennym, prozaicznym i tym tu, na ziemi. W innym razie z towarzyszącą nam nieustannie pamięcią nieuniknionej śmierci, która prędzej czy później nas dopadnie, nie dalibyśmy sobie rady. Chociaż może wręcz przeciwnie, robilibyśmy wtedy rzeczy szalone, na które tak rzadko nas stać?

W tym kontekście zupełnie nie rozumiem ludzi, którzy wrzucając grosz do żebraczego kapelusza, muszą koniecznie wiedzieć, na co on pójdzie. Czy nie wystarczająco okrutnie obszedł się los z żebrakiem, że oto siedzi na ulicy, pod kościołem i opowiada, czy też konfabuluje historię własnego życia nam, obcym ludziom? Pokazuje własną mizerię, słabość i złamaną biografię. Jaka tak naprawdę jest różnica między żebrzącą alkoholiczką, która kłamie, że potrzebuje dwa złote na bułkę, a tą, która zbiera na najtańszy alkohol? Kto nas upoważnił do przeprowadzania takich śledztw? Po co nam one? Czy nie wystarczająco upokarzający i tragiczny jest sam fakt stoczenia się na dno? Czemu w tej kobiecie o zachrypniętym głosie i z brakami w uzębieniu nie chcemy zobaczyć młodej dziewczyny, jaką kiedyś była? „Trzeba było się uczyć” – powie w tym momencie niejeden śledczy. „Mnie to w życiu nikt nic za darmo nie dał” – dorzuci następny. I co z tego? To dylematy, które każdy powinien rozważyć we własnym sumieniu. Wystarczy przymknąć oczy i wyobrazić sobie siebie jako żebraka albo żebraczkę. Że to niemożliwe? No cóż, każdemu jego kataklizm. Z polskich ulic prawie całkowicie zniknęły rumuńskie dzieci z wyciągniętymi po daninę rączkami. Czyżby to znaczyło, że ich rodzice już się wzbogacili, czy też my przestaliśmy dawać?

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, niedziela wieczorem

Małgorzato,

wracam po urlopie niebezpiecznie szybko do normy. To niedobrze. Za chwilę zapomnę, że pojechałem, aby odpocząć. Coraz lepiej mi w biurze…

Zastanawiałem się dzisiaj podczas lunchu nad tym, czy Norbert miał rację, nazywając biologów głupkami i oskarżając ich o „zbiorowy gwałt” na świętości, jaką jest wolność wyboru człowieka. Przynajmniej w przypadku jednego biologa, który bada zjawisko wolnej woli, Norbert skrajnie się myli i jego zarzuty w tym przypadku brzmią jak obelga. Ma natomiast rację, twierdząc, że większość filozofów (i przedstawicieli innych nauk humanistycznych łącznie z teologami, sic!) złożyła potulnie broń i z boku przyglądała się triumfalnemu pochodowi neurobiologów kwestionujących istnienie wolności wyboru i dumnie ogłaszających koniec etyki humanistycznej. „Etyka jest zbędna, wystarczy tylko tomograf i fizjologia mózgu” – głosili światu utytułowani neurofizjolodzy podczas kongresu zorganizowanego przez uniwersytet we Frankfurcie, w budynku kilka ulic od mojego biura. Do czasu. Pod koniec lat 80. XX wieku z pomocą bezradnym filozofom przyszedł nie kto inny jak właśnie… biolog specjalizujący się w neurofizjologii. Nazywa się Benjamin Libet, pochodzi z USA i obecnie ma 89 lat.

Libet reprezentuje starą szkolę naukowców empiryków i podobnie jak na przykład Karl Poppers, twierdzi, że naukowiec dowiedzie prawdy tylko wtedy, gdy udowodni ją dobrze przeprowadzonym eksperymentem, który mogą potwierdzić inni naukowcy. Libet nie znosi tzw. naukowców fotelowych, którzy wygodnie rozsiadają się w fotelach i tworzą spekulacyjne teorie, których nikt nie potrafi dowieść.

W 1983 roku Libet przeprowadził historyczny eksperyment, który ponownie dał nadzieję (i argumenty) filozofom Eksperyment był w swojej istocie bardzo prosty Badana osoba siadała przed ekranem, na którym narysowano koło podzielone równomiernie liniami. Przypominało ono tarczę zegara. Koło obiegał promień czerwonego światła, który potrzebował dokładnie 2,56 sekund, aby zakreślić okrąg na krawędzi tarczy. Kiesek na tarczy było tyle, że czerwony promień pokonywał odległość pomiędzy dwiema sąsiadującymi kreskami w czasie 43 milisekund. Badany miał przypięte do głowy elektrody, które pozwalały na mierzenie i rejestrowanie aktywności pracy mózgu podczas trwania eksperymentu. Libet poprosił badanego, aby w dowolnym momencie obiegu promienia po tarczy zrealizował akt wolnej woli i na przykład podniósł palec lub kiwnął głową. Ponadto w momencie, gdy poczuje impuls do zrealizowania tego aktu, powinien zapamiętać pozycję czerwonej plamki promienia na tarczy (stąd ponumerowane kreski na tarczy). W ten sposób Libet połączył obiektywny pomiar pracy mózgu (za pomocą elektrod) z subiektywnym odbiorem wewnętrznego bodźca (pragnienia podniesienia palca lub dłoni). Kluczowe pytanie w tym eksperymencie brzmiało: czy świadomy akt woli wyprzedza akcję mózgu, czy jest jej następstwem? Innymi słowy co jest pierwsze, wola zrobienia czegoś czy impuls w mózgu, a po nim dopiero wola?

Jeśli impuls, a potem dopiero świadoma wola, to mogłoby to znaczyć, że wolna wola pojawia się za późno!!! Najpierw wbiję komuś nóż w plecy, a dopiero potem zdam sobie sprawę, że wcale tego nie chciałem. Działałem pod wpływem impulsu, który pojawił się przed zdaniem sobie sprawy że wcale nie chcę wbić tego noża.

Wynik eksperymentu był przerażający (dla filozofów). Prądy w mózgu wzmacniały się około 350-400 milisekund (około pół sekundy), zanim badana osoba zdała sobie sprawę, że chce podnieść dłoń lub palec! Mózg najpierw realizuje (zanim zdamy sobie z tego sprawę) proces woli. Dopiero potem ta wola zostaje mu uświadomiona, czyli pojawia się w mózgu jako decyzja działania! Zygmunt Freud w grobie zaciera dłonie z zadowolenia i wykrzykuje w trumnie: a nie mówiłem, nad „ego” góruje „id”, czyli podświadomość… A nie mówiłem wam, że „id” jest koniem, na którym galopuje „ego”? Czasami ten koń skręca w zupełnie inną stronę, niż „ego” by chciało. W tym momencie „ego” nie może nic innego, niż udawać, że to jego decyzja, a nie konia. W tym samym czasie w innym grobie i na innym cmentarzu, słysząc znajomy chrobot kości Freuda, budzi się CG. Jung (uczeń Freuda) i pyta z przerażeniem: a gdzie jest w tym wszystkim dominujące „superego”?

O tym, co postanowił mój mózg, ja sam dowiaduję się na końcu! Okropny wynik, przyznasz?! I na dodatek, bez żadnych wątpliwości, w całości potwierdzony w latach go. podobnymi eksperymentami w kilku innych laboratoriach na świecie. Tylko się pociąć tym nożem!

Ale Libet to człowiek ciekawy Albo po prostu człowiek prawy. Nie zatrzymał się. Zadał sobie kolejne pytanie: jeśli proces wolnej woli zostanie – nieświadomie (!) – zrealizowany w mózgu (wzmocniony sygnał elektryczny 350-400 milisekund przed uświadomieniem go sobie), to czy pozostaje jeszcze jakiś czas pomiędzy uświadomioną wolą (350-400 milisekund później), a motorycznym działaniem realizującym tę wolę? Krótko mówiąc, czy badana osoba ma jakiś czas, aby zrezygnować z podniesienia palca albo dłoni lub wbicia komuś noża w plecy? Ma!!! Około 150 milisekund. Mam 150 milisekund czasu, aby wpłynąć na moją wolę i nie wbić tego noża. Jestem w stanie nieświadomie zapoczątkowaną i później świadomie uzmysłowioną wolę działania powstrzymać. Mam na to 150 milisekund. Według Libeta to zatrzymanie następuje, jeśli „zaplanowane działanie nie jest społecznie akceptowane, nie zgadza się z moimi przekonaniami lub jest w rozbieżności z moją osobowością lub moim systemem wartości”. To prawo veta jest dowodem, że wolna wola istnieje. Według Libeta i według mnie także. Najbardziej z wyniku eksperymentu Libeta powinni cieszyć się, moim zdaniem teolodzy katoliccy Okazuje się, że Bóg podarował ludziom instynktowną zdolność do powiedzenia „nie”. Dziesięć przykazań to w większości nic innego niż lista działań, przed którymi ludzie powinni postawić veto i powstrzymać się przed nimi (nawet w ostatniej chwili, czyli przed upływem tych 150 milisekund), nawet jeśli jest to przeciwne najpierw nieuświadomionej, a potem uświadomionej wolnej woli. Nie pożądaj, nie kradnij, nie zabijaj, nie cudzołóż… Masz 1/8 sekundy, aby się powstrzymać.

Paradoksalnie, neurobiologiczny mechanizm działania wolnej woli oparty na „opóźnieniach Libeta” (nazwałem to tak dla uproszczenia; to nie jest oficjalny naukowy termin) jest także mechanizmem ograniczającym wolność człowieka. W szczególności może także wyjaśniać znany z filozofii (i logiki) paradoks „wolności absolutnej”. Takiej wolności być po prostu nie może, jeśli bowiem wszystko wolno, to wolno także powiedzieć, że nie wszystko wolno…

Wynik eksperymentu Libeta pozwolił humanistom pochylić się i podnieść porzucone miecze. Neurobiolodzy uważają, że Libet to zdrajca, bo przeniósł się do okopów wroga, i czują się bardzo nieswoja Bossowie firm farmakologicznych także nie kochają Libeta. Marzyli o wielkich pieniądzach z substancji, którymi można by wpływać na mózg, zatrzymując lub wzmacniając to, co dzieje się 350-400 milisekund przed. Okazało się tymczasem, po raz kolejny zresztą, że Dobro i Zło w człowieku to nie (tylko) wynik reakcji chemicznych.

Z tą myślą pozdrawiam Cię bardzo serdecznie,

Janusz L.

Warszawa, poniedziałek

Januszu,

no widzisz, to przeświadczenie można także zastosować do Norberta i zamiast etycznych dylematów: dać czy nie dać, bo może ten ktoś sobie na to nie zasłużył, wystarczy po prostu prześwietlić gagatka i za pomocą tomografu oraz opierając się na fizjologii mózgu, przyłapać go na żebraczym kłamstwie. Przywołujesz naukowców fotelowych, a czy każdy z nas chociaż raz w życiu nie przyjął takiej postawy nie tylko wobec najbliższego otoczenia, ale też wobec tych, których nigdy nie poznał? Ten jest złodziejem, ta się puszcza, a jeszcze inny wcale nie zasłużył na dobre słowo. Taką wiedzę i takie wyroki ferujemy z pozycji fotela. Znam faceta, który nie mówi w żadnym obcym języku, ale potrafi przeczytać każdy artykuł w każdej zagranicznej gazecie i dawać w tym względzie nauki. Z tego, o czym piszesz, wynika, że każdy z nas im dłużej żyje, tym bardziej ma szansę stać się profesorem na własny użytek. Empiria, empiria i jeszcze raz empiria. Dlatego warto słuchać dojrzałych ludzi, nie machać lekceważąco ręką na ich przemyślenia, ale wyciągać z tego, co mówią, wnioski. Daleko idące. Mądry po szkodzie… Ktoś nami rządzi i to nie my naszym mózgiem, ale on nami, tak? Januszu, nie wypominając, takim samym mechanizmem tłumaczyłeś powód, dla którego inny organ decyduje o poligamii statystycznego mężczyzny. Mimo że ten ma 150 milisekund, aby wpłynąć na własną wolę i po raz kolejny nie zdradzić żony. A jednak zdradza. Ma za mało czasu na to, żeby nie zrezygnować z tego, co jak twierdzi Libet: nie jest społecznie akceptowane, nie zgadza się z jego przekonaniami lub jest w rozbieżności z jego osobowością lub jego systemem wartości? A więc kto kogo pokona szybciej? Mózg nas czy my jego…

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, wtorek wieczorem

Małgorzato,

przedwczoraj około pierwszej w nocy obudziły mnie syreny karetek pogotowia, policji i straży pożarnej. Frankfurt nie jest bynajmniej najbezpieczniejszym miastem świata (wskaźnik przestępczości ustępuje tylko Berlinowi i jest o wiele wyższy niż ten dla Nowego Jorku), więc syreny, szczególnie policyjne, są tutaj na porządku dziennym (i nocnym). Jednak przedwczoraj w nocy brzmiały wyjątkowo histerycznie. Przez pewien moment obawiałem się, że Frankfurt został zaatakowany przez terrorystów. Rano dowiedziałem się z radia, że to nie terroryści, a.jedynie” obywatel Niemiec pochodzenia tureckiego podpalił się w pokoju swojej 16-letniej siostry, w bloku na 12. piętrze, w Gallus, najbiedniejszej dzielnicy we Frankfurcie (doskonale znam Gallus. Tuż po przyjeździe z Polski w 1987 roku mieszkaliśmy tam przez ponad rok). W nocy wszedł do pokoju siostry, rozlał benzynę z kanistra, zamknął drzwi na klucz, zastawił je kredensem i zapalił zapałkę. Spłonął żywcem razem siostrą. Rodzice się uratowali. Zanim zaalarmowana straż pożarna opanowała sytuację, spaliły się trzy mieszkania na piętrze. W jednym z nich zaczadziła się cała czteroosobowa rodzina emigrantów z Bułgarii. W radiu nie podano motywów podpalacza. Dzisiaj rano bulwarówka „Bild” (wydawana przez wydawnictwo Axel Springer, które wydaje w Polsce między innymi dziennik „Fakt” i tygodnik „Newsweek”) podała szczegóły tragedii (w swój bulwarowy, udramatyzowany sposób). „Bild” wykluczył jakikolwiek terrorystyczny motyw. Chłopak spalił się z siostrą z zemsty. Dwa dni przed podpaleniem siostra nakryła go w łazience, gdy się onanizował i opowiedziała o tym rodzicom. Zemścił się na niej za poniżenie, którego doznał z jej strony. Wstyd, na który go naraziła, był zbyt duży, aby mógł dalej żyć. Jedynym wyzwoleniem była zemsta. „Bild”, wykluczając w tym wypadku terroryzm, w pewnym sensie się pomylił. Pomiędzy tym, co zrobił ten turecki chłopak, a tym, co robią palestyńscy terroryści, gdy owiązują się kamizelkami wypełnionymi dynamitem i wysadzają w powietrze przed centrami handlowymi, dyskotekami lub w autobusach pełnych ludzi w Jerozolimie lub Tel Awiwie, nie ma prawie żadnej różnicy. Tym, co nimi tak naprawdę kieruje, jest zemsta.

Zemsta to niezwykła emocja. Ewolucyjnie musiała pojawić się bardzo późno, ponieważ oprócz Homo sapiens nie występuje u żadnych innych naczelnych. Koczkodany, goryle, makaki, szympansy czy bonobo nie mszczą się. Bywają agresywne, walczą, bronią się, ale się nie mszczą. Zemsta aktywowana jest w mózgu w tzw. ścieżce nagrody (kilka miliardów neuronów w układzie limbicznym mózgu). W tym miejscu aktywowane są takie uczucia, jak głód, pragnienie i satysfakcja seksualna. Dzięki ścieżce nagrody chcemy jeść, pić, rozmnażać się, ale także zabijać siebie i innych z zemsty. Jedzenie, picie i seks przynoszą same korzyści „sprawcy”. Jedynie zemsta ma mu przynieść „niekorzyść”. Tyle że jest ona w tym momencie postrzegana jako przyjemność i nagroda. Dla niektórych ta „przyjemność” to jedynie śmierć. Kogoś, kto zranił zbyt mocno, innych lub siebie samego. Ryzyko lub nawet pewność samounicestwienia jest także wpisane w tę przyjemność…

Uczucie zemsty roznieca się wtedy, gdy zostaniemy zranieni, bezpodstawnie skrzywdzeni, poniżeni lub dotknie nas jakaś wielka niesprawiedliwość. W takim momencie zostaje skruszony cały duchowy fundament człowieka. Dusza człowieka przypomina trochę bambus. Można ją napinać i zginać. Prawie do ziemi. Napięta i zgięta prostuje się po pewnym czasie. Niektórzy potrzebują do tego alkoholu, tabletek, narkotyków lub psychoterapeuty. Ale przychodzi taki próg nacisku, że nawet bambus się łamie. Nie wytrzymuje duma, nie wytrzymuje godność, zawodzi instynkt przetrwania. Bambus pęka i łamie się z trzaskiem. Psychoanalitycy odwołują się, analizując fenomen zemsty, do pojęcia narcyzmu. Historia zemsty to historia narcyzmu, który urasta do gigantycznych rozmiarów. Jest on wpisany w człowieczeństwo od samego początku. Gdy niemowlę zaczyna płakać, podchodzi do niego matka i zaczyna je karmić. Gdy matka nie podchodzi, płacz dziecka nasila się do granicy wrzasku. Gdy matka przychodzi zbyt późno, zdarza się często, że niemowlę dotkliwie gryzie pierś i nie ssie mleka matki lub odchyla głowę i nie chce być nakarmione, chociaż czuje głód. W ten sposób mści się na matce. To, że samo się przy tym karze (głodem), jest składnikiem tej zemsty. Już jako niemowlęta wkraczamy w świat prymitywnego, instynktownego narcyzmu, z którego wywodzi się zemsta. Trzylatek, którego matka nie zrobi tego, czego on bardzo chce, eskaluje swoją agresję i złość do tego stopnia, że gdyby miał pod ręką wiązkę dynamitu, to bez wahania podpaliłby lont i wysadziłby w powietrze siebie z całą rodziną. Z drugiej strony, gdy matce uda się go uspokoić, dziesięć minut później będzie ponownie słodkim aniołkiem. Różnica między tym trzylatkiem a terrorystą z Palestyny polega jedynie na tym, że terrorysta nie ma takiej „matki, która go uspokoi”, ale ma za to dostęp do dynamitu, podczas gdy trzylatek nie. Ale obydwaj tak naprawdę – moim zdaniem – czują to samo: niepohamowane pragnienie zemsty.

Gryzące pierś matki niemowlę, rozjuszony odmową trzylatek rzucający zabawkami w ekran telewizora i palestyński terrorysta wysadzający się w powietrze w pełnym ludzi klubie nocnym w Tel Awiwie z okrzykiem „Allahu akbar” („Bóg jest wielki”) różnią się jedynie rodzajem broni, jaki wybierają, aby się zemścić. Wszyscy oni czują się tak poniżeni swoim losem, że nie widzą innej drogi powrotu do odtworzenia swojego poczucia godności niż droga zemsty. Zemsta to narkotyczna, skrajnie oszałamiająca emocja o wiele bardziej niebezpieczna niż miłość. Zdradzeni kochankowie nie zabijają przecież z miłości. Zabijają z zemsty.

Zemsta zawiera w sobie zawsze jakiś dramat. Najczęściej wiele spektakularnych dramatów. Jest przez to niesłychanie literacka i stanowi gotowy scenariusz filmowy, o czym najlepiej wiedzą w Hollywood. Jedną z wielu książek, których fabuły oparte są na aktach zemsty i która przychodzi mi akurat na myśl, jest na przykład „Hrabia Monte Christo” Alexandra Dumasa. To dziewiętnastowieczna klasyka. Główny bohater, spokojny marynarz Edmond Dantès, zostaje niewinnie skazany. Traci honor, traci ukochaną kobietę i wskutek tego przeistacza się w łaknącego zemsty i tylko zemsty demona. Na końcu o wiele ważniejsza jest dla niego słodycz zemsty niż słodycz nowej miłości. Książka Dumasa jest przykładem fascynacji niszczycielską siłą zemsty. Innym literackim przykładem apologizacji zemsty jest poruszająca książka pt. „Ragtime” napisana przez Amerykanina E.L. Doctorowa. Pamiętam, że czytając tę książkę, czułem w ustach równolegle z głównym bohaterem słodycz jego zemsty, W Hollywood vendetta jest obecna w wielu obrazach. Ostatnio w superprodukcji kolejnego epizodu „Gwiezdnych wojen” Lucasa („Zemsta Sithów”). Najbardziej chyba jednak do mnie przemawia, sfilmowany przez Quentina Tarantino, „Kill Bill”. Gdy w ostatniej części główna bohaterka filmu, świetnie grana przez Umę Thurman, rozlewa na ekranie krew z mózgów ludzi, którzy ją poniżyli, widownia w kinie podświadomie cieszy się z tej krwi, czując, że bohaterka ma rację, i podziela wraz nią rodzaj nieskrywanej, perwersyjnej satysfakcji. Solidarność z mścicielem, który ma rację, to uczucie bardzo powszechne u ludzi. Pamiętam wypowiedź skrajnej feministki Andrei Dworkin. U niej to nie była tylko solidarność. To była jawna i demonstracyjna pochwała zemsty. Swego czasu Dworkin powiedziała: „Pewna mieszkanka Kalifornii zastrzeliła pedofila, który skrzywdził jej syna – weszła po prostu na salę sądową i zabiła go na miejscu. Zachwyciła mnie”. Potrafię zrozumieć desperację i ból tej kobiety, ale nie podzielam zachwytu Dworkin… Jest niebezpiecznie bliski prymitywnemu zachwytowi linczem. O tym, że ten zachwyt nie ma nic wspólnego z człowieczeństwem i tak naprawdę jest jego poniżeniem, opowiada zupełnie inny film o zemście. Jak mało który nakręcony w USA ma on nastrój i konwencję filmów Kieślowskiego. Mam tutaj na myśli obraz pt. „Za drzwiami sypialni” (pięć nominacji do Oscara w 2002 roku) z przepiękną rolą Sissy Spacek. Pomysł, aby udrękę rozpaczy zakończyć aktem okrutnej zemsty, przynosi tylko kolejne cierpienie. Twórcom filmu udało się najpierw zahipnotyzować widownię pragnieniem „sprawiedliwej” zemsty, potem wprowadzić wątpliwości, czy ona ma jakiś sens, a na końcu pokazać jej całkowity absurd.

Zemsta to najgorszy i najbardziej okrutny przejaw narcyzmu. Czasami zastanawiam dlaczego do Dekalogu nie dodano jedenastego przykazania: „nie będziesz się mścił”.

Pozdrawiam,

Janusz L.

Warszawa, środa

Drogi Januszu,

skąd wiesz? Przecież jeszcze o tym nie rozmawialiśmy, a było tak…

Siedzi przede mną furia, twarz ma nabrzmiałą, czerwoną z wściekłości. Grymas wykrzywia mu usta. Krzyczy. Może, bo płaci. Nie może. Dziwi się, ale tylko przez sekundę. Na zwróconą uwagę, że nie płaci za wysłuchiwanie wrzasków, wrzeszczy jeszcze głośniej. Mimo to nie czuję się wyróżniona. Ze swoim złudnym poczuciem siły staje się w moich oczach groteskowy. Żałosny. A więc jednak nie ma takich pieniędzy? Niemożliwe. Szok. Wstaję i już nic ani nikt tego nie zmieni. To moja droga do wolności. Idę w stronę drzwi, a na plecach czuję oddech niepohamowanego pragnienia zemsty. Piszesz, że pragnący zemsty czują się tak poniżeni swoim losem, że nie widzą innej drogi powrotu do odtworzenia swojego poczucia godności niż droga zemsty. Być może. Czy jednak jest nią żądanie zwrócenia karty taksówkowej na okaziciela? Miłosierdzie zapukało do mego serca. Znam bowiem sposób na złagodzenie cierpień człowieka spragnionego rewanżu, wystarczy mu uświadomić, że nie na wszystko się godzimy. O ile prostszy byłby świat, a jego reguły gry bardziej czytelne, gdybyśmy w ten właśnie sposób szanowali samych siebie. I naturalną koleją rzeczy – innych.

„My, ludzie o skłonnościach do współuzależnienia, musimy znać swoją miarę. Musimy określić granice tego, co powinniśmy robić dla ludzi i z ludźmi. Musimy określić granice tego, na co możemy pozwalać innym i na co inni mogą sobie pozwolić wobec nas. Ludzie, z którymi jesteśmy związani, muszą wiedzieć, że istnieją pewne granice” – napisała Melody Beattie w swojej książce „Nigdy więcej współuzależnienia”. I tak słowo czynem się stało. Idę spać podekscytowana, ale i z poczuciem dobrze spełnionego obowiązku. Wobec samej siebie, ale i wobec żadnego zemsty. Nawet jeśli ten mimo wszystko jeszcze nie wierzy, że za pieniądze nie można kupić wszystkiego.

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, czwartek wieczorem

Małgorzato,

nie wiedziałem…

Napisałem o zemście przypadkowo. Poruszony konkretnym wydarzeniem z Frankfurtu. Może to czysty zbieg okoliczności? A może nie? Opowiesz mi kiedyś, kto jest „żądny zemsty”? Zresztą to pewnie najmniej istotne teraz. Takich „żadnych” jest tak dużo, że stają się do siebie bardzo podobni.

Mogę sobie ich wyobrazić. Po pewnym czasie wracają jak wspomnienie o niepotrzebnie, bezsensownie straconym czasie. Zanim się opamiętamy i zauważymy, o co w tym wszystkim chodzi, wykradają nam czasami całe lata życia, energii, poświęcenia. Dla nich pomysły przeobrażamy w projekty. Jak opętani je realizujemy, ale oni się nimi chwalą. Nie wracamy dla nich do domu na czas. Spóźniamy się na spotkania z naszymi najbliższymi. Zapominamy, czy dzisiaj niedziela, czy poniedziałek. Boimy się nie swoimi, ale ich lękami. Zaniedbujemy siebie i najbliższych. Dla nich. Przyczyniamy się naszymi sukcesami do ich biografii. Jesteśmy na ich szarych, nudnych i wyświechtanych kożuchach. Nabijamy ich kasę i pompujemy w balon ich ego. Szczycą się naszymi sukcesami, uznając je za własne. Przeważnie zupełnie świadomie. Gdy czują przy tym dyskomfort (zdarzają się i tacy), usprawiedliwiają się przed sobą, wmawiając sobie i innym, że „przecież nam płacą”. Czasownik „płacić” jest dla nich trzeci na liście. Zaraz po „kupować” i „oddychać”. Potem, gdy poznamy się na ich grze i strategii, nie mając wyboru, odchodzimy. Chcemy ich zapomnieć i całkowicie wykreślić z naszego życia. Po pewnym czasie zauważamy, że nawet najkrótsze wspomnienie o nich kojarzy się nam ze straconym czasem. Ale wspomnienia wracają do nas wbrew naszej (w tym momencie wątpliwie wolnej! woli. Czasami 150 milisekund to za krótko, aby je powstrzymać. Do Ciebie pewnie też będą wracać.

A książkę Beattie już zamówiłem. Lubię czytać – ale przede wszystkim wiedzieć – to co Ty. Dzisiaj szczególnie…

Janusz L

PS To wszystko minie…

Warszawa, piątek

Drogi Januszu,

a ja dziś nie napiszę niczego poza słowami: miałeś rację, to już minęło.

Uściski,

M.

Frankfurt nad Menem, sobota nocą

Małgorzato,

„wszyscy mężczyźni to świnie, a Michael Marks to najbrudniejsza z nich!”.

Transparent z takim napisem trzymała nad głową pewna kobieta. Stała z nim wczoraj mimo deszczu i zimna przez kilka godzin na jednym z największych skrzyżowań w centrum Frankfurtu. Musiałem zatrzymać się na światłach na tym skrzyżowaniu, więc sam mogłem to przeczytać. W pierwszej chwili pomyślałem, że to jakaś bardzo spóźniona, jednoosobowa demonstracja polityczna. Ale potem przypomniałem sobie, że „tamten Marks” miał na imię Karol. Dzisiaj dowiedziałem się z mediów (i tych bulwarowych, i tych poważnych), że kobieta na skrzyżowania nie była żadną feministką. Nie podano jej nazwiska, powiedziano jedynie, że ma na imię Magda, ma 38 lat, od pięciu lat jest rozwódką i samotnie wychowuje Katharinę. „Die Welt” podał, że Katharina ma lat 15, „Bild” (taki polski „Fakt”) potwierdził, że ma faktycznie lat 15 i natychmiast dodał, że waży 46 kilogramów, ma 165 cm wzrostu i pokazał fotografię Kathariny Katharina jest na tej fotografii uśmiechniętą blondynką, nie ma aparatu korekcyjnego na zębach, co jest bardzo dziwne i świadczy o jej trudnej sytuacji materialnej (lub wyjątkowo dobrych genach), ma zielonkawy T-shirt ledwie przykrywający jej jeszcze nie całkiem ukształtowane piersi i stoi w wyzywającej pozie i markowych dżinsach opuszczonych na podbrzuszu do miejsca, w którym normalnie powinny pojawić się włosy łonowe. Wygląda na to, że Katharina jest albo zbyt młoda, albo bardzo nowoczesna, więc włosy się nie pojawiają. Poza tym można zauważyć, że Katharina nie ma biżuterii w pępku, co także świadczy o jej trudnej sytuacji materialnej. Może nie jej, ale na pewno jej rodziców. Dziewczyny w trudnej sytuacji materialnej są z reguły bardziej zdeterminowane. Prawą rękę – na tej fotografii – położyła Katharina na ramieniu łysawego mężczyzny Na jego lewym ramieniu złożyła czule swoją głowę. Mężczyzna na fotografii wygląda jak ktoś, kto akurat przeszedł poważną chemioterapię i jest na weekendowej przepustce z oddziału onkologii. Mimo to radośnie się uśmiecha. Z kolei na prawym obojczyku tego mężczyzny czule złożyła głowę Natasha. Lat 14, 160 cm wzrostu i 48 kilogramów wagi. Brunetka, także bez włosów łonowych, ale za to z kolorowym drinkiem w dłoni. Mężczyzna na tej fotografii ma lat 48 i nazywa się Michael Marks, i jest według bardzo subiektywnej, ale wyrażonej dosadnie opinii Magdy (lat 38, bez wagi i bez wzrostu) jest „najbrudniejszą świnią”.

Magda tymczasem, jak to bywa w demokratycznym państwie, została oskarżona o udział w nielegalnej demonstracji. Błąd Magdy polegał na tym, że tej demonstracji wcześniej nikomu nie zgłosiła. Nie zgłosiła, bowiem była to spontaniczna demonstracja zrozpaczonej matki przeciwko „złu i niesprawiedliwości, jakie spotkały jej córkę”. Wielu znanych prawników z całej Republiki natychmiast wyczuło powiew medialnej koniunktury i zgłosiło się, aby jej (oczywiście bezpłatnie) bronić. Wystarczy im w zupełności, gdy wysokonakładowe gazety wymienią ich nazwiska. Dopiero na samym końcu publikacji podano najważniejszą informację: przeciwko czemu w zimnie i w deszczu w centrum miasta protestowała Magda. Protestowała przeciwko niesprawiedliwości. Okazało się, że Magda wcale nie jest oryginalna. Większość demonstracji jest wymierzona przeciwko jakiejś niesprawiedliwości. Niesprawiedliwość w tym konkretnym przypadku polega na tym, że Marks obiecał Magdzie i jej córce Katharinie, że jako szef agencji doprowadzi do tego, że Katharina stanie się wkrótce sławną i powszechnie znaną modelką. Katharina – za przyzwoleniem Magdy -przerwała więc naukę w szkole (co jest nielegalne) i pojechała z Marksem w podróż po Niemczech. Mama Kathariny bez wahania się zgodziła na tę eskapadę, bowiem było to „spełnieniem marzenia jej córki”.

Zatrzymywali się w miastach, gdzie są ważni fotografowie w ważnych agencjach modelek i wielogwiazdkowe hotele. Aby nie „nadwerężać budżetu agencji”, spali w pokojach z jednym łóżkiem. We troje. Natasha, Katharina i Marks.

Magda uważa, że jest dobrą i troskliwą matką. Codziennie przecież dzwoniła najpierw do córki, potem do Marksa. W weekendy nawet dwa razy dziennie. Za każdym razem i Katharina, i Marks uspokajali ją zgodnym chórem, że wszystko przebiega według planu. I przebiegało. Oczywiście według planu Marksa.

Rewolucja, którą przygotował Marks, wybuchła dopiero w Monachium Okazało się bowiem że kontrakt z włoską agencją modelek otrzymała Natasha, a nie Katharina. Niektórzy znawcy tematu twierdzą, że wiedzieli to od początku. Marks słynie bowiem z tego, że woli młodsze kobiety Natasha ma lat 14, a Katharina 15, więc od początku było jasne, kogo wybierze. Ale to nieprawda. Marks jest zbyt „małą rybką”, aby podejmować takie decyzje. To nie on wybiera. Marks tak naprawdę jest nikim To zwykły naganiacz, a po godzinach kierowca. W nagrodę za swoje usługi wolno mu „opiekować się małymi”. Decyzję o tym, które z dzieci otrzyma kontrakt, podejmują znacznie ważniejsi od Marksa. Większość z nich mieszka albo przynajmniej spędza noce w Monachium. Aby do nich dotrzeć, Natasha zdecydowała się spać w jednym łóżku z Katharina i Marksem. Podobnie zdecydowała Katharina. Tyle tylko, że Katharinie wydawało się, że w ten sposób dociera na szczyt. Natasha wiedziała, że to nie żaden szczyt, a najwyżej szczytowanie. Marksa oczywiście. Ale bez tego nie można wspiąć się wyżej.

Wszystko to, w interesujących szczegółach, opowiedziała do mikrofonu pewnego dziennikarza Natasha. Mieszka w Monachium, więc wie najlepiej, co trzeba robić.

Najpierw trzeba zaistnieć. Trzeba także wiedzieć gdzie. Można zaistnieć głównie w dyskotece P1 mieszczącej się w nobliwym Domu Sztuki w centrum Monachium. To kultowe miejsce. Ale nie kulturalne. Można tam wejść w soboty wieczorem, jeśli ma się nazwisko. Teoretycznie powinno się oprócz nazwiska mieć więcej niż 18 lat, ale nikt na to nie zwraca uwagi. Gdy nazwiska się nie ma, to trzeba je sobie stworzyć. Najlepiej samym sobą. 14 lat to duży kapitał już na wejściu, a przede wszystkim przy wejściu (do P1). Ponad 20 już nie. To już za dużo. Ale sam wiek nie wystarczy. Młodych, które chcą wejść do P1 jest cały rój. Trzeba się jakoś wyróżnić. Do tego Natasha potrzebowała właśnie Marksa. Jego wizytówka to rodzaj przepustki. Ona i Katharina po hotelowym tournee wzdłuż Republiki miały takie wizytówki. Gdy się nie ma, trzeba liczyć tylko na siebie. Po pierwsze, trzeba być ładną i „zrobioną”. I to tak, aby wyglądać na „więcej niż 18”. To jest jednak oczywiste i dlatego wszystkie, które roją się przed drzwiami do P1, są ładne, zrobione i wyglądają na „więcej niż 18”. Pomaga makijaż, pomagają szpilki, pomagają silikonowe wkładki w stanikach. Najbardziej pomaga przyjście do P1 charakterystycznie ubraną lub jeszcze lepiej rozebraną. Najlepiej działa, gdy ma się na sobie rozpiętą kurtkę dżinsową, koronkowy stanik, świecące odblaskowe majtki i szpilki. I nic więcej. Ostatnio pomaga też naklejenie w widocznym miejscu okrągłego plastra antykoncepcyjnego z hormonami. W Monachium sprzedają jego luminescencyjne wersje. Gdy się tańczy w dyskotece, to plaster świeci i zwraca uwagę. Szczególnie gdy takim plastrem świecą nastoletnie dziewczynki. Nie jest to wprawdzie żadna gwarancja, że plaster podziała antykoncepcyjnie, ale jednoznacznie świadczy o tym, że dziewczyna w ogóle interesuje się antykoncepcją i daje temu publicznie wyraz. Zainteresowanie antykoncepcją w klubie P1 jest dobrą koncepcją każdej z tych dziewczynek.

Będąc już w P1, koniecznie trzeba się przedostać do „obszaru VIP-ów”. To nie jest wcale takie łatwe. Kręci się tam całe mnóstwo ochroniarzy. Obie z Kathariną się przedostały. Natasha przyznaje, że pomógł im Marks. Rozmowy w „obszarze VIP-ów” są tak naprawdę o niczym. Nie wiadomo, który z tych facetów jest VIP-em podejmującym decyzje. Takie windowe „smali talks”, tyle że kładą oni przy tym dłonie najpierw na kolanach, a potem wysoko na udach. Tak około drugiej nad ranem zaczyna się wszystko powoli klarować. Najczęściej jedzie się do hotelu z ochroniarzem. To bezpieczne dla VIP-a, ponieważ przeważnie jest on już związany z jakąś kobietą i nie chce mieć problemów z mediami. Jego kobieta jest przeważnie starsza. Ma około 30 lat. VIP uważa, że jeśli ma pieniądze, pokazują go w telewizorze i kocha go tabun ludzi, to ma prawo do „szczęśliwego życia seksualnego”. Przy swojej kobiecie nie czuje, że ma to „szczęśliwe życie”. Za długo się znają i wyczuwają – tak to nazywają – za „duży luz”. Natasha nigdy jeszcze nie pytała, gdzie czują ten luz…

Katharina trafiła pechowo. Facet nie był z branży. Zajmował się futbolem, a nie modelingiem. Natasha trafiła właściwie. To czysty przypadek. Pojechała z ochroniarzem do Maritima około trzeciej nad ranem. Po 30 minutach do pokoju wszedł „mister ważny”. Zrobili prawie cały program. Alfabetycznie. Anal, frenching, oral… Niekoniecznie w tej kolejności. Nie zgodziła się jedynie na p jak penetracja. Do tego ma prawo tylko jej „misiaczek Roberto”. Wczoraj rano dowiedziała się, że jedzie do Włoch. Gdy zadzwoniła do Roberto, nie mógł uwierzyć…

Katharina miała takie same szanse jak ona. Po prostu źle trafiła z tym piłkarzem. Teraz mama Kathariny robi z tego wielką sprawę. Niepotrzebnie. Co ona myślała, do cholery?! Że one z Marksem wieczorami grają szachy w tych hotelach? Zupełnie niepotrzebnie. A teraz kręci się wszędzie policja i dziennikarze. Węszą pedofilię, a to dobry temat na newsa. Jaka tam pedofilia?! To był ich własny wybór. Natasha od dawna czuje się dorosła i wie, jak się w to gra. Potrafi robić facetom takie rzeczy, których koleżanki w jej wieku nie potrafią nawet poprawnie wymówić…

A matka Natashy? Co ona na to by powiedziała? Pewnie nic nie wie. Natasha od dawna mieszka tylko z ojcem. Ojciec pracuje od rana do wieczora, aby zapłacić za czynsz i kupić jej parę gadżetów. Mama wyjechała do Zurychu, gdy Natasha miała pięć lat. Też chciała być modelką. Nie ma z nią żadnego kontaktu. Natasha czasami za nią tęskni. Może kiedyś matka zobaczy ją w jakiejś kolorowej gazecie. I może wreszcie wtedy zacznie odpowiadać na jej listy…

Dzisiaj rano jadąc autem, zatrzymałem się na tym samym skrzyżowaniu. Hinduski sprzedawca zapukał w szybę mojego samochodu. Kupiłem gazetę. Nie było w niej nawet jednego słowa o Magdzie.

Serdecznie,

Janusz L.

Warszawa, niedziela wieczorem

Drogi Januszu,

dlaczego swoimi książkami wzbudzasz aż taką agresję wśród feministek? Ty, mężczyzna, pisarz kobietom przyjazny jak żaden inny. I przypomniałam sobie, kto jest bez winy, niech rzuci kamieniem, że i nasza znajomość zaczęła się od emancypacyjnego przytyku w Twoim kierunku z mojej strony – nie podobało mi się, że bohaterka „Samotności w Sieci” w ostatniej chwili rejteruje i wraca w nieszczęśliwe, domowe, pielesze, mimo że jest w ciąży z kimś innym. Z kimś, kogo kocha prawdziwie. Zdenerwowało mnie wówczas to twoje takie charakterystyczne dla mężczyzn podejście. Jeśli ktoś ma zrezygnować z miłości, to oczywiście kobieta. Starałeś się wyjaśnić mi powody takiego zakończenia i chociaż każde z nas pozostało przy swoim, to udało się nam zakumplować. Dlaczego tak łatwo Ci wtedy odpuściłam? Po prostu uwierzyłam w szczerość Twoich intencji i to nie tylko jako mężczyzny, ale jako przyzwoitego człowieka. Co więcej, z czasem wpadłam na to, że przecież Ty jesteś modelowym wręcz feministą. Nie tylko lubisz kobiety, podrywasz je z wrodzonym sobie wdziękiem, ale i najzwyczajniej w świecie szanujesz. Czy do końca nas rozumiesz? Nie wiem, ale przynajmniej próbujesz. Dlatego żenują mnie kierowane pod Twoim adresem zarzuty, że chcesz swoje czytelniczki złapać na fałszywe przynęty. Upraszczając sprawę, bierzesz je na literacką litość. Jak napisała inteligentna przecież, co tym bardziej zaskakuje, pani krytyk: „obsługując w tym celu niezaspokojone tęsknoty niewieście. Ucząc, bawisz i wzruszasz. Koisz jak amator terapeuta kobiecy masochizm”. Najwyraźniej twojej nowej „wielbicielce” nie dajesz spać po nocach. To zaskakujące, zwłaszcza że wspomniana pani zazwyczaj kieruje się ku dziełom niepoślednim. Co więc zainteresowało ją w Wiśniewskim? Dlaczego tak bardzo wkurzyło ją, że inne jej „siostry” z własnej i nieprzymuszonej woli wprowadzają Twoje książki na listy bestsellerów? Gdzie podział się ich literacki gust? I to jest właśnie to, co odrzuca mnie od feminizmu obowiązującego nad Wisłą. To dzielenie kobiet na feministycznie wtajemniczone, które ze względów ideologicznych nie czytają Wiśniewskiego, i te, które to robią. Przecież feminizm i jego siła to wybór każdej z nas, a nie sąd, w którym niesubordynowane dostają wysokie wyroki. Dlatego gdy słyszę tyradę, z której wynika, że czytelniczki Wiśniewskiego to skończone idiotki, które dają sobie wcisnąć kit, to trafia mnie feministyczny szlag. Skąd to poczucie wyższości? Skąd ta wiedza tajemna nie tyle o tym, co dzieje się w duszy każdej z nas, ile o tym, co powinno się w niej dziać? Nauki można rozdawać na prawo i lewo, ale lekcję trzeba odrobić już indywidualnie. Każda kobieta, która już co nieco przeżyła, wie o tym doskonale. Wzory matematyczne w feminizmie nie zawsze się sprawdzają. Przed paroma dniami dostąpiłam zaszczytu (nie kpię) zjedzenia śniadania z Madeleine Albright. Cóż to za kobieta! Imponująca i zachwycająca. Ma odwagę powiedzieć, że nie będzie w wyborach prezydenckich głosowała na kobietę tylko dlatego, że ta jest kobietą. Będzie głosowała na najlepszego. O swojej następczyni, ale i politycznej przeciwniczce, republikance Condoleezzie Rice mówi, że denerwuje ją, gdy media bardziej koncentrują się na tym, jakie ta nosi buty i jak krótkie ma spódnice, a nie na tym, co ma w głowie, Zwłaszcza że to bez wątpienia mądra kobieta. Albright uważa się za feministkę, ale nigdy nie przyszłoby jej do głowy, aby skrytykować inną kobietę za to, że feministką nie jest i zamiast robić karierę, woli siedzieć w domu. „Czy moja kariera zawodowa była przyczyną rozwodu? Zawsze odrzucałam to pytanie. Uważam je za obraźliwe wobec kobiet, które chcą pracować zawodowo, poza tym zawiera w sobie sugestię, że postępowałam egoistycznie. Odrzucam to pytanie również dlatego, że nie znam odpowiedzi”. Czy z tej biografii uczyniłbyś opowieść o wzlotach i upadkach, czy też poprawną feministycznie wersję nadwiślańskiego remake'u „Jak hartowała się stal”? „Przy garach źle i samej niedobrze” – ironizuje Szczuka, komentując Twoje opisywanie kobiecego losu, a w tym momencie aż ciśnie się na usta: być może taki los wydaje się niesprawiedliwy, ale tylko wtedy, gdy jest się Szczuką.

Pozdrawiam,

MD

Słupsk, poniedziałek wieczorem

Małgorzato,

jestem w Słupsku…

Przyjeżdżam tutaj przeważnie (czasami po drodze zahaczam o rodzinny Toruń) samochodem prosto z Frankfurtu, aby uczyć informatyki studentów kierunku nauk matematycznych i przyrodniczych (tak naprawdę to w 90% studentki). Na drzwiach mojego małego biura, które dzielę z trzema innymi osobami, wisi naklejka z napisem „dr hab. Janusz L Wiśniewski, profesor nadzwyczajny Pomorskiej Akademii Pedagogicznej”. Wcale nie uważam że jestem nadzwyczajny, ale bardzo się staram przybliżyć studentom nowoczesną informatykę. Wiele lat temu „wydrenowano” mnie i mój mózg z Polski. Od pięciu lat wracam do Polski, do Słupska i opowiadam, czego się nauczyłem w Niemczech, w USA czy w Wielkiej Brytanii. Nie jest to może spłata całego długu, ale przynajmniej mam miłe mi uczucie, że spłacam chociaż procenty Mój kolega z warszawskiego banku przekonywał mnie, że dla instytucji kredytowych spłata procentów jest ważniejsza niż spłata długów. Chętnie mu uwierzyłem…

Mała, a dla Warszawy, Poznania, Wrocławia lub Krakowa skrajnie prowincjonalna uczelnia w pewnym mieście blisko Ustki kojarzonej z urlopami. To w pewnym sensie prawda. Ustka jest bardzo blisko i czasami nawet wieczorami po dziewięciu czy dziesięciu godzinach wykładów jadę tam i spaceruję wzdłuż plaży ciesząc się, że nie muszę nic do nikogo mówić. Nie mam wcale Judymowego poczucia jakiejś misji, ale uważam, że tzw. prowincjonalni studenci nie są w niczym gorsi od studentów z uczelni notowanych na szczytach rankingów. Może są tylko biedniejsi i bardziej chcą się czegoś nauczyć, aby wydostać się z tej biedy. Poza tym Słupsk wybrałem także z innych powodów, także osobistych. Otoczony jestem tutaj opieką, docenia się moją obecność, zapewnia mi się pracownię komputerową, w miarę skromnych możliwości kupuje najnowocześniejszy sprzęt. Poza tym wiem, że studenci czekają tutaj na mnie i chcą słuchać tego, co im opowiadam. To chyba najlepsza zapłata za to, co robię. Inna zapłata, przelewana na moje konto co miesiąc, jest taka, jaka jest, bo,jaki jest koń, każdy widzi”. Szczególnie jeśli jest to koń z budżetówki. Uczyłem w swoim życiu w kilku szkołach w różnych krajach. W Toruniu (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), w Moguncji (Mainz Universitaet), w Nowy Jorku (City University of New York). Teraz uczę w Akademii w Słupsku. Gdybym miał oceniać studentów, to musiałbym przyznać, że nie zauważam prawie żadnej różnicy Może tylko to, że studentki są tutaj wyjątkowo atrakcyjne. Ale to chyba nie jest obiektywne. Być może po prostu się zestarzałem… Teraz już wiesz, dlaczego czasami pisuję ze Słupska.

W Słupsku „czytają Wiśniewskiego”. To w komentarzu do Szczuki. Wiem to także od moich studentów. Często najpierw podpisuję ich indeksy, a potem swoje książki. Stąd wiem. Zastanawiałem się także, ile ze studentek, którym te książki podpisuję, to feministki. Kiedyś w czasie przerwy nawet zapytałem. Nie uzyskałem żadnej konkretnej odpowiedzi. Te młode kobiety (ale już nie naiwnie młode: prowadzę zajęcia dla studentów IV roku) po prostu nie interesują się feminizmem. Tylko jedna z nich (na 56) zadeklarowała głośno, że jest feministką. Ale nie utożsamia się ani z Tobą, ani z Dunin, ani z Graff, ani ze Szczuką. Ponieważ się „opowiedziała”, wykorzystałem ją (intelektualnie) i zacząłem drążyć temat Powiedziała coś bardzo charakterystycznego: feministki w Polsce przypominają jej małe dziewczynki, które zamknięto na klucz w komórce. Tupią nóżkami, wrzeszczą, kopią w drzwi, ale nic oprócz stłumionego wrzasku spoza drzwi z tego nie wynika. Są jedynie infantylne, a momentami nawet żenujące, zachowując się jak rozdrażniona „sufrażystka przed okresem”. Szczególnie te, które będąc już feministycznymi matronami, „pozują na wieczną młodość w T-shirtach z podobizną Madonny”. Poza tym, też mi to powiedziała, feminizm nie potrzebuje przywódczyń, bo staje się wtedy podejrzanie elitarny i przeradza się w coś, co można postrzegać jako politykę. A polityka jest niewiarygodna w Polsce i kojarzy się jej wyłącznie z „brudem i komisjami”. Ona sama jest feministką, ale mimo to lubi, gdy jej mężczyzna całuje ją w rękę na powitanie i nie widzi nic złego w tym, że będzie prasować jego koszule. Pod warunkiem że on będzie gotowy jeśli zajdzie taka potrzeba, wziąć urlop na opiekę nad ich chorym dzieckiem, a jej pozwoli robić tzw. karierę. Dla wspólnego dobra

Wiem, że moje książki czytają w większości kobiety. Wiem to z ponad 17 tysięcy e-maili, które do mnie napisano. Ponad 72% z tych e-maili napisały kobiety Starsze, młodsze, z Polski i z zagranicy, kobiety z tytułami naukowymi uniwersytetów i politechnik urzędniczki, ale także fryzjerki, kucharki, sprzątaczki, gospodynie domowe sprzedawczynie w sklepach, studentki i uczennice. Każdy z tych e-maili był rodzajem recenzji. Niektóre były jednozdaniowe, inne na cztery bite ekrany komputera. Nie znajduję żadnego racjonalnego powodu, aby opinia „pani krytyk z telewizora” była w czymkolwiek ważniejsza lub cenniejsza niż opinia każdej z tych kobiet Gdybym tak ważył te opinie, byłbym antyfeministą. A przecież, jak sama dokładnie wiesz, nie jestem. Zbadałaś to dokładnie w naszym wywiadzie dla „Pani” (styczeń 2004), który prowokacyjnie zatytułowałaś „Rozebrać feministkę”. Od dzisiaj wiem, że są także takie feministki, które chciałbym ubierać. Najlepiej w grube kaftany

Serdecznie,

Janusz L.

PS Trochę spóźnione podziękowania za Twoje interesujące omówienie „Milczenia owieczek”.

Warszawa, wtorek

Januszu,

wcale mnie nie zaskoczyło, że Twoje studentki nie uważają się za feministki, bo one po prostu i najzwyczajniej w świecie nimi są. Bez ideologii, ale bardziej w zgodzie z definicją, według której feministka to ta, która myśli i działa po swojemu, czyli tak, jak jej dusza i rozum dyktują. Jej, a nie jej mężczyźnie. Że to oczywiste? Ale by się te śliczne i z pewnością bystre dziewczyny zdziwiły, gdyby usłyszały, że Szwajcarki jeszcze całkiem niedawno nie miały praw wyborczych, że w latach 60. Niemki musiały mieć pisemne pozwolenie od męża, gdy chciały pójść do pracy itd. Tak więc te „Twoje” dziewczyny nie muszą się już identyfikować z feminizmem, co więcej, ich dzieci już z mlekiem matki przejmą takie, a nie inne życiowe postawy. Cały bój o polski feminizm, a właściwie medialna bitewka, toczy się o dusze ich matek, które ciągle jeszcze tkwią w innym definiowaniu roli kobiety. W wielkim skrócie Matka Polka. Służebnica. Mamuśka.

Poza tym życie i płynące z niego doświadczenia uczą nas pokory i nagle okazuje się, że przypominamy sobie felietony Dunin i jej koleżanek. Coś gdzieś zaczyna brzmieć bardzo znajomo. Już to gdzieś słyszałam, ktoś mnie przed czymś przestrzegał, ale wówczas wydawało mi się, że to tylko feministyczne tupanie nóżką. Piszesz Januszu, że Twoje studentki nie utożsamiają się z żadną z nas, a dlaczego miałyby to robić? One mają się utożsamiać z samymi sobą, i o to głównie idzie w feminizmie. Jeśli im się to udaje, to dowód na zwycięstwo sufrażystek. Bądź sobą, taka, jaka jesteś i jaka chcesz być, dziewczyno. Trudno mi się jednak zgodzić z tym, że feminizm niesie ze sobą infantylizm. To byłoby uproszczenie i niezasłużona niesprawiedliwość. Nie ma bowiem ruchu, który nie ma liderów, zwłaszcza gdy w jego „politycznym” programie nie ma przyzwolenia na bicie, maltretowanie, poniżanie, aborcyjne podziemie. Tyle tylko, że każda z nas ma prawo do własnego programu politycznego. Swój uważam za zrealizowany, gdy dostaję od młodej czy dojrzałej kobiety list ze słowami: „Dziękuję, bo napisała pani o mnie”. O pani, o innej pani i o samej sobie, i na tym polega mój feminizm, bez klatki i bez tupania nóżką. Chyba że w zupełnie innej sprawie. Też się sprawdza.

Pozdrawiam,

M.

Frankfurt nad Menem, środa wieczorem

Małgorzato,

wczoraj…

Dzwoni wieczorem telefon. Automatycznie podnoszę słuchawkę i przyciskam ją do ucha. „Halo”. Usta poruszają się bez mojej kontroli. Wargi i język dokonują akrobatyki, aby wypchnąć sylaby układające się w słowa, które inni potrafią zrozumieć. Tysiące bitów informacji. Podświadomie porządkuję je, stosując gramatykę, semantykę, syntaksę, idiomatyczne konwencje, lingwistyczne reguły specyficzne dla tego regionu, tego kraju, tych szkół, nawet tego miasta (jestem Polakiem, ale podświadomie stosuję reguły skrojone na Frankfurt nad Menem – ale już nie na ten nad Odrą – Hesję, Niemcy; w końcu to już ponad 18 lat). Gdybym wszystko realizował świadomie, a nie podświadomie, zajęłoby to wszystko minimum godzinę. Zamiast tego, zupełnie nie myśląc, wypuszczam z ust uprzejmą rozmowę z kimś nieznajomym. Podświadomie szanuję go. Gdyby dzwonił ktoś ukochany, moja podświadomość pomogłaby mi pewnie wypchnąć z ust coś zupełnie innego. Także stosując ten cały mechanizm. Podświadomie jestem uprzejmy i grzeczny. Słucham podświadomie durnia, który chce mi sprzedać losy jakiejś loterii, które można mieć za darmo i w której nikt nigdy nie wygrywa. Podświadomie albo z wyuczonej grzeczności akceptuję jego obelgę, gdy się na to nie zgadzam. Podświadomie słucham jego bzdur, zamiast po prostu po trzech jego zdaniach wykrzyknąć wulgarne „spierdalaj” (przepraszam Cię za to słowo, ale tak właśnie powinienem – świadomie – zrobić). Podświadomość zrobiła ze mnie – wbrew mojej woli – łagodnego i potulnego słuchacza bzdur. Świadomość kolejny raz ujawniła się zbyt późno i nie pozwoliła dojść do głosu mojemu adekwatnemu do sytuacji, prawdziwemu,ja”. A moje świadome,ja”, gdyby mogło się na czas wypowiedzieć, to wypowiedziałoby moimi ustami i moim językiem ten rozpowszechniony czasownik w trybie rozkazującym (tyle że po niemiecku).

Podświadomość…

Zygmunt Freud narysował model ludzkiej psychiki w postaci triady złożonej z komponentu osobowościowego, psychicznego i społecznego. Pomiędzy superego (nadjaźń), czyli kajdanami społeczno-obyczajowo-środowiskowymi a id (ono, nieświadomość), czyli zbiornikiem pierwotnych popędów jest ogromna przestrzeń ego (świadomość) stanowiąca najogólniej rzecz biorąc… zdrowy rozsądek. Dwie skrajne warstwy komunikują się ze sobą – twierdził Freud – tylko czasami. Najczęściej gdy śnimy, rzadziej gdy leżymy w rodzaju półsnu na kozetce i poddajemy się psychoanalizie. Okazuje się, że na razie nikt nie potrafi udowodnić, że Freud nie miał racji. Chociaż wielu by chciało. Jego model nadal obowiązuje. Można znaleźć go prawie w każdym podręczniku psychiatrii lub psychologii, a sam Freud, „wiedeński lekarz od nerwów” – jak go kiedyś nazywano – trafił do encyklopedii.

To podświadomość spowodowała, że zamiast „spierdalaj” nie powiedziałem nic i bez słowa odłożyłem słuchawkę telefonu. Ale to nic specjalnie nowego. Narciarz, który myśli na stoku, spadnie w przepaść, a świadomie grający pianista sfałszuje. To podświadomość pozwala nam albo nas zmusza, jak w moim wypadku, do nieświadomych, zautomatyzowanych zachowań. Czynność wielokrotnie powtarzana staje się wzorcem, według którego zaczynamy, nie zdając sobie z tego sprawy, postępować. Wiedzą o tym na przykład psychologowie reklamy. I to od bardzo dawna. Już w 1957 roku amerykański ekspert od marketingu James Vicary wywołał skandal (w tamtych dobrych czasach to ciągle jeszcze było skandalem), twierdząc, że można bardzo istotnie podnieść sprzedaż coca coli i prażonej kukurydzy w kinach, jeśli podczas seansów przez ułamek sekundy na ekranie będzie się wyświetlać (świadomie niemożliwe do przeczytania) napisy „pij colę” lub,jedz kukurydzę”. Okazuje się, że takie informacje, odpowiednio często powtarzane, można przeszmuglować do naszej podświadomości i wywołać odpowiedni skutek. Ekspryment Vicary'ego powtórzyli niedawno z sukcesem angielscy psychologowie z uniwersytetu w Leicester. Co drugi dzień w jednym z dużych supermarketów emitowali przez głośniki kawałki francuskiej muzyki akordeonowej. Okazało się, że w te dni klienci trzy razy częściej sięgali na półki z francuskim winem, rzadko tylko kupując niemieckie (angielskiego wina nie kupi nikt, nawet gdyby na żywo grali Rolling Stonesi). Taki podświadomy bodziec lub zespół bodźców podprogowych (z angielska nazywanych „priming” czyli pierwszeństwo lub czynić coś pierwszym) działa przeważnie na poziomie emocjonalnego, a nie intelektualnego bodźca. Podświadomość bardziej dotyczy emocji niż intelektu. To także nic nowego. Ewolucyjnie ludzie najpierw zaczęli czuć, wyobrażać sobie, a dopiero potem myśleć.

To może być niebezpiecznie wykorzystywane do manipulacji. I niekoniecznie tylko przy zakupie wina, coca coli lub prażonej kukurydzy w kinie. Taką manipulacją można zmienić historię, odważę się napisać, całej ludzkości. Podczas wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2000 roku republikańscy stratedzy kampanii wyborczej Busha skojarzyli dwa angielskie słowa: „democrats” i „bureauctrats”, czyli demokraci i biurokraci. W swoich telewizyjnych spotach wyborczych (republikanie) wyświetlali przez krótki ułamek sekundy po słowie „democrats” słowo „bureauctrats”. To już prowadzi do negatywnych asocjacji. Ale to nie wszystko. Fragment „rats” słowa „bureauctrats” został w tym słowie bardzo intensywnie wyeksponowany na ekranie. „Rats” to po angielsku „szczury”. W 2000 roku, jak pewnie pamiętasz, Bush wygrał różnicą kilku tysięcy głosów na Florydzie. Szczury w tamtym klimacie są prawdziwą plagą…

Emocjami, poprzez podświadomość, można wpływać na intelekt i jego wybory oparte na wiedzy i inteligencji. I to w bardzo prosty sposób, jak wykazali w swoim eksperymencie psychologowie Peter Gollwitzer i John Bargh z uniwersytetu w Konstancji w Niemczech. Opracowali oni swój własny test na inteligencję. Do testu zaprosili kobiety i mężczyzn, których wyniki standardowego testu IQ były identyczne lub bardzo zbliżone. Tuż przed testem niektórym z uczestników (ale tylko wybranym) pokazywali fotografię ich matek lub ojców. Test wykazał, że te właśnie osoby osiągnęły wyraźnie lepsze wyniki. Gollwitzer i Bragh tłumaczą to „podświadomym emocjonalnym czynnikiem motywacyjnym”. Emocje związane z oglądaniem fotografii matki lub ojca, których nawet podświadomie nie chce się zawieść, prowadził automatycznie do zwiększonego wysiłku intelektualnego i w rezultacie wyraźnie lepszych wyników testu.

Podświadomość bardzo trudno naukowcom opisać i oprócz tego, że coś takiego istnieje, tak naprawdę nie wiadomo nic więcej. Nie chce się wyrysować na encefalogramach mózgów, nie chce objawiać się w tomografach żadnymi wyraźnymi i możliwymi do zidentyfikowania w laboratoriach molekułami. Schowała się pod skorupą tego, co tak skrzętnie skrywamy, i wydostaje się czasami na zewnątrz w snach, wizjach, marzeniach, pragnieniach, ale także w automatyzmach, gdy na przykład dzwonią do nas jacyś idioci sprzedający losy loterii, w której i tak wszyscy przegrywają. Gdy już się wydostanie, objawia się w szalonym tańcu tysięcy neuroprzekaźników, hormonów, enzymów, za pomocą których steruje wszystkimi funkcjami życiowymi naszego ciała i mózgu. Jest wszechobecna w naszych odruchach. Dzięki niej niektórym udaje się prowadzić samochód, pić kawę i rozmawiać przez telefon komórkowy w obcym języku z lokalnym akcentem, robiąc wszystko to jednocześnie i nie zabijając się przy tym.

Nieprzypadkowo akurat dzisiaj piszę do Ciebie o podświadomości. Jakoś podświadomie – czyli bardzo głęboko – czuję, że ten mój dzisiejszy, ostatni, e-mail powinien być tak naprawdę… pierwszy. Chciałbym zacząć pisać do Ciebie od jutra. Wiedząc to wszystko, co wiem teraz, tej naszej ostatniej nocy… Znając fakty, których nie znałem na początku naszej rozmowy. Nasze listy ułożyły się w rozmowę. Zdarzało się, że rozmawiałem z Tobą, wcale nie pisząc. Czasami, w ciągu tych prawie dwóch lat, kolekcjonowałem zapiski myśli, którymi chciałem się z Tobą podzielić. W komputerze, w notatniku lub dyktafonie telefonu komórkowego, w notesie lub na skrawkach serwetek w restauracjach, czasami długopisem na lewym przedramieniu, gdy nie miałem innych możliwości. Obliczyłem – wiesz jak bardzo lubię statystykę – że tek było przez 188 dni i nocy rozłożonych (nierównomiernie) na 731 astronomicznych nocy i dni. Zajmowaliśmy się głównie faktami. Lub wersjami faktów. Bardziej chyba wersjami.

Opowiadaliśmy sobie w ciągu tych dni i nocy o filozofach, feministkach, starości, młodości, biologii, chemii, matematyce, fizyce, zemście, wolnej woli, rozkoszy, orgazmach (i o ich braku), o mądrości, głupocie, pragnieniach, łzach, uśmiechu, naukowcach, bogaczach, żebrakach, pisarzach i dziennikarzach, miłości i nienawiści. O śmierciach, narodzinach i poczęciach. O ustach, piersiach, udach, łechtaczkach i penisach. O prostytutkach i o zakonnicach. O ludziach prawych i o politykach. Kilobajtami tekstu opisywaliśmy sobie siebie. Chcąc lub nie chcąc…

Zastanawiałem się wczoraj wieczorem, czy jakiejś innej kobiecie opowiedziałem o sobie tyle co Tobie. Może nie wprost, ale najważniejsze i tak rzadko mówimy wprost. Pewnie opowiedziałem, ale nigdzie nikt tego nie zapisał. Nawet ja sam. Napisałem trzy książki, które wielu ludzi uważa za moją autobiografię. Ja, zgodnie z prawdą, zaprzeczam. Są to fabularyzowane opowieści o mężczyznach i kobietach, ludziach, których znałem lub znam, ale nie są to biografie. Ani ich, ani tym bardziej moja. Jest to literacka fikcja, nawet jeśli suto doprawiona fragmentami ich i mojego życiorysu. Nie potrafię napisać nic (poza naukowymi artykułami), co w jakimś sensie nie dotyczy mnie i mojego życia. Ale w listach do Ciebie nie ma żadnej fikcji. Opowiadałem siebie w moim świecie – z całej mocy starając się nie oddalać od prawdy – wystukując te opowieści na klawiaturach kilku komputerów w kilku różnych krajach. Gdy się tylko dało, słuchałem przy tym prawdziwej muzyki, gdy się nie dało, to i tak ją słyszałem. Pewnie podświadomie. Najbardziej kojarzysz mi się z Schumannem, ale także z Czajkowskim, Ive Mendes, koncertami skrzypcowymi Brahmsa i bluesem Joss Stone (ale tylko z bluesem). Z poetyką muzyki Schumanna chyba jednak najbardziej. Przy tej muzyce najwięcej rzeczy chciałem Ci napisać – gdyby to było możliwe – szeptem…

Kojarzysz mi się także z przyjaźnią, czerwonym winem, liniami lotniczymi, zapachem nowych książek (może to infantylna perwersja, ale ja zawsze również wącham książkę, którą kupuję) oraz z dostojną ciszą czytelni w bibliotece na Bornheim we Frankfurcie nad Menem, gdzie czasami chodziłem i czytałem, siedząc przy stolikach ze śmiesznymi nocnymi lampkami. Dla żadnej innej kobiety nie byłem tyle razy w bibliotece. Bardzo lubię wiedzieć, ale przy Tobie i dla Ciebie jeszcze bardziej to polubiłem. Ponadto kojarzysz mi się z nocą…

Podarowałaś mi wyjątkowo dużo własnego czasu. Czas to najcenniejszy podarunek, jaki można dostać od innych. Dziękuję…

Serdecznie,

Janusz L.

PS Uważaj na siebie…

Paryż, lotnisko, czwartek w południe

Januszu,

jak to się stało, że w czasie ostatnich miesięcy zabrałeś mi tak wiele czasu? Wyliczyłeś, że prawie dwa lata, to chyba niemożliwe… A jednak przez wszystkie te dni towarzyszyło mi przyjemne uczucie swoistego wtajemniczenia. Dzieliłam się z Tobą myślami, sprawami, radościami, ale i lękami, o których dotąd z innymi, poza swoimi najbliższymi, nie rozmawiałam. Podczas tych miesięcy zaczęłam także robić coś, co dało mi wiele zawodowej satysfakcji i z czego niespodziewanie zrezygnowałam, żeby znowu po to sięgnąć. „Miałam” gazetę, „nie miałam” gazety, „mam” gazetę. Poza tym nie rozwiodłam się ani nie zostałam porzucona. Ten sam mąż i pies. Przyjaciółki i przyjaciele ci sami. Ja starsza. Każdego wieczoru zaglądałam do swojej skrzynki mailowej. Prawie za każdym razem przestraszona, jak bardzo pilnym nadawcą znowu się okażesz. Złoszcząc się przy tym, że na taką jak Twoja sumienność mnie nie stać. Ale i podziwiając Cię za wiedzę, skrupulatność i za to, że tyle w Tobie ciekawości świata. Jesteś prymusem.

Pisałam do Ciebie, mego mailowego adwersarza, między jednym a kolejnym dniem… czasami wściekła, że zamiast spędzić wieczór z mężem, stukam w klawiaturę komputera. Rzadko zapominając o Twoich ponaglaniach. Pisz, pisz, mamy terminy. Dziś także.

Czy to nie zaskakujące i ufam, że czytający te słowa w nie uwierzą, że Paryż w zupełnie niezamierzony sposób stał się klamrą naszych mailowych spotkań. Przed paroma godzinami w drodze na lotnisko przejeżdżałam przez to miasto taksówką. Mów, co chcesz, ale Remarque miał rację, że to właśnie tu Ravic zakochał się w Joannie Madou. W pierwszym mailu do mnie napisałeś: „Czy Pani chodzi na spacery w innych miastach i z innym mężczyzną?” Zapytałeś także, o to, czy lubię, gdy wtedy ten mężczyzna szuka mojej dłoni, aby zamknąć ją delikatnie w swojej?

To pytanie wydawało mi się wówczas zuchwałe. „Na początku XXI wieku?” – zapytasz. To niemożliwe, a jednak. Nawet emancypantki, a dziś tak zwane kobiety niezależne, chronią swoją prywatność, która przez innych zawsze może być odczytywana jako ich słabość. Bo to jest słabość.

Pozdrawiam i tym razem, to już do zobaczenia…

M.